Οι διεθνείς συμφωνίες κρίνονται από την εφαρμογή τους. Τέσσερα χρόνια μετά την έναρξη ισχύος της Συμφωνίας των Πρεσπών, οι διατάξεις της εξακολουθούν να μην υλοποιούνται ή να υλοποιούνται ελλιπώς. Η γειτονική χώρα κωλυσιεργεί και, όπως λένε διπλωματικές πηγές με γνώση του θέματος, τον τελευταίο χρόνο και μετά την αποχώρηση του Ζόραν Ζάεφ από την εξουσία, η υλοποίηση της συμφωνίας έχει κυριολεκτικά βαλτώσει.
Οι προοπτικές είναι δυσοίωνες. Η αποδυνάμωση του κυβερνητικού συνασπισμού του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος και του αλβανικού DUI έχει οδηγήσει πολλά στελέχη σε κινήσεις λαϊκισμού που υπονομεύουν τη συμφωνία, αποσκοπώντας σε πρόσκαιρη δημοτικότητα. Επιπροσθέτως, οι σχέσεις με τη Βουλγαρία και οι απαιτήσεις της Σόφιας έχουν στενέψει τον κλοιό γύρω από τον πρωθυπουργό Ντίμιταρ Κοβατσέφσκι.
Η συνθηκολόγηση με τη Βουλγαρία στο ζήτημα της γλώσσας και του Συντάγματος λειτουργεί και αποδυναμωτικά για την κυβέρνηση συνεργασίας μεταξύ Σοσιαλδημοκρατικού κόμματος και DUI. Η στάση της σιωπηρής αποδοχής των βουλγαρικών αιτημάτων δεν τυγχάνει θερμής αποδοχής από τους πολίτες της χώρας.
Ασφαλώς στην αποδυνάμωση της κυβέρνησης έχει παίξει πολύ σημαντικό ρόλο και η οικονομική κατάσταση της χώρας, σε συνδυασμό με την ολοένα και αυξανόμενη πίεση από την αξιωματική αντιπολίτευση. Η εφαρμογή της Συμφωνίας των Πρεσπών περιθωριοποιείται. Η ενεργειακή κρίση, ο πληθωρισμός, η αναποτελεσματικότητα της κυβέρνησης απέναντι σε αυτές προκλήσεις διαμορφώνουν ένα μουντό τοπίο. Η ενίσχυση του VMRO, που εκφράζεται ανοιχτά εναντίον της συμφωνίας, δεν σημαίνει τίποτε θετικό για το μέλλον και οπωσδήποτε όχι μια νέα ώθηση στην υλοποίησή της.
Τα σημαντικότερα ζητήματα που προκύπτουν όσον αφορά την υλοποίηση της Συμφωνίας των Πρεσπών είναι τα εξής:
Δεν εφαρμόζεται η αλλαγή του ονόματος ή του επιθέτου στο κράτος και στους δημόσιους οργανισμούς ή τους οργανισμούς δημοσίου δικαίου.. Οι γείτονες εμφανίστηκαν εξαιρετικά απρόθυμοι σε αυτόν τον τομέα και κινητοποιούνταν μόνο όταν υπήρχε στο πρόγραμμα κάποια ελληνική επίσημη επίσκεψη. Π.χ. στην Ακαδημία των Τεχνών και Επιστημών δεν υπάρχει, ακόμα και σήμερα, καμία αλλαγή ονόματος. Εξακολουθεί να ονομάζεται «Μακεδονική».
Πέρα από αυτό, όμως, οι γείτονες εμφανίστηκαν εξαιρετικά απρόθυμοι να αλλάξουν ονόματα σε οντότητες με φαινομενικά όχι άμεση σχέση με το κράτος τους, όπως η εθνική ποδοσφαιρική ομάδα. Η στάση τους αυτή, μάλιστα, προκάλεσε ψυχρότητα στις σχέσεις της Αθήνας με τη Βόρεια Μακεδονία τον Ιούνιο του 2021, όταν η γειτονική χώρα κατέβηκε στο γήπεδο με το εθνόσημο «Μακεδονία» και ο ίδιος o Ζάεφ προχώρησε σε ανάρτηση με αυτό το εθνόσημο και το Μαξίμου απάντησε με το «πάγωμα» της κύρωσης των μνημονίων συνεργασίας.
Αν στις επίσημες ονομασίες των κρατικών φορέων, οντοτήτων και οργανισμών στη Βόρεια Μακεδονία υπάρχουν ακόμα εκκρεμότητες στα θέματα των ονομάτων και των επιθέτων, το πρόβλημα είναι ακόμα πιο έντονο στις ιστοσελίδες τους. Η συμφωνία υποχρεώνει τους γείτονες να αναρτούν πινακίδες στα σχετικά μνημεία που αναφέρουν την ελληνική καταγωγή των αρχαίων Μακεδόνων, όμως αυτό μόνον μερικώς έχει υλοποιηθεί. Ο Ηλιος της Βεργίνας δεν έχει αφαιρεθεί από όλα τα δημόσια κτίρια. Εξάλλου, χάρτες της «Μεγάλης Μακεδονίας» κοσμούσαν τα σχολικά βιβλία της γειτονικής χώρας ακόμα και το σχολικό έτος 2020-2021, ενώ εκτίθενται και στο «Μουσείο του Μακεδονικού Αγώνα».
Οι χάρτες αυτοί συμπεριλαμβάνουν και τμήματα της Ελλάδας. Η συμφωνία προέβλεπε τη συγκρότηση μιας Κοινής Διεπιστημονικής Επιτροπής Εμπειρογνωμόνων σε ιστορικά, αρχαιολογικά και εκπαιδευτικά θέματα. Η επιτροπή αυτή, μάλιστα, όπως ορίζεται, θα υποβάλει μια ετήσια έκθεση για τις δραστηριότητες και τις συστάσεις της προκειμένου να εγκριθούν από το Ανώτατο Συμβούλιο Συνεργασίας ανάμεσα στις δύο χώρες. Η επιτροπή αυτή συνεδρίασε τέσσερις φορές και ατόνησε, αρχικά λόγω της πανδημίας και στη συνέχεια λόγω έλλειψης ενδιαφέροντος. Αλλωστε, το Ανώτατο Συμβούλιο Συνεργασίας συνεδρίασε μόνο μία φορά (τον Απρίλιο του 2019). Στο θέμα των εμπορικών σημάτων, έχει σημειωθεί αμελητέα πρόοδος.
Απαιτούνται προσοχή και εγρήγορση
Δρ. Αθανάσιος Ε. Δρούγος, Διεθνολόγος-γεωστρατηγικός αναλυτής
Εχουν περάσει τέσσερα και πλέον χρόνια από την υπογραφή της Συμφωνίας των Πρεσπών ανάμεσα στην Ελλάδα και τη Βόρεια Μακεδονία, χωρίς να έχουν προκληθεί κάποια σοβαρά, μείζονα και αξιοσημείωτα επιμέρους προβλήματα στις πολιτικές και διπλωματικές σχέσεις της Αθήνας με τα Σκόπια. Σε γενικές γραμμές, πλην ορισμένων «περιπτώσεων» (παρά τα ισχυριζόμενα από ορισμένους «κύκλους»), εφαρμόζονται τα συμφωνηθέντα, αλλά πάντοτε υπάρχουν περιπτώσεις που προκαλούνται (χωρίς να πολυαναφέρονται στον Τύπο), σχετικές διαφωνίες και «εξάρσεις» (βασικά από την πλευρά ορισμένων φιλοσκοπιανών και ειδικά πρόσφατα από ορισμένους/ελάχιστους «κύκλους» και μεμονωμένες MKO σε χωριά της Αλμωπίας, της Φλώρινας κ.λπ. (όπως είδαμε με την πρόσφατη απόφαση δικαστηρίου στην ακριτική Φλώρινα για τη λεγόμενη «μακεδονική γλώσσα» κ.λπ.).
Η κεντρική διοίκηση στα Σκόπια είναι άγνωστο κατά πόσο και σε ποιο βαθμό κατευθύνει τέτοιες περιπτώσεις υβριδικής συμπεριφοράς και προβληματικών/εριστικών απόψεων (και αν…). Οι λεγόμενοι «δίγλωσσοι» θα είναι πάντα μια μικρή πηγή «έντασης», που, λόγω των ύπουλων κινήσεων των διαφόρων ΜΚΟ, απαιτούν προσοχή (εννοώ σε χωριά, όπως σε Μελίτη, Αετό, Υδρούσα, περιοχή Ξυνού Νερού κ.ά.)
Όμως η βόρεια γειτονική μας χώρα (τουλάχιστον η παρούσα κυβέρνηση συνασπισμού της Σοσιαλδημοκρατικής Ένωσης του Κοβατσέφσκι και των αλβανικών κομμάτων (κυρίως του Αχμέτι) διατηρεί μια σχετική ισορροπία, ενώ τον τελευταίο καιρό δεν ακούγεται το γνωστό VMRO-DPMNE της αντιπολίτευσης (τουλάχιστον ορατά να παρεμβαίνει). Και ενώ σε κεντρικό κυβερνητικό πλαίσιο παρατηρείται μια ηρεμία και όχι λεκτικές ή άλλες ακρότητες, είναι προς τη σωστή κατεύθυνση να παρακολουθούμε τις θέσεις, εφημερίδες, περιοδικές εκδόσεις, μελέτες, διατριβές, συνέδρια, ακαδημαϊκές αποστολές στο εξωτερικό, μειονοτικές δραστηριότητες στα Βαλκάνια, ύπουλες και ελεγχόμενες τουρκικές «ενέργειες», απόψεις κορυφαίων ιδρυμάτων των Σκοπιανών, όπως της «Μακεδονικής Ακαδημίας Γραμμάτων και Τεχνών» και άλλων.
Λόγω της εμφανούς στρατιωτικής αδυναμίας, οι Ένοπλες Δυνάμεις της Βόρειας Μακεδονίας στην Ακαδημία «Αποστόλσκι» έχουν αποφύγει (συγκριτικά με το παρελθόν) προκλήσεις (ας μη λησμονούμε ότι έχουμε συνδράμει στη στρατιωτική τους εκπαίδευση σε Ειδικές Δυνάμεις και σε ελικόπτερα). Στον τουριστικό τομέα, ορισμένοι «κύκλοι», για δικά τους συμφέροντα, π.χ. για τη λίμνη της Οχρίδας, σε τουριστικούς καταλόγους και περιοδικά έχουν εμφανίσει ορισμένα «στοιχεία» και παραπλανητικές διαφημίσεις, κάτι που χρειάζεται άμεση αντίδραση από πλευράς μας, στα παραπληροφορικά, υβριδικά φυλλάδια και περιοδικά κ.ά. Πέραν τυχόν τουρκικών «καθοδηγήσεων», είναι σημαντικό να παρακολουθούμε ενδελεχώς τη ρωσική διείσδυση, που είναι πάντοτε αποσταθεροποιητικών τάσεων. Επίσης, η παρουσία της χώρας στο ΝΑΤΟ, οι όποιες εξελίξεις για τις σχέσεις της Ε.Ε. με τα δυτικά Βαλκάνια, το Ουκρανικό, η ισχυρή παρουσία των Αμερικανών στρατιωτικών σε Ελλάδα, Αλβανία κ.α., ως και η δύσκολη κατάσταση στο Κόσοβο, σε κεντρικό κυβερνητικό επίπεδο αποτρέπουν τα όποια «περίεργα»…
Τέλος, παρατηρώ ότι (συγκριτικά με εμάς) έχει αυξηθεί η ένταση μεταξύ Σόφιας και Σκοπίων για τα ιστορικά, μειονοτικά, πολιτιστικά, γλωσσικά ζητήματα, κάτι που χρειάζεται προσοχή και παρακολούθηση.
Το Διεθνές Δίκαιο εναντίον της Συμφωνίας των Πρεσπών
Σταύρος Καλεντερίδης, Διεθνολόγος
Στις 25 Ιανουαρίου συμπληρώνονται τέσσερα χρόνια από την ψήφιση της Συμφωνίας των Πρεσπών. Επρόκειτο για μια συμφωνία με την οποία διαφωνούσε η συντριπτική πλειοψηφία των Ελλήνων, η οποία, ως εκ τούτου, στερείτο δημοκρατικής, αλλά και συνταγματικής νομιμότητας.
Εν έτει 2023, οι «Πρέσπες» παραμένουν ανοιχτή πληγή για την πολιτική ζωή της χώρας. Διότι, εκτός των τεράστιων πολιτικο-πολιτειακών ζητημάτων, παράλληλα, οι ηγέτες της γείτονος ξεκίνησαν την παραβίαση της συμφωνίας, την επαύριον της επικύρωσής της. Ενδεικτικά, ο τότε πρωθυπουργός Ζόραν Ζάεφ ανήρτησε μια πανηγυρική δήλωση μετά την επικύρωση, στην οποία ανέφερε ότι «η Μακεδονία αποτελεί μέρος του παγκόσμιου δημοκρατικού κόσμου». Η δήλωση αυτή, της 29ης Ιανουαρίου 2019, ήταν η πρώτη εκ των πολλών παραβιάσεων που ακολούθησαν.
Στη χώρα μας, οι θεσμικές εκτροπές που πραγματοποιήθηκαν για να επιτευχθεί η ψήφιση της συμφωνίας ήταν συνταρακτικές. Δεν είναι, άλλωστε, τυχαίο ότι χρειάστηκε να διαλυθούν δύο κοινοβουλευτικές ομάδες (Ποτάμι και Ανεξάρτητοι Ελληνες), ώστε να εξασφαλιστεί η απαραίτητη κοινοβουλευτική πλειοψηφία.
Παράλληλα, υπήρξαν βαρύτατες κατηγορίες διαφθοράς και χρηματισμού κυβερνητικών αξιωματούχων, από ανώτατα στελέχη της συγκυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ.
Συγκεκριμένα, στις 17 Ιανουαρίου 2019, ο υπουργός Άμυνας, Καμμένος, αποκάλεσε δηκτικά «ΕΙΣ-ΠΡΑΤΤΩ», το κίνημα ΠΡΑΤΤΩ του τότε υπουργού Εξωτερικών, Κοτζιά, υπονοώντας χρηματισμό του δεύτερου για τη Συμφωνία των Πρεσπών. Σύμφωνα με τον ίδιο τον Κοτζιά, ο Καμμένος είχε δηλώσει στο υπουργικό συμβούλιο ότι ο επιχειρηματίας Τζορτζ Σόρος χρηματοδότησε την ελληνική κυβέρνηση με 50 εκατ. για να επιτευχθεί η συμφωνία. Επρόκειτο για αδιανόητες κατηγορίες από ανώτατους αξιωματούχους, που καθιστούσαν αυτονόητη την παρέμβαση των εισαγγελικών Αρχών, κάτι που, δυστυχώς, ουδέποτε συνέβη.
Σε ρεπορτάζ της περιόδου, το περιοδικό «Time» αναφέρθηκε στις πολιτικές συναλλαγές του τότε πρωθυπουργού, Τσίπρα, και βουλευτών που ψήφισαν τη συμφωνία, και σε υποσχέσεις για κυβερνητικά αξιώματα. Τα εν λόγω ανταλλάγματα δεν ήταν απλώς πολιτικά ανήθικα, αλλά, επιπροσθέτως, καθιστούν νομικά έωλη τη Συμφωνία των Πρεσπών, βάσει Διεθνούς Δικαίου.
Διότι, όπως προβλέπει η Σύμβαση για το Δίκαιο των Συνθηκών, εάν η συναίνεση ενός κράτους για μια συνθήκη εξασφαλίστηκε με διαφθορά αντιπροσώπου, τότε προκύπτουν σαφείς λόγοι ακύρωσής της (άρθρ. 50).
Αντίστοιχη ήταν η κατάσταση και στη γειτονική χώρα, όπου υπήρξαν απειλές διώξεων Σκοπιανών βουλευτών για να ψηφίσουν τη συμφωνία και φωτογραφικοί νόμοι αμνηστίας σε υπόδικους πολιτικούς της γείτονος. Παράλληλα, υπήρξαν και ωμές απειλές εναντίον Σκοπιανών βουλευτών, γεγονός που ενεργοποιεί το άρθρο 51 της ίδιας Σύμβασης, βάσει του οποίου η απειλή και χρήση βίας στερεί από τη συμφωνία την νομική ισχύ της.
Εκ των ανωτέρω, τεκμαίρεται ότι η Συμφωνία των Πρεσπών συνήφθη υπό τις πλέον αντιδημοκρατικές συνθήκες, με πρακτικές και μεθόδους που την καθιστούν νομικά διάτρητη βάσει του Διεθνούς Δικαίου, και άρα η ελληνική κυβέρνηση, σε συνεργασία με τις δικαστικές Αρχές, μπορεί να προβεί σε καταγγελία και ακύρωσή της.