Νόμιμη είναι, σύμφωνα με το Συμβούλιο της Επικρατείας, η υπουργική απόφαση (ΥΑ) για την περιβαλλοντική έγκριση του προγράμματος έρευνας και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων στις θαλάσσιες περιοχές “νοτιοδυτικά Κρήτης” και “δυτικά της Κρήτης” βάσει της Στρατηγικής Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΣΜΠΕ). Πρόκειται για τα δύο θαλάσσια οικόπεδα στα οποία έχουν ξεκινήσει οι σεισμικές έρευνες από την κοινοπραξία ExxonMobil/Helleniq Energy που κατέχει τα δικαιώματα στην περιοχή.
Οι περιβαλλοντικές οργανώσεις που είχαν προσφύγει κατά της ΥΑ πρόβαλλαν, μεταξύ άλλων, ότι είχε εκδοθεί δίχως να έχει προηγηθεί η απαιτούμενη απόφαση για την έγκριση της ΣΜΠΕ. Ωστόσο, σύμφωνα με την απόφαση του ΣτΕ (το πλήρες κείμενο θα αναρτηθεί αμέσως μετά την καθαρογραφή του από το Δικαστήριο), η προσβαλλόμενη ΥΑ προβαίνει στην περιβαλλοντική έγκριση του προγράμματος έρευνας και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων στις δύο θαλάσσιες περιοχές της Κρήτης, γεγονός που ενισχύεται και από την εξής αναφορά που περιλαμβάνεται σε αυτή: “Η ΣΜΠΕ αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της παρούσας απόφασης. Στις πράξεις ή αποφάσεις έγκρισης του προγράμματος πρέπει να αναφέρεται ρητά η παρούσα απόφαση”. Ως εκ τούτου, σύμφωνα με το ΣτΕ, οι λόγοι ακυρώσεως πρέπει να απορριφθούν ως αβάσιμοι.
Δεν απαιτείται έγκριση Θαλάσσιου χωροταξικού
Επίσης, από τις περιβαλλοντικές οργανώσεις προβάλλεται ότι η προσβαλλόμενη πράξη είναι παράνομη, διότι εκδόθηκε χωρίς να προηγηθεί θαλάσσιος χωροταξικός σχεδιασμός. Ωστόσο, σύμφωνα με το ΣτΕ, πριν από την περιβαλλοντική έγκριση του προγράμματος δεν απαιτείτο να έχει εγκριθεί θαλάσσιος χωροταξικός σχεδιασμός και να έχει προβλεφθεί κατανομή χρήσεων και δραστηριοτήτων ανά θαλάσσια υποπεριοχή. Μεταξύ άλλων, οι ανώτατοι δικαστές έκριναν ότι, στο πρόγραμμα έρευνας και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων για την Κρήτη, προσδιορίζονται γεωγραφικά οι ευρύτερες θαλάσσιες περιοχές έρευνας για τον εντοπισμό κοιτασμάτων, στις οποίες, σε πρώτο στάδιο, θα λάβουν χώρα οι σεισμικές έρευνες, από τα αποτελέσματα των οποίων θα εξαρτηθεί αν και σε ποιές θέσεις θα πραγματοποιηθούν ερευνητικές γεωτρήσεις και στην περίπτωση που εντοπιστούν εμπορικά εκμεταλλεύσιμα κοιτάσματα, θα ακολουθήσει το στάδιο της εκμετάλλευσης.
Στην ΥΑ ή στη ΣΜΠΕ δεν προσδιορίζεται η θέση υποθαλάσσιων έργων, εγκαταστάσεων ή υποδομών για την έρευνα και παραγωγή υδρογονανθράκων, η χωροθέτηση των ερευνητικών ή εξορυκτικών δραστηριοτήτων, εάν εντοπισθούν στόχοι και εκμεταλλεύσιμα αποθέματα, όπως και η τυχόν αδειοδότηση χερσαίων εγκαταστάσεων ή έργων που απαιτούνται για τη μεταφορά των υδρογονανθράκων, τα οποία, όπως επισημαίνεται στην απόφαση του Ανώτατου Ακυρωτικού Δικαστηρίου, θα λάβουν χώρα σε επόμενα στάδια και για καθένα από τα οποία απαιτείται η τήρηση της περιβαλλοντικής νομοθεσίας.
Για τους κινδύνους στο οικοσύστημα
Όσον αφορά στις αιτιάσεις των οργανώσεων ότι η έγκριση του προγράμματος παραβλάπτει το ευαίσθητο οικοσύστημα της ευρύτερης περιοχής, το ΣτΕ παρατηρεί ότι στη ΣΜΠΕ εξετάζεται διεξοδικά η υφιστάμενη κατάσταση του περιβάλλοντος της περιοχής, εκτιμώνται και αξιολογούνται οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις από τις επιμέρους εργασίες του επίδικου προγράμματος και προτείνεται σειρά μέτρων άμβλυνσης των επιπτώσεων που είναι δυνατόν να προκληθούν. Επίσης, η ΣΜΠΕ έλαβε υπόψη τις υπόλοιπες δραστηριότητες που αναπτύσσονται στην ευρύτερη περιοχή μελέτης (τουρισμό, αλιεία κλπ).
Επιπλέον, σύμφωνα με το ΣτΕ, η στρατηγική μελέτη του προγράμματος πληροί τις απαιτήσεις περί δέουσας εκτίμησης, σε στρατηγικό επίπεδο, των περιβαλλοντικών επιπτώσεων του προγράμματος που υλοποιείται πλησίον προστατευόμενων τόπων, ενόψει του γεωγραφικού εύρους, του περιεχομένου και του επιπέδου λεπτομέρειας του σχεδιασμού που διενεργείται στο παρόν στάδιο. Περαιτέρω, όπως επισημαίνεται στην απόφαση, όσον αφορά το υποστάδιο των γεωφυσικών – σεισμικών διασκοπήσεων του υπεδάφους, για το οποίο δεν απαιτείται περιβαλλοντική αδειοδότηση, προβλέπονται ειδικά μέτρα αντιμετώπισης των συνεπειών στα “κρίσιμα στοιχεία της θαλάσσιας οικολογίας” που ενδέχεται να επηρεασθούν από τις σεισμικές έρευνες, αλλά και στα επόμενα των ερευνών στάδια.
Σε κάθε περίπτωση, το Δικαστήριο σημειώνει ότι η Διοίκηση δεν απαλλάσσεται από την υποχρέωση διενέργειας δέουσας εκτίμησης των επιπτώσεων στο στάδιο της περιβαλλοντικής αδειοδότησης των επιμέρους έργων που ενδέχεται να ακολουθήσουν, όπως λ.χ. της εκτέλεσης ερευνητικών και παραγωγικών γεωτρήσεων (σε συγκεκριμένες πλέον θέσεις, που θα αντιπροσωπεύουν ελάχιστη έκταση σε σχέση προς αυτήν των σεισμικών ερευνών), της τυχόν κατασκευής αγωγών μεταφοράς του κοιτάσματος ή της χωροθέτησης χερσαίων υποστηρικτικών εγκαταστάσεων.
Μεταξύ άλλων, επισημαίνεται ότι η ανακριβής παρουσίαση στη ΣΜΠΕ, επτά περιοχών NATURA 2000 ως αμιγώς χερσαίων, δεν ασκεί επιρροή στην ορθή εκτίμηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων του προγράμματος επί των περιοχών αυτών.
Ακόμη, οι ανώτατοι δικαστές κρίνουν ότι η εξάπλωση, οι απειλές και οι κίνδυνοι για τα κητώδη, αλλά και για άλλα είδη, όπως και οι επιπτώσεις στην ορνιθοπανίδα μελετώνται διεξοδικά στη ΣΜΠΕ και προβλέπονται στην ΥΑ ειδικά μέτρα προστασίας.
Όπως αναφέρουν, η υπουργική απόφαση προβαίνει στην περιβαλλοντική έγκριση του προγράμματος ερευνών στην Κρήτη και προβλέπει τις γενικές κατευθύνσεις και τα μέτρα που απαιτούνται για την αποτροπή ή τον περιορισμό των συνεπειών του σε στρατηγικό επίπεδο, μεταξύ των οποίων περιλαμβάνονται πολλά μέτρα που συντείνουν στην αποτροπή της ενόχλησης ή βλάβης προστατευόμενών ειδών. Ειδικά για την προστασία των κητωδών, θεσπίζει μέτρα και κατευθύνσεις για το υποστάδιο των σεισμικών ερευνών.
Επίσης, μεταξύ άλλων, επισημαίνουν ότι στη ΣΜΠΕ και στην ΥΑ λαμβάνονται μέτρα προστασίας του περιβάλλοντος από τη ρύπανση και τα ατυχήματα και μέτρα ασφαλείας, μέσω των οποίων προστατεύονται κρίσιμα είδη και πτηνά. Το Δικαστήριο κρίνει ότι «στη ΣΜΠΕ και στην ΥΑ προβλέπονται ειδικά μέτρα προστασίας των ειδών των οδηγιών 92/43/ΕΟΚ και 2009/147/ΕΚ, ενώ, κατά τα λοιπά, απαραδέκτως αμφισβητείται η ουσιαστική κρίση της Διοίκησης ως προς την καταλληλότητα, προσφορότητα και επάρκεια των μέτρων αυτών».
Εναρμόνιση με το Σύνταγμα και την ανάπτυξη των ΑΠΕ
Η απόφαση αναφέρει επιπλέον, ότι το πρόγραμμα έρευνας και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων στις θαλάσσιες περιοχές της Κρήτης εναρμονίζεται προς τις κατευθύνσεις του άρθρου 106 του Συντάγματος, περί αξιοποίησης των πηγών του εθνικού πλούτου και των υποθαλασσίων κοιτασμάτων της χώρας, και του γενικού και περιφερειακού χωροταξικού σχεδιασμού σχετικά με την επέκταση των εξορυκτικών δραστηριοτήτων σε περιοχές όπου εντοπίζονται νέα κοιτάσματα. Παράλληλα, παρατηρείται ότι η ενδεχόμενη αξιοποίηση των εγχώριων υδρογονανθράκων δεν αντιστρατεύεται την προώθηση των ΑΠΕ ή άλλων καθαρών τεχνολογιών.
Έτσι, καταλήγει ότι, αβασίμως προβάλλεται ότι η ΣΜΠΕ πάσχει κατά την εξέταση εναλλακτικών λύσεων και δεν ερευνά ειδικώς την προώθηση των ΑΠΕ ή άλλων σύγχρονων, μη ρυπογόνων τεχνολογιών.
Μεταφορά υδρογονανθράκων
Σχετικά με την επιλογή του τρόπου και της μεθόδου μεταφοράς των υδρογονανθράκων, το ΣτΕ κρίνει ότι εξαρτάται από άγνωστους στην παρούσα φάση παράγοντες, δηλαδή από το είδος (φυσικό αέριο ή πετρέλαιο), τα χαρακτηριστικά, το μέγεθος του κοιτάσματος, τη θέση και το βάθος ανεύρεσής του, την απόσταση από την ακτή κ.ο.κ. Ως εκ τούτου, το ζήτημα αυτό δεν μπορεί να αξιολογηθεί στο παρόν στάδιο εκτίμησης των περιβαλλοντικών συνεπειών του επίδικου προγράμματος, αλλά στο επόμενο στάδιο της αδειοδότησης των οικείων έργων και δραστηριοτήτων. Επομένως, σύμφωνα με τους δικαστές του ανωτάτου δικαστηρίου, «είναι απορριπτέος ως αβάσιμος ο λόγος με τον οποίον προβάλλεται ότι η ΣΜΠΕ είναι ελλιπής και η ΥΑ μη νόμιμη, λόγω της παράλειψης περιγραφής του τρόπου μεταφοράς και εκτίμησης των επιπτώσεων της ειδικότερης αυτής δραστηριότητας στο περιβάλλον».
Επίσης, αβάσιμος κρίνεται και ο ειδικότερος ισχυρισμός με τον οποίον προβάλλεται, ως πλημμέλεια της ΣΜΠΕ, ότι δεν αναφέρονται οι υποδομές του προγράμματος (αγωγοί, λιμενικές εγκαταστάσεις, οδοί πρόσβασης κλπ) στις παράκτιες περιοχές.