Το Αζερμπαϊτζάν ανακοίνωσε επισήμως χθες ότι οι ένοπλες δυνάμεις του ξεκίνησαν «τοπικές αντιτρομοκρατικές δραστηριότητες» στην περιοχή του Ναγκόρνο-Καραμπάχ για την αποκατάσταση της συνταγματικής τάξης, με στόχο να αφοπλίσει και να αναγκάσει σε απόσυρση τους αρμενικούς στρατιωτικούς σχηματισμούς που δρουν εκεί.
Το Ναγκόρνο Καραμπάχ αναγνωρίζεται διεθνώς ως έδαφος του Αζερμπαϊτζάν, αλλά έχει κυρίως Αρμενικό πληθυσμό που αντιστέκεται στην επικυριαρχία του Αζερμπαϊτζάν για περισσότερο από έναν αιώνα.
Το 1991, η περιοχή των περίπου 150.000 κατοίκων κήρυξε την ανεξαρτησία της και έκτοτε αυτοδιοικείται – με την αρμενική υποστήριξη – ως μη αναγνωρισμένη Δημοκρατία του Αρτσάχ.
Χθες Τρίτη, καθώς ξεκίνησε η επιχείρηση – πολύ απλά η πολεμική επίθεση – το υπουργείο Άμυνας του Αζερμπαϊτζάν μίλησε για την πρόθεσή του να «αφοπλίσει και να εξασφαλίσει την απόσυρση των σχηματισμών των ενόπλων δυνάμεων της Αρμενίας από τα εδάφη του, [και] να εξουδετερώσει τη στρατιωτική τους υποδομή».
Παρά τα σημάδια μιας πιθανής προόδου προς την κατεύθυνση της ειρήνευσης, το 2020, μία από τις «παγωμένες συγκρούσεις» της Ευρώπης έχει ξεσπάσει ξανά.
Το Ναγκόρνο-Καραμπάχ, το οποίο βρίσκεται στην ορεινή περιοχή του Νοτίου Καυκάσου, βρίσκεται στο επίκεντρο μιας από τις πιο μακροχρόνιες συγκρούσεις στον κόσμο.
Μια προϊστορία εντάσεων και συγκρούσεων
Το Αζερμπαϊτζάν και η Αρμενία πολέμησαν σε έναν αιματηρό πόλεμο στα τέλη της δεκαετίας του 1980 και στις αρχές της δεκαετίας του 1990, ενώ βίαιες συγκρούσεις ξεσπούν διαρκώς τα τελευταία χρόνια.
Η τελευταία μεγάλη κλιμάκωση της σύγκρουσης σημειώθηκε το 2020, όταν χιλιάδες άνθρωποι σκοτώθηκαν σε έξι εβδομάδες σκληρών μαχών.
Η κατάπαυση του πυρός και η ανάπτυξη ρωσικών ειρηνευτικών δυνάμεων σταμάτησαν τις μάχες εκείνη την εποχή, αλλά οι εντάσεις έχουν κλιμακωθεί εδώ και μήνες πριν από την χθεσινή στρατιωτική επιδρομή του Αζερμπαϊτζάν.
Το Ναγκόρνο-Καραμπάχ, μια ορεινή, μεσόγεια περιοχή εντός των συνόρων του Αζερμπαϊτζάν, υπήρξε πηγή διαφωνιών ήδη πριν από τη δημιουργία της Σοβιετικής Ένωσης.
Οι αντιθέσεις κατεστάλησαν όταν η Αρμενία και το Αζερμπαϊτζάν ήταν σοβιετικά κράτη, αλλά επανεμφανίστηκαν όταν τελείωσε ο ψυχρός πόλεμος και διαλύθηκε πλέον ο όποιος έλεγχος του κομμουνιστικού καθεστώτος.
Το περιφερειακό κοινοβούλιο του Ναγκόρνο-Καραμπάχ ψήφισε να γίνει μέρος της Αρμενίας όταν η Σοβιετική Ένωση άρχισε να καταρρέει στα τέλη της δεκαετίας του 1980.
Το Αζερμπαϊτζάν επιδίωξε να καταστείλει το αυτονομιστικό κίνημα, ενώ η Αρμενία το υποστήριξε.
Αυτό οδήγησε σε εθνοτικές συγκρούσεις και – μετά την κήρυξη της ανεξαρτησίας της Αρμενίας και του Αζερμπαϊτζάν από τη Μόσχα – σε πόλεμο πλήρους κλίμακας.
Ακολούθησαν χρόνια αιματοχυσίας.
Ο πρώτος πόλεμος του Ναγκόρνο-Καραμπάχ έληξε με μια κατάπαυση του πυρός με τη μεσολάβηση της Ρωσίας το 1994, αφού οι αρμενικές δυνάμεις είχαν αποκτήσει τον έλεγχο του Ναγκόρνο-Καραμπάχ και των περιοχών που γειτνιάζουν με αυτό.
Σύμφωνα με τη συμφωνία, το Ναγκόρνο-Καραμπάχ παρέμεινε μέρος του Αζερμπαϊτζάν, αλλά έκτοτε κυβερνάται κυρίως από μια αυτονομισμένη δημοκρατία, που διοικείται από Αρμένιους και υποστηρίζεται από την αρμενική κυβέρνηση.
Τι οδήγησε στον πόλεμο του 2020;
Η κατάσταση μετά την κατάπαυση του πυρός το 1994 παρέμενε ασταθής, με περιόδους συγκρούσεων που διακόπτονταν από περιόδους σχετικής ηρεμίας.
Η μεγαλύτερη στρατιωτική σύγκρουση από τις αρχές της δεκαετίας του 1990 συνέβη πριν από τρία χρόνια κατά τη διάρκεια έξι εβδομάδων σκληρών μαχών.
Το Αζερμπαϊτζάν κέρδισε εδάφη και μέχρι τη στιγμή που και οι δύο πλευρές συμφώνησαν να υπογράψουν μια ειρηνευτική συμφωνία με τη μεσολάβηση της Ρωσίας τον Νοέμβριο του 2020, είχε ανακαταλάβει όλα τα εδάφη γύρω από το Ναγκόρνο-Καραμπάχ που κατείχε η Αρμενία από το 1994.
Σύμφωνα με τη συμφωνία, οι αρμενικές δυνάμεις έπρεπε να αποσυρθούν από αυτές τις περιοχές και έκτοτε έχουν περιοριστεί σε μικρότερο τμήμα της περιοχής.
Ο ρόλος της Ρωσίας και της Τουρκίας
Οι περιφερειακές δυνάμεις έχουν εμπλακεί σε μεγάλο βαθμό στη σύγκρουση όλα αυτά τα χρόνια.
Η Τουρκία, μέλος του ΝΑΤΟ, ήταν η πρώτη χώρα που αναγνώρισε την ανεξαρτησία του Αζερμπαϊτζάν το 1991 και παραμένει ένθερμος υποστηρικτής της χώρας.
Τα μη επανδρωμένα αεροσκάφη Bayraktar τουρκικής κατασκευής έπαιξαν εξάλλου κρίσιμο ρόλο στις μάχες το 2020, επιτρέποντας στο Αζερμπαϊτζάν να έχει εδαφικά κέρδη.
Όμως, η εμπλοκή της Τουρκίας δεν περιορίζεται στα drones, αλλά έχει μεγαλύτερες διαστάσεις:
Το Αζερμπαϊτζάν επιδιώκει να κατασκευάσει έναν οδικό και σιδηροδρομικό διάδρομο που θα το συνέδεε με το Ναχιτσεβάν, ένα τμήμα της επικράτειας του Αζερμπαϊτζάν στα νοτιοδυτικά σύνορα της Αρμενίας, που θα έδινε στο Μπακού απευθείας σύνδεση με την Τουρκία.
Η Αρμενία, από την άλλη, είχε παραδοσιακά καλές σχέσεις με τη Ρωσία. Υπάρχει μια ρωσική στρατιωτική βάση στην Αρμενία, ενώ και οι δύο χώρες είναι μέλη της στρατιωτικής συμμαχίας του Οργανισμού Συνθήκης Συλλογικής Ασφάλειας (CSTO) έξι πρώην σοβιετικών κρατών.
Αλλά οι σχέσεις μεταξύ Αρμενίας και Ρωσίας έχουν επιδεινωθεί από τότε που ο Νικόλ Πασινιάν, ο οποίος ηγήθηκε των τεράστιων αντικυβερνητικών διαδηλώσεων το 2018 – της αρμενικής “άνοιξης” κατά της διαφθοράς, της ευνοιοκρατίας και της εξάρτησης από τη Μόσχα – έγινε πρωθυπουργός της Αρμενίας.
Πρόσφατα είπε ότι η εξάρτηση της Αρμενίας στη Ρωσία ως μοναδική πηγή ασφάλειας ήταν ένα “στρατηγικό λάθος”.
Η Αρμενία ανακοίνωσε στη συνέχεια αυτό το μήνα ότι φιλοξενεί κοινές ασκήσεις με αμερικανικές δυνάμεις, κάτι που εξόργισε τη Μόσχα με το υπουργείο Εξωτερικών να μιλά για “μη φιλικά βήματα”.
Ακόμα χειρότερα, η Αρμενία έστειλε επίσης ανθρωπιστική βοήθεια στην Ουκρανία, την οποία παρέδωσε προσωπικά η Άννα Χακομπγιάν σύζυγος του πρωθυπουργού της Αρμενίας, ενώ αναμένεται συντόμως το κοινοβούλιο της χώρας να υπεψηφίσει τη Σύμβαση της Ρώμης του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου. Αυτό θα σημαίνει πως η Αρμενία θα είναι υποχρεωμένη να συλλάβει τον Πούτιν εφόσον πατήσει επί αρμενικού εδάφους, αφού καταζητείται για εγλήματα πολέμου…
Το Αζερμπαϊτζάν από την πλευρά του πλησίασε πλησίασε περισσότερο την Τουρκία και το Ισραήλ, αγοράζοντας όπλα και από τις δύο χώρες.
Ο Βλαντιμίρ Πούτιν αρνήθηκε ότι ενδεχομένως η Αρμενία έχει διακόψει τη συμμαχία της με τη Ρωσία, δηλώνοντας ωστόσο ότι το Ερεβάν έχει «αναγνωρίσει ουσιαστικά» την κυριαρχία του Αζερμπαϊτζάν στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ.
Χάνει την επιρροή της στην περιοχή η Ρωσία:
Η απόφαση του Αζερμπαϊτζάν να εξαπολύσει μια νέα επίθεση υποδηλώνει, λένε οι παρατηρητές, ότι η Ρωσία, αποσπασμένη και εξασθενημένη από την δαπανηρή εισβολή της στην Ουκρανία, χάνει τον έλεγχο της στις χώρες της πρώην Σοβιετικής Ενωσης που θεωρούσε ως δεδομένη σφαίρα επιρροής της.
Ο Ρώσος πρόεδρος, Βλαντιμίρ Πούτιν, μεσολάβησε προσωπικά για το τέλος ενός πολέμου μεταξύ των δύο το 2020 και ανέπτυξε 2.000 Ρώσους ειρηνευτικούς στρατιώτες. Εκείνη την εποχή, οι παρατηρητές έλεγαν ότι η ειρηνευτική συμφωνία έδωσε στη Μόσχα ανανεωμένη επιρροή στην περιοχή, ενώ βάθυνε την εξάρτηση των δύο χωρών από το Κρεμλίνο.
Αλλά η καταστροφική εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία προβλημάτισε βαθιά και τις δύο χώρες, οι οποίες έκτοτε προσπάθησαν να διαφοροποιήσουν την εξωτερική τους πολιτική μακριά από την ισχυρή εξάρτηση από τη Ρωσία.
Τι οδήγησε στις τωρινές συγκρούσεις;
Φόβοι για νέα βία εκφράστηκαν όταν το Αζερμπαϊτζάν απέκλεισε μια ζωτικής σημασίας δίοδρο προς τον θύλακα του Ναγκόρο Καραμπάχ τον Δεκέμβριο του 2022.
Ο διάδρομος του Λατσίν είναι ο μόνος δρόμος που συνδέει τη Δημοκρατία της Αρμενίας με τους περίπου 120.000 Αρμένιους στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ.
Είναι μια βασική αρτηρία για τις προμήθειες και οι κάτοικοι στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ ανέφεραν σοβαρές ελλείψεις βασικών ειδών διατροφής και φαρμάκων τους τελευταίους μήνες.
Το Αζερμπαϊτζάν κατηγόρησε την Αρμενία ότι χρησιμοποιεί τον δρόμο για να φέρει στρατιωτικές προμήθειες, κάτι που η Αρμενία αρνείται.
Παρατηρητές ανέφεραν συσσώρευση στρατευμάτων του Αζερμπαϊτζάν κατά τη διάρκεια του αποκλεισμού, αλλά και αυτό με τη σειρά του διαψεύστηκε στο Μπακού.
Οι ελπίδες ότι οι εντάσεις μπορεί να εκτονωθούν ήρθαν όταν ένας μικρός αριθμός φορτηγών βοήθειας που διαχειριζόταν η Διεθνής Επιτροπή του Ερυθρού Σταυρού επετράπη να εισέλθει στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ στα μέσα Σεπτεμβρίου μέσω του διαδρόμου Λατσίν και, από τον δρόμο Αγκντάμ, από το Αζερμπαϊτζάν.
Ωστόσο, για να διατηρηθούν ανοιχτές αυτές οι συγκοινωνιακές συνδέσεις, ιδίως ο διάδρομος του Λατσίν, απαιτείται σε μεγάλο βαθμό η παρουσία ρωσικών ειρηνευτικών δυνάμεων που έχουν αναπτυχθεί στην περιοχή από το 2020.
Όμως, και η προσοχή και οι στρατιωτικοί πόροι της Μόσχας προς το Ναγκόρνο Καραμπάχ έχουν εξασθενήσει μετά την εισβολή της στην Ουκρανία. Ο Αρμένιος πρωθυπουργός δήλωσε πρόσφατα ότι η Ρωσία «αυθόρμητα εγκαταλείπει την περιοχή».
Ο Αρμένιος πρωθυπουργός επίσης εμφανίζεται τον τελευταίο καιρό να αναζητά στήριξη στη Δύση, αναγνωρίζοντας την αδυναμία της Μόσχας να σταθεί στο πλευρό της Αρμενίας. Χαρακτηριστικότερο όλων είναι το γεγονός ότι για πρώτη φορά πραγματοποιήθηκε αυτές τις μέρες στην Αρμενία κοινή στρατιωτική άσκηση με τις ΗΠΑ, ενώ ο Νικόλ Πασινιάν χθες τηλεφώνησε πρώτα στον Γάλλο πρόεδρο Εμανουέλ Μακρόν και τον Αμερικανό υπουργό Εξωτερικών Άντονι Μπλίνκεν, προκειμένου να συντονίσει την διεθνή προσπάθεια της Αρμενίας κατά του Αζερμπαϊτζάν και της επιθετικότητάς του.
Τί έπεται;
Μπορεί σήμερα να ανακοινώθηκε κατάπαυση του πυρός. Ομως, αυτό που οι παρατηρητές θεωρούν βέβαιο, είναι ότι η έντονη αντίθεση και αντιπαράθεση παραμένει μεταξύ των δύο χωρών.
Ο πρόεδρος του Αζερμπαϊτζάν Ιλχάμ Αλίεφ έχει απειλήσει επανειλημμένα στο παρελθόν ότι θα ανακαταλάβει ολόκληρη την επικράτεια του Ναγκόρνο-Καραμπάχ με τη βία, εάν χρειαστεί.
Το 2019, ο Πασινιάν είπε σε πλήθη Αρμενίων που συγκεντρώθηκαν στην κύρια πόλη του Καραμπάχ ότι «η Αρμενία είναι η Αρμενία, τελεία».
Ο Πασινιά ωστόσο στο εσωτερικό της χώρας του έχει δεχθεί και εξακολουθεί να δέχεται ισχυρότατες επικρίσεις επειδή αποδέχθηκε το 2020 την συμφωνία που έδωσε – με τη μεσολ΄βηση της Ρωσίας – εδάφη στο Αζερμπαϊτζάν.
Ενδεικτικό είναι το γεγονός ότι χθες, καθώς το Αζερμπαϊτζάν έπληττε το Ναγκόρνο Καραμπάχ, στο Ερεβάν γινόταν διαδήλωση με αίτημα την αποχώρηση του Πασινιάν από την ηγεσία.
Με πληροφορίες από BBC/The Guardian