Όταν τα βρετανικά στρατεύματα έφυγαν από το Χονγκ Κονγκ το 1997, βάδισαν έξω από την παρέλαση παράδοσης με τη μελωδία του “Auld Lang Syne”. Ο αφηγητής της κάλυψης της τελετής από το BBC σηματοδότησε την έξοδό τους με μια στοιχειωτική ατάκα. “Μια αργή πορεία, προς μια νέα τάξη”. Σε αυτή τη νέα γεωπολιτική στιγμή, καθώς μια υπόθεση κινεζικής κατασκοπείας συγκλονίζει το Γουέστμινστερ εν μέσω κατηγοριών ότι η κυβέρνηση δεν θα ή δεν μπορεί να αντισταθεί στο Πεκίνο, η πραγματικότητα αυτής της νέας τάξης γίνεται εμφανής.
Το Χονγκ Κονγκ έχει δείξει την κατεύθυνση του ταξιδιού. Παρά τη δέσμευση του Πεκίνου να σεβαστεί την αυτονομία της περιοχής για 50 χρόνια, αυτή η νέα τάξη πραγμάτων υλοποιήθηκε απότομα όταν οι κάτοικοι του Χονγκ Κονγκ βγήκαν στους δρόμους για να διαμαρτυρηθούν για ένα σχέδιο νομοσχεδίου έκδοσης το 2019. Διαδήλωσαν κατά χιλιάδες για να αντιταχθούν στον νέο νόμο που θα επέτρεπε την αποστολή υπόπτων στην ηπειρωτική Κίνα για να αντιμετωπίσουν τις αρχές. Αρχικά, οι διαδηλωτές πήραν αυτό που ζήτησαν και το νομοσχέδιο αναβλήθηκε.
Αλλά το Πεκίνο αντέδρασε πιο σκληρά. Ένας σαρωτικός νόμος περί εθνικής ασφάλειας επιβλήθηκε στην περιοχή, ο οποίος κατέστειλε βάναυσα κάθε διαφωνία. Οι κάτοικοι του Χονγκ Κονγκ βγήκαν για άλλη μια φορά στους δρόμους για να αγωνιστούν για την αυτονομία της πόλης τους. Οπλισμένοι μόνο με ομπρέλες, αντιμετώπισαν μια σκληρή αστυνομική αντίδραση. Σύντομα, πολλές φιλοδημοκρατικές προσωπικότητες θα αναγκάζονταν να φύγουν. Αλλά ενώ χιλιάδες κάτοικοι του Χονγκ Κονγκ βρήκαν καταφύγιο στο Ηνωμένο Βασίλειο, η ασφάλειά τους παραμένει κάθε άλλο παρά εγγυημένη. Και την Τρίτη (14 Οκτωβρίου) η κυβέρνηση ψήφισε μια νομοθετική τροποποίηση η οποία, λένε οι διαφωνούντες, θα μπορούσε να οδηγήσει σε εκδόσεις στο Χονγκ Κονγκ.
Οι προσπάθειες της Κίνας να καταστείλει τη διαφωνία πέρα από τα σύνορα είναι μόνο ένα στοιχείο της ολοένα και πιο δυναμικής εξωτερικής πολιτικής της (όσον αφορά την κατασκοπεία, ο επικεφαλής της MI5 πιστεύει ότι μπορεί να υπάρχουν έως και 20.000 Κινέζοι πράκτορες στη Βρετανία). Και είναι κάτι στο οποίο οι μικρότερες οικονομίες δυσκολεύονται όλο και περισσότερο να αντισταθούν. Ενώ η έντονη δέσμευση του Ηνωμένου Βασιλείου προς τους κατοίκους του Χονγκ Κονγκ μέσω της συμφωνίας παράδοσης παραμένει σταθερή, πολλές φιλοδημοκρατικές προσωπικότητες που έχουν καταφύγει στη Βρετανία φοβούνται ότι αυτά τα λόγια είναι ολοένα και πιο άνευ αντικειμένου. «Υπάρχει τεράστια έλλειψη εμπιστοσύνης μεταξύ των κατοίκων του Χονγκ Κονγκ και των βρετανικών αρχών αυτή τη στιγμή», δήλωσε η ακτιβίστρια υπέρ της δημοκρατίας, Κλόε Τσουνγκ. Ήταν μία από τους αρκετούς αντιφρονούντες για τους οποίους η αστυνομία του Χονγκ Κονγκ επέβαλε αμοιβή 1 εκατομμυρίου δολαρίων Χονγκ Κονγκ τον περασμένο Δεκέμβριο. Όλοι όσοι επηρεάστηκαν τώρα ζουν σε μια συνεχή κατάσταση φόβου.
Η Κάρμεν Λάου, πρώην δημοτική σύμβουλος του Χονγκ Κονγκ, η οποία αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την πόλη το 2021, ήταν επίσης μεταξύ των στοχοποιημένων. Λίγο μετά την ανακοίνωση της αμοιβής, παρατήρησε ανθρώπους να την παρακολουθούν καθώς περπατούσε στους δρόμους του Λονδίνου. «Ήταν αρκετά τρομακτικό», είπε. «Και μέχρι στιγμής, δεν έχει παρασχεθεί πολλή χρήσιμη υποστήριξη από τις αρχές επιβολής του νόμου». Και δεν θα ένιωθε ούτε καν ασφαλής στο σπίτι της. Οι γείτονές της έλαβαν επιστολές που περιέγραφαν μια αμοιβή για την παράδοσή της στην κινεζική πρεσβεία. «Το απόλυτο πρόβλημα είναι η έλλειψη πόρων και η αναγνώριση της διεθνικής καταστολής από την κυβέρνηση», είπε. «Γι’ αυτό οι αρχές επιβολής του νόμου δεν έχουν επαρκείς γνώσεις ή οδηγίες για το πώς να υποστηρίξουν τους στόχους». Τόσο η Κλόε όσο και η Κάρμεν δήλωσαν ότι η βρετανική αστυνομία θα τηλεφωνούσε αμέσως για να εκφράσει την αποδοκιμασία της κάθε φορά που μιλούσαν στα μέσα ενημέρωσης, ενώ παράλληλα δεν προσέφερε καμία συγκεκριμένη υποστήριξη για την ασφάλειά τους.
Οι αντιφρονούντες που αψηφούν το κινεζικό καθεστώς από μέσα γνωρίζουν από καιρό τους κινδύνους που αναλαμβάνουν. Η σφαγή στην πλατεία Τιενανμέν του 1989 συνεχίζει να ρίχνει μια μακρά σκιά. Πράγματι, πρόσφατα αποχαρακτηρισμένα έγγραφα αποκαλύπτουν ότι η βρετανική κυβέρνηση δεν ήταν ποτέ τυφλή στην απειλή που αντιμετώπιζε η δημοκρατία του Χονγκ Κονγκ υπό την κινεζική κυριαρχία. Η κυβέρνηση Θάτσερ είχε καταρτίσει σχέδια έκτακτης ανάγκης για την εκκένωση έως και δύο εκατομμυρίων από την περιοχή σε περίπτωση καταστολής τύπου Τιενανμέν.
Αλλά αυτό που λίγοι περίμεναν είναι πόσο μακριά θα εκτεινόταν η καταπιεστική εμβέλεια του Πεκίνου σε όλο τον κόσμο. Παρά την επίσημη δέσμευση του βρετανικού κράτους για τα δικαιώματα και τις ελευθερίες των κατοίκων του Χονγκ Κονγκ, πολλοί θεωρούν ενοχλητικό το γεγονός ότι η σημερινή βρετανική κυβέρνηση επιθυμεί να αναθερμάνει τις σχέσεις με την Κίνα. Όταν ο Κιρ Στάρμερ συναντήθηκε με τον Σι Τζινπίνγκ πέρυσι – η πρώτη φορά που ένας Βρετανός πρωθυπουργός και ένας Κινέζος πρόεδρος έδωσαν τα χέρια σε περισσότερο από μισή δεκαετία – δεσμεύτηκε για μια συνεργασία που θα ήταν «συνεπής, διαρκής [και] σεβαστή».
Οι συνήθεις υποσχέσεις για την έγερση του ζητήματος των ανθρωπίνων δικαιωμάτων με την Κίνα σε υπουργικές συνόδους κορυφής ακούγονται ολοένα και πιο κενές περιεχομένου σε όσους βρίσκονται στο στόχαστρο της εξωδικαστικής προσέγγισης του Πεκίνου. Με τον Υπουργό Επιχειρήσεων Πίτερ Κάιλ να επισκέπτεται την Κίνα τον περασμένο μήνα για να αναζωπυρώσει τις εμπορικές διαπραγματεύσεις και με ισχυρισμούς ότι η υπόθεση της κινεζικής κατασκοπείας τορπιλίστηκε για να διατηρηθούν οι εμπορικές σχέσεις, οι ακτιβιστές φοβούνται ότι τα επιχειρηματικά συμφέροντα της Βρετανίας θα δοθεί προτεραιότητα στην ευημερία των ευάλωτων αντιφρονούντων. «Όλα έχουν να κάνουν με παραδείγματα. Είναι δύσκολο για εμάς να έχουμε εμπιστοσύνη στην κυβέρνηση ότι δεν θα μας ανταλλάξει για εμπορικές συμφωνίες με την Κίνα», πρόσθεσε η Κλόε.
Δίνουν προτεραιότητα στην Κίνα ως μία από τις πιο σημαντικές χώρες για τη διάσωση της οικονομίας. Δεν ξέρω από πού προέρχεται αυτή η ιδέα, αλλά δεν πιστεύω ότι η Κίνα θα μπορούσε να σώσει την οικονομία του Ηνωμένου Βασιλείου όταν η ίδια η κινεζική οικονομία δεν πηγαίνει καλά. Η Κίνα χρειάζεται τις δυτικές χώρες περισσότερο από ό,τι τις χρειαζόμαστε εμείς. Το Ηνωμένο Βασίλειο υποτιμά τη διαπραγματευτική του δύναμη.
Τους τελευταίους μήνες, το παλιό Royal Mint Court στο Λονδίνο έχει γίνει το επίκεντρο των ανησυχιών πολλών κατοίκων του Χονγκ Κονγκ. Αυτή είναι η τοποθεσία όπου η Κίνα σχεδιάζει να κατασκευάσει τη νέα πρεσβεία του Ηνωμένου Βασιλείου, η οποία θα γίνει το μεγαλύτερο διπλωματικό φυλάκιο της Ευρώπης σύμφωνα με τα τρέχοντα σχέδια. Αλλά το μέγεθος και η στρατηγική τοποθεσία της νέας πρεσβείας οδηγούν πολλούς στο φόβο ότι θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ως βολική βάση για διακρατικές επιχειρήσεις καταστολής. Η Κλόε είπε: «Από τη δική μου οπτική γωνία, αυτός ο χώρος θα τους έδινε περισσότερο προσωπικό και περισσότερους πόρους για να κατασκοπεύουν ακτιβιστές και τη διασπορά». Οι ανησυχίες τους δεν είναι πρωτοφανείς. Το 2022, ένας ακτιβιστής υπέρμαχος της δημοκρατίας στο Χονγκ Κονγκ σύρθηκε μέσα στο κινεζικό προξενείο του Μάντσεστερ και ξυλοκοπήθηκε.
Η νέα πρεσβεία της Κίνας βρίσκεται εδώ και καιρό σε μια πολεοδομική διαμάχη. Η πρώτη της αίτηση για την ανάπτυξη του χώρου απορρίφθηκε το 2022, αλλά νέα σχέδια υποβλήθηκαν μετά την επιστροφή των Εργατικών στην εξουσία πέρυσι. Ο Xi Jinping και ο Keir Starmer φέρονται να συζήτησαν το θέμα από τότε που ο τελευταίος εισήλθε στην Ντάουνινγκ Στριτ, ενισχύοντας τις ανησυχίες μεταξύ των ακτιβιστών ότι οι Εργατικοί μπορεί να επιδιώξουν να επιτρέψουν την έκδοση πολεοδομικής άδειας σε μια προσπάθεια ενίσχυσης των διμερών σχέσεων. Η Angela Rayner, υπό την ιδιότητά της ως υπουργός Στέγασης, απαίτησε εξηγήσεις για τις εξαιρεμένες περιοχές στα σχέδια – κάτι που έχει προκαλέσει περαιτέρω καθυστερήσεις στη λήψη απόφασης.
Αλλά δεν είναι μόνο οι ακτιβιστές υψηλού προφίλ των οποίων η υπομονή εξαντλείται με τις βρετανικές αρχές. Περίπου 200.000 κάτοικοι του Χονγκ Κονγκ ζουν τώρα στο Ηνωμένο Βασίλειο – πολλοί από τους οποίους έχουν εγκαταλείψει την πόλη καταγωγής τους από τότε που ο Νόμος περί Εθνικής Ασφάλειας διέβρωσε τις ελευθερίες της περιοχής. Πολλοί κάτοικοι του Χονγκ Κονγκ έχουν έρθει στη Βρετανία μέσω της ειδικής διαδρομής βρετανικής εθνικής (υπερπόντιας) βίζας, η οποία ήταν… εισήχθη μετά τον καταπιεστικό Νόμο περί Εθνικής Ασφάλειας της περιοχής. Μιλώντας υπό τον όρο της ανωνυμίας, ένας κάτοχος βίζας BN(O) δήλωσε στο The New Statesman ότι δεν αναμένει ότι η κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου θα «παρέχει περισσότερη υποστήριξη από ό,τι έχει ήδη κάνει».
«Ελπίζουμε ότι η κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου και το κοινό θα μπορέσουν να συνειδητοποιήσουν την απειλή που θέτει η Κίνα για το Ηνωμένο Βασίλειο», πρόσθεσαν. «Πιστεύουμε ότι οι περισσότεροι άνθρωποι στη Δύση έχουν μια μάλλον επιφανειακή και αφελή άποψη για την Κίνα». Η οδός βίζας BN(O) είναι διαθέσιμη μόνο σε όσους γεννήθηκαν πριν από την παράδοση της εξουσίας το 1997, αφήνοντας τους νεότερους αντιφρονούντες και ακτιβιστές με λιγότερες επιλογές. Η Chloe Cheung, η οποία γεννήθηκε μετά το 1997, δήλωσε: «Αν μου συμβεί κάτι, δεν μπορώ να πάω στην κινεζική πρεσβεία προφανώς, αλλά δεν μπορώ να πάω ούτε στη βρετανική πρεσβεία».
Αλλά ακόμη και όσοι ολοκληρώσουν την οδό βίζας τους και αποκτήσουν την υπηκοότητα μπορεί να μην αισθάνονται απόλυτα ασφαλείς. Ο επιχειρηματίας του Χονγκ Κονγκ, Τζίμι Λάι, ο οποίος κατέχει βρετανική υπηκοότητα, συνελήφθη στην περιοχή βάσει του Νόμου περί Εθνικής Ασφάλειας και αυτή τη στιγμή δικάζεται. Πολλοί κάτοικοι του Χονγκ Κονγκ που εγκατέλειψαν την πόλη καταγωγής τους μετά την εισαγωγή του νόμου δεν έχουν επιστρέψει ποτέ από φόβο καταστολής. Ένας άλλος κάτοχος βίζας BN(O), ο οποίος ζήτησε επίσης να μην κατονομαστεί, δήλωσε: «Δεν έχω επιστρέψει ποτέ στο Χονγκ Κονγκ από τότε που μετακόμισα στο Ηνωμένο Βασίλειο το 2020.
«Ωστόσο, από νέα και φίλους που εξακολουθούν να ζουν ή πηγαινοέρχονται στο Χονγκ Κονγκ, μπορώ να νιώσω ότι υπάρχουν σημαντικές αλλαγές στο Χονγκ Κονγκ. Υπάρχει μεγαλύτερη καταστολή των βασικών ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ελευθεριών, περισσότερες διώξεις και απαγορεύσεις σε συγκεκριμένους στόχους χωρίς νόμιμους ή εύλογους λόγους». Αυτό το συναίσθημα συμμερίστηκε και ένας άλλος ανώνυμος κάτοικος του Χονγκ Κονγκ, ο οποίος είπε: «Επέστρεψα δύο φορές, αλλά μόνο για να προετοιμάσω τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειάς μου να μετακομίσουν. «Δεν σκοπεύω να πάω εκεί σύντομα στο μέλλον. Η πόλη είναι απίστευτα αναγνωρίσιμη – όχι στη μορφή της αλλά στο πνεύμα της».
Τα νέα για την πιθανή επαναφορά των εκδόσεων έχουν πανικοβάλει περαιτέρω την κοινότητα. Παρά τις γρήγορες διευκρινίσεις από τους υπουργούς, η ανακοίνωση δεν κατάφερε να βοηθήσει στην αποκατάσταση της κλονισμένης εμπιστοσύνης της κοινότητας. Ο Υπουργός Ασφαλείας Νταν Τζάρβις δήλωσε ότι ο νόμος είχε ως στόχο να διακόψει τους υπάρχοντες δεσμούς με τις υπάρχουσες συνθήκες – και ότι τα δικαιώματα των κατοίκων του Χονγκ Κονγκ θα προστατεύονταν. Ωστόσο, έχει δεχθεί επίθεση από την ομάδα υπεράσπισης Hong Kong Watch ως «απερίσκεπτη κίνηση που θα θέσει σε κίνδυνο πολλούς ακτιβιστές υπέρ της δημοκρατίας».
Λίγοι κάτοικοι του Χονγκ Κονγκ θα υποστήριζαν ότι οι βρετανικές αρχές εργάζονται ενεργά ενάντια στα συμφέροντά τους. Αλλά ένας αυξανόμενος αριθμός φοβάται ότι το Ηνωμένο Βασίλειο κωφεύει ολοένα και περισσότερο στις ανησυχίες τους. Η Κάρμεν Λάου πρόσθεσε: «Δεν νιώθαμε ασφαλείς όταν ήμασταν στο Χονγκ Κονγκ. Και προς το παρόν, φαίνεται ότι γινόμαστε όλο και πιο επικίνδυνοι εδώ στο Ηνωμένο Βασίλειο». Καθώς η κρίση για τις σχέσεις της Βρετανίας με την Κίνα κλιμακώνεται, θα μείνουν πίσω οι αντιφρονούντες του Χονγκ Κονγκ;