Στις 20 Μαΐου 1825, δόθηκε η ηρωική μάχη στο Μανιάκι. Ήταν η τρομερή μάχη που έγινε στο Μανιάκι της δυτικής Μεσσηνίας, στα πλαίσια της Ελληνικής Επανάστασης. Δόθηκε μεταξύ των Ελλήνων Επαναστατών και των Αιγυπτίων – συμμάχων των Οθωμανών Τούρκων. Οι πρωταγωνιστές της πολύκροτης μάχης ήταν ο ρασοφόρος επαναστάτης Παπαφλέσσας και ο Αιγύπτιος στρατάρχης Ιμπραήμ.
Το ιστορικό υπόβαθρο πριν τη μάχη στο Μανιάκι
Το 1825 ήταν το τέταρτο έτος της Ελληνικής Επανάστασης, του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα των Ελλήνων κατά του Οθωμανού Τούρκου τυράννου. Όμως η Επανάσταση βρισκόταν σε κρίσιμο σημείο στις αρχές του ίδιου έτους. Από τη μια, οι Έλληνες επαναστάτες επιδίδονταν σε εμφύλιες συγκρούσεις, μεσούσης της Επαναστάσεως. Από την άλλη, είχαν να αντιμετωπίσουν έναν νέο, φοβερό εχθρό. Ο Οθωμανός Σουλτάνος έστελνε τον στρατηγό Ιμπραήμ, θετό γιό του Βαλή της Αιγύπτου, Μοχάμεντ Αλί, να καταπνίξει την Επανάσταση.
Ο Ιμπραήμ, με τεράστιο στρατό και μεγάλη στρατηγική ικανότητα αποβιβάστηκε στις αρχές του 1825 στη Μεσσηνία για να ξεκινήσει την φοβερή του προέλαση. Κατέλαβε τα κάστρα της Μεθώνης, της Κορώνης και του Νεοκάστρου (Πύλος). Γρήγορα έγινε κύριος σχεδόν όλης της Μεσσηνίας. Ο Αιγύπτιος στρατάρχης βάδιζε αήττητος, καίγοντας τα πάντα στο πέρασμά του. Στόχος ήταν η κατάληψη της Τριπολιτσάς και εν γένει όλης της Πελοποννήσου.
Η ελληνική αντίδραση στην επέλαση του Ιμπραήμ
Το 1825, τα ελεύθερα ελληνικά εδάφη διοικούνταν από το Εκτελεστικό, του οποίου πρόεδρος ήταν ο Γεώργιος Κουντουριώτης. Οι επαναστάτες βρίσκονταν σε εμφύλια σύγκρουση και για αυτό τον λόγο οι έχοντες εξουσία είχαν φυλακίσει παλιούς ήρωες της Επανάστασης (Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης κ.α). Έτσι ο Ιμπραήμ βρήκε τους Έλληνες διαιρεμένους και προέλαυνε χωρίς καμιά ουσιαστική αντίσταση.
Υπό αυτές τις συνθήκες, η Επανάσταση κινδύνευε να χαθεί. Τότε, βγήκε μπροστά μια γνωστή και μη εξαιρετέα προσωπικότητα του Αγώνα, ο Γρηγόριος Δικαίος, ο γνωστός σε όλους Παπαφλέσσας. Ο ρασοφόρος ήρωας της Επανάστασης κατείχε το 1825 τη θέση του Μινίστρου (υπουργού) των Στρατιωτικών, ερχόμενος σε ρήξη με τους παλιούς του φίλους και συναγωνιστές. Ο Παπαφλέσσας ζήτησε από το Εκτελεστικό να τοποθετηθεί κεφαλή της εκστρατείας κατά του Ιμπραήμ, με σκοπό να αφυπνήσει τους Έλληνες προ του κοινού κινδύνου.
Οι ενέργειες του Παπαφλέσσα κατά των εισβολέων
Ο Παπαφλέσσας ξεκίνησε από το Ναύπλιο, την πρωτεύουσα της ελεύθερης Ελλάδας, για τη νοτιοδυτική Πελοπόννησο με σκοπό να στρατολογήσει κόσμο κατά του Ιμπραήμ. Στην Τριπολιτσά συνάντησε σύγχυση, φόβο και απροθυμία από τους στρατιώτες να τον ακολουθήσουν. Τότε, αιτήθηκε να αμνηστευτούν οι παλιοί του φίλοι και πολιτικοί αντίπαλοι (κυρίως ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης) και να αποφυλακιστούν από τις φυλακές της Ύδρας ώστε να ξαναπιάσουν τα άρματα και να σώσουν την Επανάσταση. Στη συνέχεια, πήγε στο Λεοντάρι της Αρκαδίας όπου κατάφερε να συγκεντρώσει περίπου 1.500 – 2.000 μαχητές. Κατόπιν αυτού, ο Παπαφλέσσας και οι στρατιώτες του, πορεύτηκαν για το Μανιάκι, το οποίο οχύρωσαν. Το Μανιάκι ήταν ορεινό χωριό στη δυτική Μεσσηνία, χτισμένο σε δύσβατη περιοχή.
Παράλληλα, ο Κουντουριώτης υπέκυψε στο αίτημα του Παπαφλέσσα και στην κατακραυγή του κόσμου και απελευθέρωσε τον Κολοκοτρώνη και τους υπόλοιπους αγωνιστές, στις 17 του Μάη του 1825. Ο Κολοκοτρώνης και ο Μαυρομιχάλης στάλθηκαν αμέσως ως αρχηγοί στο στρατόπεδο του Νεοκάστρου.
Προς τη μάχη στο Μανιάκι
Ο στρατάρχης Ιμπραήμ είχε εντοπίσει τις θέσεις των Ελλήνων. Με έξυπνες διαδόσεις αντιφατικών ειδήσεων, κατάφερε να δημιουργήσει σύγχυση και πανικό στα ελληνικά στρατόπεδα και να βαδίσει με 3.000 ιππείς και πεζούς κατά του στρατού του Παπαφλέσσα στο Μανιάκι. Οι δυνάμεις του Παπαφλέσσα δεν είχαν προλάβει να οχυρωθούν σωστά στα ταμπούρια (πρόχειρες οχυρώσεις) ενώ οι οπλαρχηγοί συμβούλευαν τον Παπαφλέσσα να εγκαταλείψουν την περιοχή, καθότι ήταν εύκολα προσβάσιμη στον μεγάλο στρατό του Ιμπραήμ. Ο Παπαφλέσσας όμως επέμενε να μείνουν εκεί και να σταθούν μπροστά στους Αιγυπτίους.
Ο Παπαφλέσσας περίμενε εναγωνίως ενισχύσεις, συγκεκριμένα 1.500 άνδρες υπό τον Δημήτρη Πλαπούτα, 700 άνδρες υπό τον αδερφό του, Νικήτα Δικαίο Φλέσσα, και 1.000 άνδρες υπό τον Ηλία Κατσάκο Μαυρομιχάλη. Όμως οι επικεφαλής προφασίστηκαν διάφορους λόγους και δεν πήγαν ποτέ να τον ενισχύσουν. Το περισσότερο που έλαβε ο Παπαφλέσσας ήταν τουφεκιές στον αέρα, από τον Δημήτρη Πλαπούτα, που το έκανε για να τον ενισχύσει. Παρόλα αυτά, ο πρώτος δεν εγκατέλειπε.
Η συγκινητική επιστολή του Παπαφλέσσα
Ο Παπαφλέσσας απογοητευμένος, έλαβε αρνητική απάντηση από τον αδερφό του μεταξύ των άλλων οπλαρχηγών για συνδρομή στον αγώνα κατά του Ιμπραήμ. Ο αδερφός του, Νικήτας, του έγραψε πως δεν προλαβαίνει να έρθει στο Μανιάκι ενώ τον συμβούλεψε και τον ίδιο να διαφύγει στη Μάνη για να γλιτώσει. Ο Παπαφλέσσας όμως παρέμενε αμετακίνητος. Η τελευταία του επιστολή στον αδερφό του, ήταν συγκινητική και συγκλονιστική.
«Νικήτα, ἔλαβα τήν ἐπιστολή σου καί εἰς ἀπάντησιν σου λέγω ὅτι δεν εἶμαι σάν τόν κουμπάρο σου τόν Κεφάλα ὅπου τρέχετε ἀπό ράχη σέ ράχη στούς Ἁηλιάδες. Ἐγώ ἅπαξ ὡρκίσθην νά χύσω τό αἷμα μου εἰς τήν ἀνάγκην τῆς Πατρίδος καί αυτή είναι ή ώρα. Εὔχομαι εἰς τόν Θεόν, ἡ πρώτη μπάλα τοῦ Ἰμβραήμ νά μέ πάρει στό κεφάλι, διότι σοῦ γράφω νά ταχύνεις τόν ἐρχομό σας καί μοῦ γράφεις κουραφέξαλα. Νικήτα, πρώτη καί τελευταία ἐπιστολή μου εἶναι αὐτή, βάστα τη, νά τή διαβάζεις καμμιά φορά, νά μέ θυμᾶσαι καί νά κλαῖς.
Παπαφλέσσας, 16 Μαΐου 1825
Το γράμμα αυτό του αγωνιστή – ιεράρχη ήταν τρομερό διότι υπογράμμιζε ότι βάδιζε σε έναν εκούσιο βέβαιο θάνατο για το καλό της πατρίδος. Και σε αυτό δεν τον εμπόδιζε το γεγονός ότι όλοι τον άφησαν μόνο και αβοήθητο. Ο Παπαφλέσσας υποστήριζε ότι έπρεπε να παλέψουν μόνοι και να πέσουν μάλιστα. Η θυσία κατά του Ιμπραήμ ίσως να ταρακουνούσε και να «ξυπνούσε» τόσο τους Έλληνες που βρίσκονταν σε εμφύλιο πόλεμο όσο και τους Ευρωπαίους, ώστε να συγκινηθούν και να παρέχουν βοήθεια στην Επανάσταση.
Η εμφάνιση του στρατού του Ιμπραήμ
Στις 19 Μαΐου 1825, η στρατιά του Ιμπραήμ φάνηκε στον ορίζοντα. Είχε ξεκινήσει από το Ναυαρίνο (Πύλος) με προορισμό την Αρκαδιά (Κυπαρισσία) και τώρα θα στεκόταν στο Μανιάκι. Στη θέα του μεγάλου στρατού του Ιμπραήμ, 1.000 από τους στρατιώτες του Παπαφλέσσα, κατελήφθησαν από πανικό και εγκατέλειψαν τις θέσεις τους. Έτσι ο Παπαφλέσσας έμεινε με λιγοστή δύναμη 300 – 500 ατόμων, μπροστά σε στρατό 3.000. Οι δυνάμεις του Ιμπραήμ ήταν πολλές και πυκνές στο χώρο. Ο αγωνιστής και συγγραφέας, Φώτιος Χρυσανθόπουλος ή Φωτάκος έγραψε: «Είχε μαυρίσει ο κάμπος από τον πολύν στρατόν».
Η μάχη στο Μανιάκι
Η μάχη στο Μανιάκι ξεκίνησε το επόμενο πρωί, της 20ης του Μάη του 1825 και κράτησε 8 ώρες. Οι αιγυπτιακές δυνάμεις που ήταν εκπαιδευμένες από Γάλλους αξιωματικούς, είχαν σχετικά εύκολο έργο και λόγω της αριθμητικής υπεροχής. Αρχικά επιτέθηκαν κυκλωτικά στις ελληνικές οχυρώσεις, με τις ελληνικές δυνάμεις να αποκρούουν την επίθεση. Το μεσημέρι πραγματοποιήθηκε παύση, για να γευματίσουν οι Αιγύπτιοι στρατιώτες. Κατά την παύση αυτή, οι εναπομείναντες οπλαρχηγοί παρακάλεσαν τον Παπαφλέσσα να φύγουν όλοι, πραγματοποιώντας έξοδο. Ο Παπαφλέσσας όχι μόνο αρνήθηκε να υποχωρήσει ηττημένος προς Ναύπλιο, αλλά ήταν οργισμένος με όσους τον εγκατέλειψαν. Φυσικά παρέμενε αμετακίνητος. Πίστευε πως ο δέντρο της ελευθερίας έπρεπε να ποτιστεί με το αίμα τους.
Μετά το μεσημεριανό, ο αιγυπτιακός στρατός πραγματοποίησε γενική έφοδο. Οι Έλληνες σκοτώθηκαν άπαντες, πλην ελαχίστων που κατάφεραν να διαφύγουν μέσω μιας κοντινής ρεματιάς. Ο Ιμπραήμ ήταν πια ο νικητής της μάχης στο Μανιάκι. Ζήτησε να του φέρουν μπροστά του, έστω και νεκρό, εκείνον που τόλμησε με θάρρος να σταθεί μπροστά του να τον αντιμετωπίσει, ακόμα και όταν η μάχη είχε ήδη κριθεί, τον Παπαφλέσσα.
Η αναγνώριση του Παπαφλέσσα
Οι Αιγύπτιοι στρατιώτες βρήκαν αλλού το πτώμα και αλλού το κεφάλι του Παπαφλέσσα. Ο Ιμπραήμ ζήτησε να σεβαστούν τον νεκρό ήρωα, να του κολλήσουν το κεφάλι στους ώμους και να στήσουν το σώμα σε μια βελανιδιά. Όταν έγινε αυτό, ο Αιγύπτιος στρατάρχης πλησίασε τον νεκρό Παπαφλέσσα και τον φίλησε στο μέτωπο ως ένδειξη σεβασμού και αναγνώρισης του θάρρους του. Σύμφωνα με τον Φωτάκο, ο Ιμπραήμ είπε: «Πράγματι αυτός ήτο ικανός και γενναίος άνθρωπος. Καλύτερα να επαθαίναμεν άλλην τόσην ζημίαν, αλλά να τον επιάναμεν ζωντανόν».
Η μάχη στο Μανιάκι ήταν τρομερή και πολύνεκρη. Ακόμα και μετά από πολλά χρόνια, βρίσκονταν στο μέρος κρανία με σημάδια από σπαθιές. Η δύναμη του Παπαφλέσσα αφανίστηκε σχεδόν ολόκληρη ενώ από του Ιμπραήμ σκοτώθηκαν 600 περίπου στρατιώτες. Η πτώση των Ελλήνων στο Μανιάκι συγκίνησε τους πάντες εντός κι εκτός Ελλάδος. Σε λιθογραφία που τυπώθηκε στο Παρίσι, ο Παπαφλέσσας χαρακτηρίστηκε «νέος Λεωνίδας», θυμίζοντας τον Λεωνίδα με τους 300 Σπαρτιάτες που τα έβαλε με πολυάριθμους εχθρούς, στα στενά των Θερμοπυλών.
Η συνέχεια
Στη συνέχεια, ο Ιμπραήμ προήλασε στην Αρκαδιά. Ολοκλήρωσε την κατάκτηση της Μεσσηνίας πυρπολώντας την Καλαμάτα και αφού νίκησε τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη στη μάχη της Τραμπάλας. Κατόπιν ξεκίνησε για την Αρκαδία, το κέντρο της Πελοποννήσου, με στόχο την κατάληψη της Τριπολιτσάς. Θα σταματούσε κάποιος τον αήττητο στρατηγό Ιμπραήμ για να σωθεί η Επανάσταση;