Τον Ιούλιο του 2024, η κρατική επίσκεψη του Κινέζου προέδρου Xi Jinping στο Τατζικιστάν σηματοδότησε ένα σημαντικό ορόσημο στις σινο-τατζικικές σχέσεις. Ο Xi και ο Πρόεδρος του Τατζικιστάν Emomali Rahmon εξύψωσαν τους διμερείς δεσμούς τους σε μια συνολική στρατηγική εταιρική σχέση. Σημειωτέον, στον Ραχμόν απονεμήθηκε επίσης το Μετάλλιο Φιλίας της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας, ένα πρώτο που παρουσιάστηκε εκτός Κίνας. Αυτές οι εξελίξεις αντικατοπτρίζουν την εμβάθυνση των δεσμών μεταξύ των δύο εθνών, τα οποία είναι από τα αρχικά μέλη του Οργανισμού Συνεργασίας της Σαγκάης (SCO).
Ιστορικά ένα ρωσικό και σοβιετικό προπύργιο, το Τατζικιστάν έχει βιώσει ένα κενό ασφάλειας και ανάπτυξης λόγω της σύγκρουσης Ρωσίας-Ουκρανίας και του μειωμένου ενδιαφέροντος ΗΠΑ/Δύσης στην Κεντρική Ασία. Εκμεταλλευόμενος αυτή την ευκαιρία, η Κίνα επιθυμεί να «δέσει» την Εθνική Στρατηγική Ανάπτυξης του Τατζικιστάν – 2030 (NDS – 2030) με την Πρωτοβουλία Belt and Road (BRI), το εμβληματικό παγκόσμιο έργο υποδομής του Xi. Κατά συνέπεια, το Πεκίνο έχει γίνει ένας από τους μεγαλύτερους επενδυτές στη Ντουσάνμπε.
Ωστόσο, με την έκθεση της μυστικής στρατιωτικής βάσης, είναι το μέτωπο ασφαλείας στις διμερείς σχέσεις Σινο-Τατζίκ που αξίζει βαθύτερο έλεγχο. Η σχέση ασφαλείας της Κίνας με το Τατζικιστάν βασίζεται σε δύο βασικούς πυλώνες: ανάπτυξη υποδομών και κοινές στρατιωτικές ασκήσεις με επίκεντρο την καταπολέμηση της τρομοκρατίας. Το Πεκίνο έχει επενδύσει σημαντικά σε συνοριακές υποδομές στα σύνορα Τατζικιστάν-Αφγανιστάν, κατασκευάζοντας συνοριακούς σταθμούς, στρατώνες και εγκαταστάσεις για την Υπηρεσία Συνοριοφυλακής του Τατζικιστάν. Επιπλέον, η Κίνα έχει κατασκευάσει μια εγκατάσταση στην Αυτόνομη Περιφέρεια Gorno-Badakhshan για το Υπουργείο Εσωτερικών του Τατζικιστάν.
Κατά τη διάρκεια της πρόσφατης επίσκεψής του, ο Σι εγκαινίασε επίσης κυβερνητικά κτίρια που χρηματοδοτούνται από την Κίνα, συμπεριλαμβανομένου ενός προεδρικού μεγάρου και ενός νέου κτιρίου του κοινοβουλίου σε πρότυπο το Καπιτώλιο των ΗΠΑ. Αυτά τα έργα φέρεται να κόστισαν 300 εκατομμύρια λίρες, σύμφωνα με την AidData. Επιπλέον, η Κίνα έχει εξασφαλίσει πολλά δικαιώματα εξόρυξης στο Τατζικιστάν και έχει αναλάβει διάφορα έργα σιδηροδρομικής και οδικής κατασκευής. Η πλειοψηφία των στόλων ταξί του Τατζικιστάν κυριαρχείται πλέον από κινεζικά ηλεκτρικά οχήματα (EV) και το Πεκίνο έχει επίσης δημιουργήσει έναν «σταθμό παρατήρησης του κλίματος και του περιβάλλοντος» στο Shahritus.
Στο μέτωπο της ασφάλειας, η Κίνα παρέχει επίσης στο Τατζικιστάν πυρομαχικά και τεχνολογία ως μέρος του ευρύτερου σχεδίου της για τη δημιουργία μιας προηγμένης γραμμής άμυνας. Κοινές στρατιωτικές ασκήσεις και ασκήσεις κατά της τρομοκρατίας διεξάγονται τόσο διμερώς όσο και υπό την αιγίδα της SCO. Η Κίνα και το Τατζικιστάν συνεργάζονται επίσης για την καταπολέμηση των «τριών κακών» όπως ορίζονται από την Κίνα: τρομοκρατία, αυτονομισμός και εξτρεμισμός. Το Τατζικιστάν αντιμετωπίζει από καιρό απειλές για την ασφάλεια από τους Ταλιμπάν στα σύνορα Αφγανιστάν-Τατζίκ, που επιδεινώθηκαν από την κατάληψη της Καμπούλ από τους Ταλιμπάν το 2021. Κατά συνέπεια, η Ντουσάνμπε έχει εφαρμόσει μέτρα για τον περιορισμό του θρησκευτικού εξτρεμισμού.
Τώρα, το επιχείρημα της Κίνας για την ώθηση των υποδομών της και την αύξηση των δεσμών ασφαλείας με το Τατζικιστάν επικεντρώνεται στην ενσωμάτωση του NDS – 2030 με το BRI και στην αντιμετώπιση κοινών απειλών για την ασφάλεια. Ωστόσο, πολλά σχετικά ζητήματα που σχετίζονται με αυτές τις εξελίξεις εγείρουν ανησυχίες.
Το εξωτερικό χρέος της Ντουσάνμπε επηρεάζεται σε μεγάλο βαθμό από το Πεκίνο, με το 40% του να οφείλεται στην Κίνα. Ενώ οι κινεζικές επενδύσεις έχουν δημιουργήσει θέσεις εργασίας, οι διευθυντικές θέσεις προορίζονται συνήθως για Κινέζους υπηκόους, αφήνοντας τους Τατζίκους σε χαμηλότερες θέσεις. Οι περιβαλλοντικές ανησυχίες έχουν προκύψει λόγω των κινεζικών μεταλλευτικών δραστηριοτήτων, που οδήγησαν στον εκτοπισμό ολόκληρων χωριών και στη μετατροπή τους σε «πόλεις-φαντάσματα». Η κινεζική επιρροή είναι εμφανής με την παρουσία κινεζικών σημάνσεων και προπαγανδιστικών πανό στο Τατζικιστάν. Επιπλέον, τα κινεζικά ηλεκτρικά οχήματα στους στόλους ταξί του Τατζικιστάν συχνά διαθέτουν συστήματα αναγνώρισης φωνής που οι Τατζίκοι οδηγοί δεν μπορούν να κατανοήσουν. Αυτά τα ζητήματα παραλληλίζονται με τις τακτικές πολιτιστικής επιρροής της Κίνας στο Πακιστάν, τη Σρι Λάνκα και τις αφρικανικές χώρες, πυροδοτώντας φόβους για πολιτιστική κυριαρχία.
Εδώ μπαίνει στο παιχνίδι η δεύτερη σειρά ανησυχιών – η αμυντική ώθηση της Κίνας στο Τατζικιστάν. Οι προκλήσεις ασφαλείας του Ντουσάνμπε έδωσαν στο Πεκίνο την τέλεια ευκαιρία να εδραιώσει την επιρροή του στη χώρα και την περιοχή. Τα πρόσφατα μέτρα για την καταπολέμηση του εξτρεμισμού (απαγορεύσεις για χιτζάμπ και μακριά γένια, και περιορισμοί στις δραστηριότητες των τζαμιών, κ.λπ.) στο Τατζικιστάν αντικατοπτρίζουν τις αντιτρομοκρατικές πολιτικές της Κίνας, ιδιαίτερα αυτές που στοχεύουν τους Ουιγούρους μουσουλμάνους. Καθώς η Κίνα συνεχίζει τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων της κλείνοντας περισσότερους από ένα εκατομμύριο Ουιγούρους σε «στρατόπεδα επανεκπαίδευσης», φαίνεται να ευθυγραμμίζει το Τατζικιστάν με τις αμφιλεγόμενες πολιτικές της.
Αυτό μας φέρνει στην πιο σημαντική πτυχή που συνδέει αυτές τις υποδομές και τις αμυντικές ανησυχίες – την υποδομή διπλής χρήσης του Πεκίνου. Ο «σταθμός παρατήρησης του κλίματος και του περιβάλλοντος» στο Shahritus έχει αντιμετωπίσει κατηγορίες για δυνατότητες διπλής χρήσης, συμπεριλαμβανομένης της επιτήρησης. Η μυστική κινεζική στρατιωτική βάση στα σύνορα Αφγανιστάν-Τατζίκ, που φαινομενικά στοχεύει στην αντιμετώπιση του εξτρεμισμού των Ταλιμπάν και στην προστασία των κινεζικών επενδύσεων, χρησιμεύει επίσης ως μοχλός για το Πεκίνο για να ασκήσει έλεγχο στο Τατζικιστάν. Αυτή η στρατιωτική παρουσία θα μπορούσε να συνδεθεί με εδαφικές διαφορές μεταξύ των δύο χωρών. Αν και η διαμάχη επιλύθηκε φαινομενικά το 2011 με το Τατζικιστάν να παραχωρεί 1.100 τετραγωνικά χιλιόμετρα γης στην Κίνα (4% της γης του Τατζικιστάν), ορισμένοι Κινέζοι μελετητές συνεχίζουν να διεκδικούν την περιοχή του Παμίρ (20% της γης του Τατζικιστάν), η οποία είναι πλούσια. σε πολύτιμους πόρους όπως ο χρυσός, το ουράνιο, το νικέλιο, ο υδράργυρος και σημαντικά αποθέματα αλατιού και γλυκού νερού. Αν και αυτή δεν είναι η επίσημη στάση της κινεζικής κυβέρνησης, τα υποστηριζόμενα από το κράτος μέσα ενημέρωσης συνέχισαν να προωθούν αυτήν την αφήγηση, δίνοντας σε αυτή τη θεωρία μεγάλη βαρύτητα και αξιοπιστία. Με την Κίνα να υιοθετεί μια συνοριακή επιθετική προσέγγιση όσον αφορά τις συναλλαγές με τους γείτονές της (η Ινδία είναι το πιο πρόσφατο παράδειγμα), η κυριαρχία της στις υποδομές και τα μηχανήματα ασφαλείας του Τατζικιστάν της παρέχει τεράστια δύναμη για να αναγκάσει την Ντουσάνμπε να εγκαταλείψει την περιοχή του Παμίρ.
Επιπλέον, η επιρροή της Κίνας εκτείνεται πέρα από τις υποδομές και την ασφάλεια. Το 2022, το Τατζικιστάν, μαζί με άλλα κράτη της Κεντρικής Ασίας, επιβεβαίωσαν την υποστήριξή του στην πολιτική «Μία Κίνα» της Κίνας, η οποία θα μπορούσε τελικά να μεταφραστεί σε διπλωματική υποστήριξη για τις θέσεις του Πεκίνου για το Xinjiang και το Θιβέτ. Η οικονομική και στρατιωτική εξάρτηση από την Κίνα μπορεί να οδηγήσει σε πολιτική εξάρτηση, όπως φαίνεται σε άλλες χώρες όπου το Πεκίνο έχει σημαντική παρουσία.
Ενώ η κινεζική βοήθεια φαινομενικά στοχεύει στην ενίσχυση της υποδομής και της ασφάλειας του Τατζικιστάν, παρέχει επίσης στο Πεκίνο στρατηγική μόχλευση στην περιοχή. Τα έργα υποδομής διπλής χρήσης της Κίνας της επιτρέπουν να ελέγχει το Τατζικιστάν και την ευρύτερη περιοχή της Κεντρικής Ασίας. Η Ινδία, ένας μακροχρόνιος φίλος του Τατζικιστάν, θα μπορούσε να διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο προσφέροντας πιο ενεργή και συνεπή υποστήριξη χωρίς κανέναν περιορισμό, παρέχοντας ένα αντίβαρο στην κινεζική επιρροή.