Ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών Hakan Fidan επέκρινε τη Συνθήκη για τη Μη Διάδοση των Πυρηνικών Όπλων (NPT), χαρακτηρίζοντάς την διαρθρωτικά άδικη και θέτοντας το ερώτημα γιατί η Τουρκία την υπέγραψε εξαρχής.
Οι δηλώσεις του, που έγιναν κατά τη διάρκεια εκπομπής αξιολόγησης των συνεπειών του 12ήμερου πολέμου μεταξύ Ισραήλ και Ιράν, η οποία μεταδόθηκε στις 27 Ιουνίου από το φιλοκυβερνητικό τηλεοπτικό κανάλι A Haber, έρχονται σε μια περίοδο αυξανόμενων εντάσεων γύρω από τα πυρηνικά ζητήματα και μεταβαλλόμενων ισορροπιών ισχύος στην περιοχή.
«Όταν διάβασα για πρώτη φορά το κείμενο της NPT» είπε ο Fidan, «διερωτήθηκα: Πώς δέχτηκαν αυτοί που την υπέγραψαν να συμφωνήσουν σε κάτι τέτοιο;
Ουσιαστικά πρόκειται για ένα έγγραφο στο οποίο τα κράτη χωρίς πυρηνικά όπλα αποδέχονται εσαεί τη στρατιωτική υπεροχή των πυρηνικά οπλισμένων χωρών.»
Η NPT, η οποία τέθηκε σε ισχύ το 1970, στηρίζεται σε τρεις βασικούς πυλώνες: την αποτροπή της διάδοσης πυρηνικών όπλων, την προώθηση του αφοπλισμού και τη διευκόλυνση πρόσβασης στην ειρηνική χρήση της πυρηνικής ενέργειας υπό διεθνή εποπτεία.
Η Τουρκία υπέγραψε τη συνθήκη στις 28 Ιανουαρίου 1969 και την επικύρωσε στις 17 Απριλίου 1980.
Αν και 191 κράτη είναι συμβαλλόμενα μέρη της συνθήκης, ο Fidan υποστήριξε ότι μόνο ο πρώτος πυλώνας εφαρμόζεται ουσιαστικά.
Ο Fidan κατηγόρησε τη συνθήκη ότι εδραιώνει μια στρατηγική ανισορροπία, αναγνωρίζοντας επίσημα πέντε κράτη ως πυρηνικές δυνάμεις —τις Ηνωμένες Πολιτείες, τη Ρωσία, την Κίνα, τη Γαλλία και το Ηνωμένο Βασίλειο— όλα τα οποία κατέχουν μόνιμες θέσεις στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ. Αυτό, όπως είπε, δημιουργεί «διαρθρωτική αδικία» και παγιώνει μια ιεραρχία ισχύος.
«Οι πέντε πυρηνικά οπλισμένες χώρες δεν έχουν λάβει ουσιαστικά μέτρα για τον αφοπλισμό», είπε ο Fidan.
«Ούτε έχουν εκπληρώσει την υποχρέωσή τους να βοηθήσουν άλλες χώρες στην ανάπτυξη ειρηνικών πυρηνικών δυνατοτήτων.
Αυτή η ανισορροπία δημιουργεί απογοήτευση και στρατηγική ανισότητα.»
Τόνισε ότι η υπόσχεση της συνθήκης για αφοπλισμό παραμένει σε μεγάλο βαθμό ρητορική.
«Δεν έχει σημειωθεί πραγματική πρόοδος. Το σύστημα βασίζεται στην ιδέα ότι λίγες χώρες διατηρούν τις πυρηνικές τους δυνατότητες, ενώ οι υπόλοιπες αποδέχονται τη στρατηγική τους κατωτερότητα», πρόσθεσε.
Ο Fidan διεύρυνε την κριτική του πέρα από τις τεχνικές πτυχές, εστιάζοντας σε αυτό που περιέγραψε ως ενσωματωμένη ακαμψία μεταξύ των αναγνωρισμένων πυρηνικών κρατών της συνθήκης.
«Στο τρέχον γεωπολιτικό κλίμα, είναι σχεδόν αδύνατο για τις πέντε πυρηνικά οπλισμένες χώρες να συμφωνήσουν σε οποιοδήποτε θέμα πραγματικής στρατηγικής σημασίας», είπε. «Αλλά υπάρχει πάντα κάτι στο οποίο συμφωνούν: να μην επιτρέψουν σε μια έκτη χώρα να αποκτήσει πυρηνικά όπλα.»
Είπε ότι παρά τον πυλώνα της συνθήκης περί αφοπλισμού, δεν υπάρχει σοβαρή προσπάθεια από αυτές τις χώρες να μειώσουν τα δικά τους οπλοστάσια.
«Δεν υπάρχει καμία πρωτοβουλία για να μειωθεί ο αριθμός σε τέσσερις ή τρεις», είπε, «επειδή καμία από αυτές δεν εμπιστεύεται την άλλη.»
Ο Fidan κατέληξε ότι το σύστημα, όπως υφίσταται, δεν είναι βιώσιμο. «Αυτή η εξίσωση έχει διαμορφωθεί, αλλά δεν είναι βιώσιμη από την άποψη του διεθνούς συστήματος», είπε. «Ειδικά σε έναν κόσμο όπου χώρες όπως το Ισραήλ κατέχουν πυρηνικά όπλα εκτός οποιουδήποτε διεθνούς πλαισίου, αυτή η δομή στερείται βιωσιμότητας.»
Οι δηλώσεις του Fidan αντλούν από την άμεση εμπλοκή του στη διεθνή διακυβέρνηση των πυρηνικών θεμάτων.
Μεταξύ 2008 και 2010 υπηρέτησε ως εκπρόσωπος της Τουρκίας στο διοικητικό συμβούλιο του Διεθνούς Οργανισμού Ατομικής Ενέργειας (IAEA), του οργανισμού επιτήρησης των Ηνωμένων Εθνών με έδρα τη Βιέννη, που είναι υπεύθυνος για την εξασφάλιση συμμόρφωσης με την NPT.
Επιπλέον, πραγματοποίησε επιτόπια έρευνα στον IAEA και στον Οργανισμό για τη Συνθήκη Ολικής Απαγόρευσης των Πυρηνικών Δοκιμών κατά τη διάρκεια των διδακτορικών του σπουδών, οι οποίες επικεντρώθηκαν στις τεχνολογίες πυρηνικής επαλήθευσης.
Κατά τη διάρκεια της συνέντευξης, ο Fidan δήλωσε ότι η προηγούμενη ακαδημαϊκή του εργασία έχει διαμορφώσει την άποψή του ότι το υφιστάμενο καθεστώς της συνθήκης στερείται τόσο νομιμοποίησης όσο και μακροπρόθεσμης βιωσιμότητας.
Eυαίσθητος φάκελος του IAEA
Σύμφωνα με τον Fidan, ο πιο ευαίσθητος φάκελος του IAEA ήταν πάντα το Ιράν, του οποίου το πυρηνικό πρόγραμμα παραμένει υπό αυστηρή διεθνή επιτήρηση.
Αντιθέτως, επισήμανε, η Βόρεια Κορέα, η οποία αποχώρησε από τη συνθήκη το 2003, δεν υπόκειται πλέον στην εποπτεία του οργανισμού.
«Το Ιράν παραμένει υπό συνεχή πίεση και επιτήρηση», είπε ο Fidan.
«Εν τω μεταξύ, υπάρχουν χώρες εκτός της συνθήκης που κατέχουν πυρηνικά όπλα αλλά δεν λογοδοτούν.
Αυτό υπονομεύει την αξιοπιστία ολόκληρου του συστήματος.»
Ο Fidan αποκάλυψε ότι η Τουρκία υπέβαλε πρόσφατα, όπως τις χαρακτήρισε, δημιουργικές προτάσεις τόσο στις Ηνωμένες Πολιτείες όσο και στο Ιράν, σε μια προσπάθεια διευκόλυνσης του διαλόγου για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες ζητούν πλήρη περιορισμό του εμπλουτισμού, ενώ το Ιράν επιμένει στο δικαίωμά του για ειρηνικό εμπλουτισμό βάσει του διεθνούς δικαίου.
Η Τουρκία δεν διαθέτει γνωστό στρατιωτικό πυρηνικό πρόγραμμα και τηρεί σταθερά τις δεσμεύσεις της στο πλαίσιο της NPT.
Η χώρα κατασκευάζει επί του παρόντος το πρώτο της πυρηνικό εργοστάσιο στο Άκκουγιου, με πλήρη ρωσική ιδιοκτησία και λειτουργία.
Ωστόσο, συχνά επισημαίνεται από τον πρόεδρο Recep Tayyip Erdogan και φιλοκυβερνητικούς κύκλους ότι η έλλειψη πυρηνικών όπλων αποτελεί μειονέκτημα για την Τουρκία στην περιοχή.
Τον Μάρτιο του 2018, ο πρόεδρος Erdogan δεσμεύτηκε να αποκτήσει προηγμένο στρατιωτικό εξοπλισμό, περιλαμβανομένων πυρηνικών πυραύλων, συγκρίνοντας τις στρατιωτικές δυνατότητες της Τουρκίας με εκείνες των Ηνωμένων Πολιτειών, λέγοντας ότι η Τουρκία έχει τον Θεό με το μέρος της και ότι ο λαός του πορεύεται για το μαρτύριο, σε αντίθεση με τους Αμερικανούς.
Τον Απρίλιο του 2018, ο Erdogan επέκρινε τον πρωθυπουργό Benjamin Netanyahu, χαρακτηρίζοντας το Ισραήλ κράτος τρομοκρατών και προειδοποιώντας ότι ο Netanyahu δεν πρέπει να καυχιέται για την κατοχή πυρηνικών όπλων, καθώς αυτά θα αποδειχθούν αναποτελεσματικά όταν έρθει η ώρα.
Άλλη δήλωση έγινε στις 4 Σεπτεμβρίου 2019, όταν ο Erdogan είπε: «Ορισμένες χώρες διαθέτουν πυραύλους με πυρηνικές κεφαλές, και όχι μόνο έναν ή δύο. Αλλά [μας λένε] ότι εμείς δεν μπορούμε να τους έχουμε στα χέρια μας. Αυτό δεν θα το δεχθώ ποτέ.»
Άτομα του περιβάλλοντος του Erdogan εξέφρασαν παρόμοιες φιλοδοξίες για την απόκτηση πυρηνικών όπλων.
Τον Ιανουάριο του 2018, ο τότε υπουργός Εξωτερικών Mevlut Cavusoglu επέκρινε τις Ηνωμένες Πολιτείες, λέγοντας ότι οι ΗΠΑ δεν μπορούν να ζητούν από άλλους να εγκαταλείψουν τα πυρηνικά όπλα ενώ οι ίδιες διατηρούν το δικό τους οπλοστάσιο.
Τον Νοέμβριο του 2020, ο Mesut Hakki Jasin, σύμβουλος του προέδρου σε θέματα ασφάλειας και εξωτερικής πολιτικής, δήλωσε ότι η Τουρκία θα προσλάβει μηχανικούς από όλο τον κόσμο, συμπεριλαμβανομένων πυρηνικών επιστημόνων, για να υπηρετήσουν τα συμφέροντα της κυβέρνησης.
«Η Τουρκία πρέπει να αποκτήσει πυρηνικά όπλα, διηπειρωτικούς πυραύλους (ICBMs), τότε κανείς δεν θα μπορεί να μας αγγίξει, όπως συμβαίνει με τη Βόρεια Κορέα», είπε ο Cem Küçük, ένας από τους βασικούς προπαγανδιστές της κυβέρνησης, κατά τη διάρκεια τηλεοπτικής εμφάνισής του τον Απρίλιο του 2020.
Ο Hayrettin Karaman, 90 ετών ισλαμικός νομοδιδάσκαλος και ανώτατος θρησκευτικός εκδότης φετφάδων για τον Erdogan, καθώς και εξέχων ιδεολόγος της Τουρκικής Μουσουλμανικής Αδελφότητας, έχει δηλώσει ότι η Τουρκία πρέπει να επιδιώξει την απόκτηση πυρηνικών δυνατοτήτων για να αντιμετωπίσει το Ισραήλ και να καθιερώσει αποτροπή έναντι των αντιπάλων της.
Σε άρθρο που δημοσιεύθηκε στις 8 Σεπτεμβρίου 2024 στην ισλαμιστική εφημερίδα Yeni Safak, ο Karaman υποστήριξε ότι οι τρέχουσες προσπάθειες της Τουρκίας είναι ανεπαρκείς για να σταματήσουν το Ισραήλ.
Τόνισε ότι «είτε ο ισλαμικός κόσμος πρέπει να ενωθεί και να συνεργαστεί με την Κίνα και τη Ρωσία, είτε η Τουρκία πρέπει να προχωρήσει αποκτώντας πυρηνικές κεφαλές και όπλα.»
Ο Karaman επαίνεσε τις προσπάθειες της κυβέρνησης Erdogan για την πρόοδο της αμυντικής βιομηχανίας και την ενίσχυση των συμβατικών στρατιωτικών δυνατοτήτων της Τουρκίας.
Ωστόσο, επέκρινε τη NPT, υποστηρίζοντας ότι οι πυρηνικές δυνάμεις που αναγνωρίζονται από τη συνθήκη είναι αποικιοκράτες που επιδιώκουν να διατηρήσουν την εκμετάλλευσή τους μέσω στρατιωτικής ισχύος.
«Αν αποκτήσουμε πυρηνικά όπλα, τότε δεν θα μπορούν πλέον να συνεχίσουν την καταπίεσή τους», πρόσθεσε.