Η Κύπρος έχει πολλές φορές βρεθεί στη θέση της απρόθυμης πρωταγωνίστριας της Ανατολικής Μεσογείου, αποτελώντας μαγνήτη για περιφερειακές και παγκόσμιες δυνάμεις που επιδιώκουν διπλωματικούς ελιγμούς ή επιρροή, όπως σημειώνει σε άρθρο της η τουρκική εφημερίδα Daily Sabah.
Καθώς η στρατηγική της σημασία αυξάνεται, το ίδιο συμβαίνει και με την παρέλαση στρατιωτικών συμμαχιών και γεωπολιτικών διεκδικήσεων, με τη Mεγαλόνησο να βρίσκεται ακριβώς στο σταυροδρόμι Ευρώπης, Ασίας και Μέσης Ανατολής.
Η στρατηγική γοητεία της δεν είναι κάτι καινούργιο· η Κύπρος ανέκαθεν θεωρούνταν ένα πολυπόθητο τρόπαιο.
Η στρατιωτικοποίηση του μικρού αυτού νησιού της Μεσογείου δεν αποτελεί απλώς μια ακόμη κίνηση στη γεωπολιτική σκακιέρα, αλλά μια αλλαγή με σοβαρές συνέπειες για τη σταθερότητα στη Μεσόγειο – ή, δυνητικά, το αντίθετό της.
Ιστορικά, η Κύπρος υπήρξε ένα περιζήτητη για δυνάμεις που επιθυμούσαν να ελέγχουν τη Μέση Ανατολή.
Οι Βρετανοί, με την επεκτατική αυτοκρατορική τους πολιτική, κατέλαβαν το νησί το 1878, καθιστώντας το προκεχωρημένο φυλάκιο επιτήρησης των γύρω περιοχών.
Ακόμα και μετά την παραχώρηση ανεξαρτησίας το 1960, η Βρετανία διατήρησε δύο κυρίαρχες βάσεις, στο Ακρωτήρι και τη Δεκέλεια, μετατρέποντάς τες σε κέντρα πληροφοριών και στρατιωτικά ορμητήρια κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου.
Παρόλο που η βρετανική σημαία δεν κυματίζει πλέον σε όλη την Κύπρο, αυτές οι βάσεις παραμένουν δυτικά προπύργια, διευκολύνοντας την παρακολούθηση της Μέσης Ανατολής.
Εν ολίγοις, η Κύπρος «κατασκευάστηκε» για τον τρέχοντα ρόλο της στις στρατιωτικές περιπέτειες, έστω κι αν το νησί θα προτιμούσε έναν διαφορετικό, λιγότερο ταραχώδη δρόμο.
Εσωτερικές διαιρέσεις και νέες συμμαχίες
Ως γνωστόν, το νησί αντιμετωπίζει εσωτερικό διχασμό από το 1974, όταν το πραξικόπημα που υποστηρίχθηκε από την Ελλάδα με στόχο την ένωση με τη μητέρα πατρίδα, οδήγησε σε τουρκική στρατιωτική επέμβαση.
Αυτή η επέμβαση δημιούργησε μια διοικούμενη από Τουρκοκυπρίους βόρεια πλευρά και μια διοικούμενη από Ελληνοκυπρίους νότια πλευρά – μια διαίρεση που διαρκεί έως σήμερα και παρακολουθείται από τη γραμμή κατάπαυσης του πυρός του ΟΗΕ.
Οι νέες συμμαχίες έχουν εντείνει αυτόν τον διχασμό, καθώς οι πρόσφατες δυτικές συνεργασίες ενισχύουν τον ελληνοκυπριακό προσανατολισμό, συχνά εις βάρος των σχέσεων με την Τουρκία.
Το αποτέλεσμα; Η Κύπρος, ένα στρατιωτικοποιημένο φυλάκιο δυτικών δυνάμεων, γίνεται όλο και περισσότερο μια εστία αντιπαράθεσης με την τουρκική επιρροή, λέει η Daily Sabah.
Η Κύπρος ως «απαραίτητη σύμμαχος»
Με την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, η Κύπρος γρήγορα έγινε πιο επιθυμητή για τη Δύση.
Η προνομιακή της θέση κοντά σε ασταθείς περιοχές της Μέσης Ανατολής την έκανε ιδανικό εταίρο για τις Η.Π.Α., τη Γαλλία και το Ισραήλ, που επιζητούν μια βάση για επιτήρηση και στρατιωτικές ασκήσεις.
Από τη δεκαετία του 2000, κοινές στρατιωτικές ασκήσεις συμβολίζουν αυτήν τη νέα στρατηγική συνεργασία.
Η εντυπωσιακή άσκηση του 2019 ανάμεσα στην ελληνοκυπριακή διοίκηση (σ.σ. έτσι την ονομάζουν οι Τούρκοι), την Ελλάδα και το Ισραήλ υπογράμμισε την αξία της Κύπρου στη δυτική αρχιτεκτονική ασφαλείας, σημειώνει η τουρκική εφημερίδα.
Το 2020, οι Ηνωμένες Πολιτείες ήραν το μακροχρόνιο εμπάργκο όπλων – ένα κατάλοιπο του Ψυχρού Πολέμου που αποσκοπούσε στον περιορισμό της στρατιωτικοποίησης του νησιού και στην αποφυγή κλιμάκωσης μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας.
Αρχικά, η άρση του εμπάργκο αφορούσε μόνο μη θανατηφόρο στρατιωτικό εξοπλισμό, αλλά η πολιτική άλλαξε τα επόμενα χρόνια, οδηγώντας σε πλήρη στρατιωτική υποστήριξη.
Σε αντάλλαγμα, «η ελληνοκυπριακή διοίκηση απαγόρευσε τη χρήση των λιμανιών της από ρωσικά πλοία, φέρνοντας το νησί πιο κοντά στη σφαίρα επιρροής του ΝΑΤΟ».
Στο ευρύτερο γεωπολιτικό πλαίσιο, οι πρόσφατες κινήσεις της Γαλλίας στην Κύπρο θυμίζουν μια κλασική στρατηγική μετατόπιση ισχύος.
Αντιμέτωπη με την αυξανόμενη επιρροή της Τουρκίας στην Αφρική, η Γαλλία στράφηκε στην Κύπρο (και στην πρώην αποικία της, τον Λίβανο) ως αντίβαρο στη Μεσόγειο.
Μέχρι το 2017, η Γαλλία είχε υπογράψει αμυντική συμφωνία με την ελληνοκυπριακή διοίκηση, επιτρέποντας στα γαλλικά πολεμικά πλοία να χρησιμοποιούν λιμάνια όπως αυτό της Λεμεσού και θέτοντας τις βάσεις για συνεργασία σε επίπεδο αεροπορίας. Ακολούθησαν κοινές στρατιωτικές ασκήσεις με τα νότια κυπριακά στρατεύματα και την Ελλάδα, ενισχύοντας την παρουσία της Γαλλίας στην περιοχή και συμβολίζοντας ένα ευρύτερο δυτικό μέτωπο – συχνά σε αντίθεση με την Τουρκία.
Ενέργεια και στρατηγικά συμφέροντα
Σύμφωνα με την Daily Sabah, το ενδιαφέρον της Γαλλίας για την Ανατολική Μεσόγειο δεν είναι μόνο πολιτικό.
Ο γαλλικός ενεργειακός κολοσσός Total έχει σημαντικές επενδύσεις στον τομέα της εξόρυξης φυσικού αερίου στην περιοχή, καθιστώντας τη σταθερότητα του Νότου της Κύπρου ζωτικής σημασίας για τα οικονομικά συμφέροντα του Παρισιού.
Η εξασφάλιση πρόσβασης και προστασίας αυτών των πόρων αποτελεί προτεραιότητα.
Παράλληλα, η Γαλλία θεωρεί την Ανατολική Μεσόγειο περιοχή στρατηγικού ενδιαφέροντος για την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Η χώρα ασκεί ενεργά πιέσεις στις Βρυξέλλες για να διαμορφώσει την ευρωπαϊκή πολιτική απέναντι στην Τουρκία και άλλους περιφερειακούς παίκτες, επιδιώκοντας την ευθυγράμμιση της στρατηγικής της Ε.Ε. με τους δικούς της στόχους.
Έτσι, η Κύπρος έχει μετατραπεί από απλή στρατιωτική βάση σε σύμβολο προσήλωσης στα δυτικά – και ιδιαίτερα γαλλικά – συμφέροντα.
Η Ελλάδα και η συμμαχία με την Κύπρο
Για την Ελλάδα, η ελληνοκυπριακή διοίκηση αποτελεί φυσικό σύμμαχο και, ίσως, προέκταση της ιστορικής της κληρονομιάς.
Το τριμερές σύμφωνο μεταξύ Αθήνας, Λευκωσίας και Τελ Αβίβ έχει ουσιαστικά συνδέσει τη νότια Κύπρο με τις ελληνικές φιλοδοξίες εξωτερικής πολιτικής, προκαλώντας την αντίδραση της Τουρκίας, που θεωρεί που η Κύπρος χρησιμοποιείται ως δούρειος ίππος στο μαλακό υπογάστριό της.
Καθώς η Τουρκία εδραιώνει την παρουσία της στο βόρειο μέρος του νησιού, η Ελλάδα απαντά στηρίζοντας τις συμμαχίες του νότου με τη Γαλλία, τις Ηνωμένες Πολιτείες και το Ισραήλ.
«Η στρατιωτικοποίηση του νησιού εντάσσεται έτσι στη γενικότερη στρατηγική της Ελλάδας, διαμορφώνοντας έναν νέο άξονα επιρροής που καθορίζει τη δυναμική ασφαλείας της περιοχής, ενώ τοποθετεί τη νότια Κύπρο ως φραγμό απέναντι στην Τουρκία» σημειώνει η εφημερίδα.
Οι υπολογισμοί των Η.Π.Α. και του Ισραήλ
«Για τη νότια κυπριακή διοίκηση, η ενεργειακή ασφάλεια έχει γίνει σημείο ανάφλεξης του περιφερειακού ανταγωνισμού, εμβαθύνοντας τις στρατιωτικές συμμαχίες και προσθέτοντας ακόμα ένα επίπεδο σύγκρουσης με την Τουρκία.
Με την άρση του εμπάργκο όπλων από τις Ηνωμένες Πολιτείες, η στρατιωτικοποίηση του Νότου αποκτά έναν ισχυρό δυτικό χορηγό που επιδιώκει να αντισταθμίσει τόσο τη ρωσική όσο και την τουρκική επιρροή.
Η ένταξη της κυπριακής διοίκησης σε προγράμματα όπως το International Military Education and Training (IMET) υπογραμμίζει τον ρόλο της ως συμμάχου των Η.Π.Α. και περιφερειακού κρίκου ισχύος.
Το νησί προσφέρει στις Ηνωμένες Πολιτείες και τους συμμάχους τους άμεση πρόσβαση στους μεσογειακούς πόρους και μια προνομιακή θέση στην πρώτη γραμμή της διαχείρισης των περιφερειακών εντάσεων, ευθυγραμμίζοντας το με την ατζέντα του ΝΑΤΟ.
Η ενισχυμένη συνεργασία ανάμεσα στις Ηνωμένες Πολιτείες και τις βρετανικές βάσεις στην Κύπρο για επιχειρήσεις στη Μέση Ανατολή έχει πλέον ενταθεί, με αμερικανικές ναυτικές μονάδες να αναπτύσσονται για την υποστήριξη του Ισραήλ και άλλων περιφερειακών συμμάχων» καταγράφει η Daily Sabah, και προσθέτει:
«Η Γερμανία, επίσης, έκανε αισθητή την παρουσία της στη σκηνή της Κύπρου με πρόσφατες αποστολές, περιλαμβανομένων ειδικών δυνάμεων που φέρονται να προετοιμάζονται για εκκενώσεις εν μέσω εντάσεων στη Μέση Ανατολή. Αυτό συνέβη μετά την υπογραφή του πρώτου Διμερούς Προγράμματος Αμυντικής Συνεργασίας τον Μάιο του 2022.
Παράλληλα, αν και η Ιταλία ακολουθεί πιο διακριτική προσέγγιση, έχει επίσης ενσωματωθεί στη στρατιωτική σκηνή της Κύπρου.
Η πρόσφατη άσκηση “Eunomia 5-2024” υπογράμμισε το ενδιαφέρον της Ιταλίας για την προστασία των περιφερειακών της επενδύσεων, ειδικά στον τομέα της ενέργειας. Ο ιταλικός ενεργειακός γίγαντας Eni έχει στρατηγικά συμφέροντα στην Κύπρο, ευθυγραμμίζοντας οικονομικούς στόχους με την περιφερειακή στρατηγική ασφάλειας».
Περισσότερο από ένα δυτικό προπύργιο
Καθώς η ελληνοκυπριακή διοίκηση ενισχύει τις στρατιωτικές της συνεργασίες, μετατρέπεται σε προκεχωρημένο φυλάκιο της Δύσης, είτε για σταθερότητα είτε για αντιπαράθεση στην Ανατολική Μεσόγειο.
Το ερώτημα είναι εάν αυτή η στρατιωτικοποιημένη στάση θα εξυπηρετήσει τελικά τα συμφέροντα του νησιού ή θα εμβαθύνει περαιτέρω τις διαιρέσεις εντός του.
Ενώ οι συμμαχίες μπορεί να ενισχύσουν την ασφάλεια για κάποιους, ενέχουν τον κίνδυνο να μετατρέψουν τη νότια Κύπρο σε στρατιωτικό προπύργιο, απομακρύνοντάς την από τους περιφερειακούς της γείτονες, συμπεριλαμβανομένων της Τουρκίας και του τουρκοκυπριακού βορρά, οι οποίοι έχουν ζωτικό συμφέρον για συνεργασία και σταθερότητα, υποστηρίζει η Daily Sabah (σ.σ. ξεχνώντας τους 30.000 και πλέον Τούρκους στρατιώτες που έχουν εγκαθιδρύση στη Μεγαλόνησο, αλλά και τους εποικισμούς).
«Για μια βιώσιμη και ισορροπημένη πορεία, η νότια Κύπρος θα μπορούσε να επωφεληθεί από μια στροφή προς μια συμπεριληπτική διπλωματία που λαμβάνει υπόψη τις απόψεις όλων των βασικών ενδιαφερομένων.
Η αναγνώριση της στρατηγικής σημασίας της Άγκυρας και η προώθηση μιας ισορροπημένης συμμαχίας θα μπορούσαν να συμβάλουν στην αποκλιμάκωση των περιφερειακών εντάσεων και να προωθήσουν τα αμοιβαία συμφέροντα.
Αυτή η προσέγγιση μπορεί επίσης να εξυπηρετήσει καλύτερα τη μελλοντική σταθερότητα του νησιού, ευθυγραμμίζοντας τους στόχους ασφάλειας με ένα κοινό όραμα για ευημερία και συνεργασία που να περιλαμβάνει όλα τα μέρη της Ανατολικής Μεσογείου.
Ακολουθώντας αυτήν την κατεύθυνση, η νότια Κύπρος θα μπορούσε να εκμεταλλευτεί την ευκαιρία να απομακρυνθεί από τον έλεγχο των απομακρυσμένων δυνάμεων και να αναδειχθεί ως πρωτοπόρος μιας ισορροπημένης ειρηνευτικής προσέγγισης – ένας νέος ρόλος για μια περιοχή που για καιρό υπήρξε περισσότερο ζώνη σύγκρουσης παρά γέφυρα συνεργασίας» καταλήγει η Daily Sabah.