Ο καθηγητής Νίκος Σταμπολίδης τον περασμένο Σεπτέμβριο, αμέσως μετά την εκλογή του στη θέση του γενικού διευθυντή του Μουσείου Ακρόπολης, είχε δηλώσει στην πρώτη του αποκλειστική συνέντευξη στο ΒΗΜagazino σχετικά με το ζήτημα των κλεμμένων Γλυπτών του Παρθενώνα: «Είναι λάθος να ανακοινώνεις πρωτοβουλίες πριν τις υλοποιήσεις».
Οσοι τον ξέρουν καλά, γνωρίζουν ότι ο ίδιος μιλά πάντα μέσα από πράξεις. Και πράξεις υπήρξαν πολλές. Σήμερα λοιπόν, οκτώ μήνες μετά, το τοπίο έχει αλλάξει άρδην, με το ζήτημα της επανένωσης των Γλυπτών του Παρθενώνα να βρίσκεται ψηλά στην ατζέντα της UNESCO, όχι μόνο ως ένα δίκαιο αίτημα της Ελλάδας, αλλά ως μία δίκαιη απαίτηση της παγκόσμιας κοινότητας.
Η ελληνική αντιπροσωπεία που συμμετέχει στη Διακυβερνητική Επιτροπή της UNESCO για την Επιστροφή των Πολιτιστικών Αγαθών στις Χώρες Προέλευσης, αποτελούμενη από τον Νίκο Σταμπολίδη, τον γενικό γραμματέα Πολιτισμού του ΥΠΠΟΑ Γιώργο Διδασκάλου, την προϊσταμένη της Διεύθυνσης Τεκμηρίωσης και Προστασίας Πολιτιστικών Αγαθών του ΥΠΠΟΑ Βασιλική Παπαγεωργίου και τη νομική σύμβουλο Α’ του ΥΠΕΞ Αρτεμη Παπαθανασίου, έχει πετύχει μία σειρά από σημαντικές επιτυχίες.
Η πρώτη επιτυχία σημειώθηκε το περασμένο φθινόπωρο, όταν στις 29 Σεπτεμβρίου του 2021 η Διακυβερνητική Επιτροπή της UNESCO, πέραν της σύστασης την οποία παγίως υιοθετεί για το θέμα, ψήφισε για πρώτη φορά ομόφωνα ένα επιπλέον κείμενο που αποτελεί Απόφαση αποκλειστικά στοχευμένη στο ζήτημα της επιστροφής των Γλυπτών, καλώντας επιτακτικά το Ηνωμένο Βασίλειο να αναθεωρήσει τη στάση του και να συνομιλήσει με την Ελλάδα, αναγνωρίζοντας ότι το θέμα έχει διακυβερνητικό χαρακτήρα – σε αντίθεση με τα όσα υποστηρίζει η βρετανική πλευρά, ότι δηλαδή η υπόθεση αφορά το Βρετανικό Μουσείο – και κυρίως ότι η Ελλάδα διεκδικεί δικαίως και νομίμως την επιστροφή των Γλυπτών.
Ανιστόρητο επιχείρημα
Οκτώ μήνες έπειτα από αυτή την Απόφαση οι Βρετανοί φαίνεται να εμμένουν στις θέσεις τους. Παρότι ο διάλογος φαίνεται να ξεκινά μετά την πρόσκληση που δέχτηκε στις 29 Απριλίου η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη για να συνομιλήσει με τον υφυπουργό Πολιτισμού λόρδο Πάρκινσον για το θέμα, στην 23η Σύνοδο της Διακυβερνητικής Επιτροπής της UNESCO την περασμένη εβδομάδα η βρετανική αντιπροσωπεία που συμμετείχε διά στόματος του αναπληρωτή διευθυντή του Βρετανικού Μουσείου, δρος Τζόναθαν Ουίλιαμς, ανέφερε μεταξύ άλλων ότι τα περισσότερα από τα Γλυπτά που αφαιρέθηκαν από τον λόρδο Ελγιν βρέθηκαν «στα χαλάσματα» γύρω από το μνημείο.
Το ανιστόρητο αυτό βέβαια επιχείρημα είχε ήδη προλάβει να αποδομήσει στην εξαιρετική του ομιλία ο γενικός διευθυντής του Μουσείου Ακρόπολης Νίκος Σταμπολίδης, πριν καν αυτό εκφραστεί από τη βρετανική αντιπροσωπεία, παρουσιάζοντας εικόνες με φανερά τα σημάδια του πριονίσματος των Γλυπτών. Ο διαπρεπής αρχαιολόγος, όπως και όλα τα μέλη της ελληνικής αντιπροσωπείας, κάθε φορά βγάζουν από τη φαρέτρα τους και νέα επιχειρήματα. Ο Νίκος Σταμπολίδης μάλιστα αυτή τη φορά αναφέρθηκε διεξοδικά στη σύνδεση της ζωφόρου του Παρθενώνα με την ίδια την έννοια της Δημοκρατίας, καθώς πάνω στο σκληρό υλικό του πεντελικού μαρμάρου σκαλίστηκε η πομπή των Παναθηναίων, απεικονίζοντας ολόκληρη την πραγματικότητα της αθηναϊκής Δημοκρατίας: άνδρες και γυναίκες, ιππείς και αρματοδρόμοι, θαλλοφόροι άρχοντες και ώριμοι θήτες, ιερείς και νέα κορίτσια, όλη την κοινωνία της αθηναϊκής Δημοκρατίας.
«Οι Αθηναίοι με τη ζωφόρο ανύψωσαν την ίδια τους τη Δημοκρατία στο αιώνιο και το ιδεατό. Και ήρθαν χέρια βέβηλα να καταστρέψουν και να αρπάξουν αυτή την παρέλαση και να την κρατήσουν αιχμάλωτη σε ξένη χώρα. Το καταλαβαίνετε; Πρόκειται για τον τεμαχισμό της ίδιας της έννοιας της Δημοκρατίας. Πώς ένα μουσείο, όπως το Βρετανικό, που υπερηφανεύεται για τον εκπαιδευτικό και εγκυκλοπαιδικό του χαρακτήρα, αναιρεί τελικά τον ίδιο του τον εαυτό καταστρέφοντας το πρώτο και μοναδικό καλλιτεχνικό σύνολο-αποτύπωμα της παγκόσμιας έννοιας της ίδιας της Δημοκρατίας;» αναφέρει όταν τον συναντάμε στο γραφείο του στο Μουσείο της Ακρόπολης, όπου αποκάλυψε στο «Βήμα» όλο το παρασκήνιο της πρόσφατης συνόδου της UNESCO, η οποία δικαίωσε για μία ακόμη φορά τις ελληνικές θέσεις.
Κύριε Σταμπολίδη, τι κομίζει η Ελλάδα από την πρόσφατη 23η Σύνοδο της Διακυβερνητικής Επιτροπής της UNESCO;
«Ιδιαίτερα μεγάλης σημασίας είναι το γεγονός ότι αποκομίζουμε την κατοχύρωση της απόφασης του Σεπτεμβρίου τελεσίδικα, μίας Απόφασης που αναγνωρίζει ότι το θέμα της επανένωσης των Γλυπτών έχει διακυβερνητικό χαρακτήρα, σε αντίθεση με τα όσα υποστηρίζει η βρετανική πλευρά, ότι δηλαδή η υπόθεση αφορά το Βρετανικό Μουσείο. Και, ξέρετε, πρόκειται για ένα θέμα με διακυβερνητικό χαρακτήρα όχι μόνο επειδή το ορίζει έτσι η Απόφαση της UNESCO, αλλά γιατί πράγματι έτσι είναι. Μπορεί οποιοσδήποτε οργανισμός, το οποιοδήποτε μουσείο, να είναι πάνω από το κράτος; Την ίδια στιγμή για μία ακόμη φορά η UNESCO καλεί σε απευθείας συνομιλίες τις δύο πλευρές».
Oπως έχει γίνει ήδη γνωστό, η Λίνα Μενδώνη δέχτηκε στις 29 Απριλίου μια πρόσκληση για να συνομιλήσει με τον βρετανό υφυπουργό Πολιτισμού λόρδο Πάρκινσον για το θέμα.
«Το κάλεσμα της UNESCO για απευθείας συνομιλίες ανάμεσα στις δύο πλευρές σε επίπεδο υπουργών προϋπήρχε ήδη στην Aπόφαση της 29ης Σεπτεμβρίου του 2021. Ομως μέχρι τον Απρίλιο του 2022 η Βρετανία δεν είχε αντιδράσει. Η αντίδρασή της για διάλογο ήρθε λίγες ημέρες πριν από την έναρξη των εργασιών της Διακυβερνητικής Επιτροπής της UNESCO, με ό,τι αυτό μπορεί να σημαίνει. Η βρετανική πλευρά απέστειλε επιστολή στην υπουργό Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη ζητώντας να υπάρξει συνάντηση το συντομότερο».
Θεωρείτε λοιπόν ότι το κάλεσμα αυτό ήταν προσχηματικό εν όψει της πολύ πρόσφατης συνόδου της Διακυβερνητικής Επιτροπής;
«Δεν μπορώ να μιλήσω για τη στρατηγική των Βρετανών. Είναι δικό τους θέμα. Είτε είναι ειλικρινές, είτε λιγότερο ειλικρινές, είτε το κάλεσμα ήταν προσχηματικό, όπως το χαρακτηρίσατε εσείς, λίγες ημέρες πριν από τη σύνοδο της UNESCO, σημασία έχει ότι ο διάλογος σύμφωνα με την Απόφαση και τις Συστάσεις πρέπει να ξεκινήσει. Το μείζον είναι ότι η επανένωση των Γλυπτών βρίσκεται ψηλά στην παγκόσμια ατζέντα και αυτή τη στιγμή έχουμε την παγκόσμια υποστήριξη».
Προκαλεί πάντως εντύπωση ότι συνομιλητής της Λίνας Μενδώνη θα είναι ο υφυπουργός Πολιτισμού και όχι η υπουργός Πολιτισμού της Βρετανίας. Μήπως αυτή η επιλογή είναι μια προσπάθεια της Βρετανίας να υποβαθμίσει το θέμα;
«Δεν μπορώ να απαντήσω αν αυτή η επιλογή υποκρύπτει κάτι. Δεν θέλω πάντως να είμαι κακόπιστος. Μπορεί ο λόρδος Πάρκινσον να είναι ο καθ’ ύλην αρμόδιος για το θέμα».
Πάμε λοιπόν πίσω στην 23η Σύνοδο της Διακυβερνητικής Επιτροπής της UNESCO που πραγματοποιήθηκε την περασμένη εβδομάδα. Η βρετανική αντιπροσωπεία εμφανίστηκε ανήσυχη;
«Εχω μάθει να μπαίνω στη θέση του άλλου. Σαφώς αυτό που προσπάθησαν οι Βρετανοί να κάνουν ήταν να αλλάξουν την Απόφαση του Σεπτεμβρίου – γιατί όπως ξέρετε κάθε συνεδρίαση επικυρώνει τις αποφάσεις της προηγούμενης. Ηθελαν λοιπόν να αλλάξουν την Απόφαση ή έστω να προσθέσουν τη διαφωνία τους. Θέλησαν έτσι να απαλειφθεί με κάθε τρόπο από το κείμενο ότι το θέμα της επανένωσης των Γλυπτών έχει διακυβερνητικό χαρακτήρα. Είχαμε όμως ακλόνητα επιχειρήματα. «Θέλετε να πείτε ότι το βρετανικό μουσείο είναι πάνω από την κυβέρνησή σας;» ρωτήθηκαν οι Βρετανοί ευθέως. Δεν υπήρξε απάντηση. Ηταν κάτι που φυσικά δεν πέρασε. Δεν το δεχτήκαμε ούτε εμείς ούτε οι υπόλοιπες χώρες που συμμετέχουν στην Επιτροπή. Επίσης δεν ήθελαν σε καμία περίπτωση να αποτυπωθεί στο κείμενο ότι ο βρετανός πρωθυπουργός Μπόρις Τζόνσον όταν ήταν νέος ήταν υπέρ της επανένωσης των Γλυπτών. Εντάξει, αυτό είναι κάτι που μπορώ να δεχτώ, καθώς οι άνθρωποι αλλάζουν μέσα στον χρόνο. Βέβαια, προσέξτε, στις διασκέψεις χρειάζονται πάντοτε λεπτοί χειρισμοί. Είναι διαπραγματεύσεις όπου η πολιτική, η διπλωματία και η επιστήμη συνέχονται».
Ποια ήταν η αντίδραση των αντιπροσωπειών από τις υπόλοιπες χώρες;
«Από τα 22 κράτη που κάθε φορά ψηφίζουν, 21 δηλαδή για την ακρίβεια, αφού οι ενδιαφερόμενοι δεν ψηφίζουν, πάνω από 16 χώρες συντάχθηκαν με την ελληνική άποψη. Δεν υπήρξε ούτε ένας υποστηρικτής των βρετανικών θέσεων για το ζήτημα των Παρθενώνιων Γλυπτών. Οι χώρες που δεν τοποθετήθηκαν επέλεξαν αυτή τη στάση γιατί ακριβώς δεν υπήρχαν επιχειρήματα να υποστηρίξουν τις βρετανικές θέσεις. Αντίθετα, οι ελληνικές θέσεις καταχειροκροτήθηκαν».
Ποιο ήταν το πιο σημαντικό επιχείρημα που είχατε αυτή τη φορά στη φαρέτρα σας;
«Ηταν μια είδηση της τελευταίας στιγμής. Ζήτησα τον λόγο και είπα στα ιταλικά: «Restare per siempre il frammento Fagan ad Atene». Οπως γνωρίζετε, μετά τις πρόσφατες εξελίξεις, το θραύσμα Fagan, το τμήμα της πλάκας που ανήκει στην ανατολική ζωφόρο του Παρθενώνα, θα παραμείνει για πάντα στο Μουσείο της Ακρόπολης. Η κατάθεση του θραύσματος Fagan από το Παλέρμο στο Μουσείο της Ακρόπολης έγινε τον Ιανουάριο. Από την πρώτη στιγμή είχα κάνει λόγο για μακροχρόνια κατάθεση για διάστημα οχτώ ετών και όχι για δάνειο. Και εξηγούσα τον λόγο που επέμενα στον όρο «κατάθεση», καθώς ήδη από τον Ιανουάριο είχε ξεκινήσει η διαδικασία ώστε να παραμείνει σε μόνιμη βάση στο Μουσείο Ακρόπολης. Και τελικά, όπως είδατε, δεν χρειάστηκαν οκτώ χρόνια, αλλά μόλις τέσσερις μήνες ώστε να συμβεί αυτό. Ηθελα να ήξερα τι λένε σήμερα όλοι εκείνοι που εκφράστηκαν με μιζέρια πάνω σε ένα θέμα που κανονικά θα έπρεπε να ενώνει όλους τους Ελληνες, σήμερα που το θραύσμα Fagan διαγράφηκε από το αρχείο του ιταλικού κράτους και θα παραμείνει για πάντα στο Μουσείο Ακρόπολης. Ο δρόμος που άνοιξε η Σικελία αποτελεί και την οδό που πρέπει να ακολουθηθεί και για την επιστροφή των Γλυπτών από τη Βρετανία».
Το Βρετανικό Μουσείο πάντως σε πρόσφατη ανακοίνωσή του μιλά μόνο για δανεισμό, τονίζοντας ότι δεν υπάρχουν και δεν προγραμματίζονται συνομιλίες με την Ελλάδα για την επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα στην Αθήνα.
«Τι ακριβώς θέλετε να σχολιάσω; Μα δεν υπάρχει μόνο η Απόφαση της UNESCO που καλεί σε γόνιμο διάλογο για λύση. Εδώ το βρετανικό υπουργείο Πολιτισμού κάλεσε σε συνομιλία την υπουργό Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη. Επίσης για ποιον δανεισμό μιλάμε; Γίνεται να δανείσει κανείς κάτι που δεν του ανήκει; Προσέξτε, δεν πρόκειται για ζήτημα μόνο μεταξύ Βρετανίας και Ελλάδας. Είναι παγκόσμια απαίτηση ο Παρθενώνας, το σύμβολο του δυτικού πολιτισμού, το σύμβολο του παγκόσμιου πολιτισμού, να ενωθεί εκεί όπου γεννήθηκε, εκεί που στεκόταν για αιώνες πριν από την καταστροφή και την αρπαγή του Ελγιν».
Πώς σχολιάζετε το γεγονός ότι ο αναπληρωτής διευθυντής του Βρετανικού Μουσείου, δρ Τζόναθαν Ουίλιαμς, υποστήριξε ότι τα Γλυπτά δεν αποκόπηκαν βίαια από τον Ελγιν, αλλά βρέθηκαν «στα χαλάσματα» γύρω από το μνημείο;
«Το ποια μέθοδο θα ακολουθήσει ο καθένας για να υποστηρίξει τις απόψεις του είναι δικό του θέμα. Μπορεί κάποιες φορές να νομίζει κανείς ότι με ευφυολογήματα κερδίζει τις εντυπώσεις. Αλλά αυτό είναι δίκοπο μαχαίρι. Διάβασα στον ελληνικό Τύπο ότι οι Βρετανοί για πρώτη φορά χρησιμοποιήσαν αυτό το επιχείρημα. Λάθος. Το χρησιμοποιούν εδώ και χρόνια. Για αυτό και στην ομιλία μου που προηγήθηκε αυτής του Τζόναθαν Ουίλιαμς είχα ήδη φροντίσει να αποδομήσω πλήρως αυτό το επιχείρημα, εμφανίζοντας ακόμη και εικόνες που μαρτυρούν τους βάρβαρους πριονισμούς του Ελγιν, πέρα από άλλα ατράνταχτα ιστορικά ντοκουμέντα, όπως οι επιστολές του Λουζιέρι στον Ελγιν όπου παρήγγειλε πριόνια για τον τεμαχισμό των Γλυπτών. Ο ίδιος ο Λουζιέρι αναφέρει ότι έγινε βάρβαρος».
Δευτερολογήσατε μετά τη δική του ομιλία;
«Οχι. Γιατί να δευτερολογήσω; Ηδη είχε αποδομηθεί το επιχείρημά του από την πρώτη ομιλία μου. Οι αντιπροσωπείες των υπόλοιπων χωρών αποτελούνται από νοήμονες ανθρώπους, και αυτό φάνηκε και στο αποτέλεσμα».
Τι μέλλει γενέσθαι από εδώ και πέρα, κ. Σταμπολίδη;
«Ακούστε, η πίεση προς τη βρετανική κυβέρνηση είναι μεγάλη. Οι ίδιοι οι «Times» αλλάξαν τη στάση τους. Το 60% των Βρετανών πιστεύουν ότι τα Γλυπτά πρέπει να επιστρέψουν στην Ελλάδα. Σέβομαι βαθύτατα τους Βρετανούς και τους καλώ με μία κίνηση να γίνουν μπροστάρηδες της ηθικής. Ηδη από το 1816, όταν το Βρετανικό Κοινοβούλιο αποφασίζει να αγοράσει τα Γλυπτά αντί 35.000 στερλινών, υπήρξαν βουλευτές που δεν συμφώνησαν. Εμείς σήμερα δεν ζητάμε πίσω τα Γλυπτά από έναν απόγονο του Ελγιν, τα ζητάμε από το βρετανικό κράτος που τα αγόρασε. Με την πράξη (act) που ψηφίστηκε το 1963 από το Βρετανικό Κοινοβούλιο ορίζεται ότι οι επίτροποι του Βρετανικού Μουσείου δεν μπορούν να επιστρέψουν οτιδήποτε από τις συλλογές του. Ομως, το 2010 είδαμε αντικείμενα που είχαν κατασχέσει οι Ναζί και βρέθηκαν μετά στην κατοχή της Βρετανίας να επιστρέφονται πίσω, με τους Βρετανούς να δημιουργούν έτσι ένα ηθικό προηγούμενο. Το ίδιο συνέβη και με εκθέματα από τους Αβορίγινες της Αυστραλίας. Με μία ανάλογη πράξη του βρετανικού Κοινοβουλίου τα Γλυπτά, όπως έκανε η Σικελία, μπορούν να επιστρέψουν στην Ελλάδα. Το Βρετανικό Μουσείο δεν είναι πάνω από τη βρετανική κυβέρνηση. Και θα έλεγα ότι αυτό το «πινγκ-πονγκ» που παίζεται μεταξύ τους δεν τους τιμά. Το 60% του βρετανικού λαού έχει την αρχοντιά και τη θέληση να επιβάλει στην κυβέρνησή του το δίκαιο και το ηθικό και οι έξυπνες κυβερνήσεις λαμβάνουν τα μηνύματα».
Μετά την επιστροφή του θραύσματος Fagan και τη μόνιμη πλέον παραμονή του στο Μουσείο Ακρόπολης και πέρα από τις συζητήσεις που γίνονται με τη Βρετανία, να αναμένουμε επιστροφή Γλυπτών και από άλλες χώρες;
«Στρατηγική που ανακοινώνεται δεν είναι στρατηγική».
Το βλέμμα σας μαρτυρεί ότι μπορεί κάτι να έχετε κατά νου…
«Ξέρετε, αγαπώ πολύ την ποίηση. Θα σας απαντήσω με έναν στίχο του Καβάφη «Εδώ που έφθασες, λίγο δεν είναι». Νομίζω η Μελίνα θα βλέπει τις ενέργειες αυτής της αντιπροσωπείας από ψηλά και θα χαίρεται, όπως χαίρονται όλοι οι Ελληνες».
Κύριε Σταμπολίδη, πιστεύετε ότι τα Γλυπτά θα επιστρέψουν κάποια στιγμή από το Βρετανικό Μουσείο στην Ελλάδα;
«Αν δεν το πίστευα, δεν θα βρισκόμουν εδώ».