Από τότε που ο Κινέζος Πρόεδρος Σι Τζινπίνγκ αναγκάστηκε να περάσει για τρίτη θητεία, προσπάθησε να δημιουργήσει μια εξαιρετική εικόνα του εαυτού του ως ηγέτης που γνωρίζει τα πάντα. Θέλει οι Κινέζοι να διδαχθούν από τις «θεωρίες» του, ιδιαίτερα τις οικονομικές. Πρόσφατα, κατά τη διάρκεια της συνόδου κορυφής των BRICS στη Νότια Αφρική, το ειδησεογραφικό πρακτορείο Xinhua πραγματοποίησε μια ενημέρωση σχετικά με την οικονομική σκέψη του Προέδρου Xi για τους συμμετέχοντες εκεί. Στοχευόταν κυρίως σε Αφρικανούς πολιτικούς. Δεδομένης της κατάστασης της οικονομίας της Κίνας, η προώθηση των θεωριών του Κινέζου ηγέτη ήταν ειρωνική.
Xiconomics – ένα σωρό αντιφάσεων
Πολλοί στη Δύση είχαν μεγάλες προσδοκίες για τον κ. Xi όταν ανέβηκε στην εξουσία το 2012. Αυτό οδήγησε στον χαρακτηρισμό της οικονομικής του ρητορικής ως Xiconomics. Με την πάροδο του χρόνου, ωστόσο, έγινε σαφές ότι η φιλοσοφία του ήταν ένα σωρό αντιφάσεων.
Η θεωρία του διπλής κυκλοφορίας βλέπει την Κίνα ως ταυτόχρονα ανοιχτή στον κόσμο, αλλά και επικεντρωμένη στην ενίσχυση των εγχώριων αλυσίδων εφοδιασμού και της αυτάρκειας. Με την πρώτη ματιά, δεν φαίνεται να υπάρχει τίποτα κακό με τη στρατηγική, καθώς επικεντρώνεται στην εγχώρια αγορά και στην αύξηση της εσωτερικής κατανάλωσης. Η συνηγορία του για τη «δημιουργία κοινής ευημερίας» φαίνεται επίσης να είναι το σωστό, με σοσιαλιστικό άρωμα.
Αν όμως δει κανείς προσεκτικά τις συγκεκριμένες οδηγίες που έχει δώσει στους εγχώριους κλάδους της οικονομίας, οι ρωγμές αποκαλύπτονται αμέσως. Πάρτε για παράδειγμα ακίνητα. Ο Πρόεδρος Xi έχει μια πολύ σαφή οδηγία σχετικά με αυτό, δηλαδή ότι «τα σπίτια δεν είναι για κερδοσκοπία», που σημαίνει ότι η κυβέρνηση θα πρέπει να απαγορεύσει οποιαδήποτε κερδοσκοπία σε αυτόν τον τομέα. Η πραγματικότητα είναι ότι για μια χώρα όπου το 70 τοις εκατό των νοικοκυριών έχουν ήδη τη δική τους ιδιοκτησία και όπου ο μέσος οικιστικός χώρος κατά κεφαλήν έχει φτάσει τα 40 τετραγωνικά μέτρα, η προσφορά ακινήτων στην Κίνα υπερβαίνει κατά πολύ τη ζήτηση. Και το πιο σημαντικό, η καταστροφή των ακινήτων προέρχεται από τις ανεύθυνες πωλήσεις γης από τις τοπικές κυβερνήσεις. Αυτό είναι ένα συστημικό ελάττωμα σχεδιασμού που κληρονομήθηκε εν μέρει από τους προκατόχους του Κινέζου ηγέτη. Ως αποτέλεσμα, η Κίνα έχει πολύ περισσότερα ακίνητα από όσα χρειάζεται ο πληθυσμός της.
Το 2021, οι τοπικές κυβερνήσεις στην Κίνα κέρδισαν το 40 τοις εκατό των συνολικών εσόδων τους από την πώληση δικαιωμάτων χρήσης γης. Οι τοπικές κυβερνήσεις αυξάνουν δραματικά την τιμή της γης, και στη συνέχεια της ακίνητης περιουσίας, επειδή χρησιμοποιούν γη σε υψηλή τιμή ως εγγύηση για να λάβουν πίστωση από τις τοπικές τράπεζες. Η υπερχρέωση και η σχεδόν απεριόριστη αύξηση των έργων υποδομής των οποίων τα οικονομικά οφέλη είναι αμφισβητήσιμα έχουν γίνει αναπόφευκτες. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα το χρέος της τοπικής κυβέρνησης της Κίνας να φτάσει τα 23 τρισεκατομμύρια δολάρια, εκτιμά η Goldman Sachs.
Η οικονομική σκέψη του Προέδρου Xi είναι ελαττωματική στο ότι δεν προσπαθεί να λύσει τη ρίζα του προβλήματος. Αντίθετα, επαναλαμβάνει συνθήματα. Τα στεγαστικά περιουσιακά στοιχεία αντιπροσωπεύουν περίπου το 70 τοις εκατό του πλούτου των κινεζικών νοικοκυριών και η ακίνητη περιουσία αντιπροσώπευε το 14 τοις εκατό του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος (ΑΕΠ) το 2022. Μόλις αυτός ο κλάδος καταρρεύσει, ο πλούτος του κινεζικού λαού, ειδικά της μεσαίας τάξης, θα συρρικνωθεί .
Πολλές τοπικές κυβερνήσεις, που βασίζονταν στη φούσκα των ακινήτων για να στηρίξουν τα έργα τους, έχουν βυθιστεί σε κρίση και σε ορισμένες περιοχές, ακόμη και οι μισθοί των δασκάλων, των μέσων μαζικής μεταφοράς, των δημοτικών υπαλλήλων ή των υπαλλήλων δημόσιας ασφάλειας δεν μπορούν να πληρωθούν ως αποτέλεσμα. Επί του παρόντος, οι Κινέζοι αξιωματούχοι κατηγοριοποιούν 14 επαρχίες ως σε οικονομική κρίση (υπάρχουν 31 επαρχίες και δήμοι στην ηπειρωτική Κίνα).
Το σύστημα της Κίνας είναι επίσης ελαττωματικό στον τρόπο με τον οποίο κάνει διακρίσεις σε βάρος των ιδιωτικών επιχειρήσεων υπέρ των κρατικών επιχειρήσεων (SOE). αυτό ήταν ιδιαίτερα εμφανές κατά την εποχή του Προέδρου Xi. Οι ιδιωτικές εταιρείες είναι οι μεγαλύτεροι συνεισφέροντες στο ΑΕΠ, την απασχόληση και τις εξαγωγές στην Κίνα. Σύμφωνα με γενικές εκτιμήσεις, η Κίνα πρέπει να έχει 6 τοις εκατό αύξηση του ΑΕΠ για να διατηρήσει απασχολημένο το υπάρχον εργατικό δυναμικό της. Η καλή μεταχείριση των ιδιωτικών εταιρειών είναι η μεγαλύτερη προϋπόθεση για την επίτευξη μιας τέτοιας ανάπτυξης.
Αλλά ο κ. Xi είναι πεπεισμένος ότι οι κρατικές επιχειρήσεις είναι οι «πυλώνες του σοσιαλισμού» – μια σημαντική πτυχή της οικονομικής θεωρίας του. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η κυβέρνηση έχει επενδύσει τόσα πολλά σε κρατικές επιχειρήσεις μέσω πιστώσεων και επιδοτήσεων. Ως αποτέλεσμα των διακρίσεων σε βάρος ιδιωτικών εταιρειών, συμπεριλαμβανομένης της καταστολής του κλάδου των φροντιστηρίων και των συμβουλευτικών τομέων, η ανεργία έχει αυξηθεί δραματικά στην Κίνα. Το ποσοστό απασχόλησης των αποφοίτων έχει πέσει κατακόρυφα ενώ τα διαθέσιμα εισοδήματα έχουν μειωθεί σημαντικά, βλάπτοντας την αγοραστική δύναμη. Το αποτέλεσμα είναι αποπληθωρισμός και έλλειψη εμπιστοσύνης στο κράτος.
Γεγονότα & αριθμοί
Τα δύο τρίτα των τοπικών κινεζικών κυβερνήσεων έχουν χρέος πάνω από το παγκόσμιο σημείο αναφοράς
Μια απαρχαιωμένη άποψη της οικονομίας
Η οικονομία της Κίνας βρίσκεται σε πτωτική πορεία από το τέλος της πολιτικής μηδενικού Covid στις 8 Ιανουαρίου 2023. Η ρίζα της υποβάθμισης είναι η έλλειψη μιας συνεπούς, ολιστικής, φιλικής προς την αγορά και βασισμένης στο κράτος δικαίου πολιτικής.
Ο Πρόεδρος Xi είναι ένας τυπικός αυταρχικός ηγέτης που δεν βάζει την ευημερία των πολιτών του πρώτα. Για παράδειγμα, στελέχη του Κινεζικού Κομμουνιστικού Κόμματος (ΚΚΚ) έχουν επανειλημμένα απορρίψει την πρακτική «να δίνονται χρήματα στον πληθυσμό για να τονωθεί η κατανάλωση». Στην πραγματικότητα, εάν η κινεζική κυβέρνηση μεταφέρει 1 έως 1,5 τοις εκατό του ΑΕΠ στα νοικοκυριά, η οικονομία της Κίνας θα μπορούσε να αναπτυχθεί σημαντικά. Η προώθηση των κρατικών επιχειρήσεων από τον κ. Xi σε βάρος του ιδιωτικού τομέα αντανακλά την αυστηρή προσήλωσή του στις απαρχαιωμένες αρχές του Κομμουνιστικού Κόμματος και αποτελεί παραβίαση βασικών οικονομικών αντιλήψεων, παρά το γεγονός ότι έχει διδακτορικό στα οικονομικά. Ένα από τα πλεονεκτήματα του κ. Xi, ωστόσο, είναι ότι μπορεί να αλλάξει απότομα πορεία και να ακολουθήσει τις συμβουλές των επαγγελματιών, όταν ολόκληρη η οικονομία βρίσκεται σε μεγάλο κίνδυνο. Η πιο προφανής περίπτωση ήταν η απότομη διακοπή της πολιτικής του μηδενικού Covid που είχε υποστηρίξει. Βλέποντας ότι η οικονομία της Κίνας κατέρρεε δραματικά, ξαφνικά και χωρίς καμία εξήγηση άλλαξε πορεία το 2023.
Πότε θα εκραγεί η «ωρολογιακή βόμβα»;
Ο πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών Τζο Μπάιντεν χαρακτήρισε πρόσφατα την οικονομία της Κίνας «ωρολογιακή βόμβα» που μπορεί να εκραγεί ανά πάσα στιγμή. Αυτό θα είχε τεράστιο αρνητικό αντίκτυπο στον κόσμο. Η οικονομική ανάπτυξη της Κίνας αντιπροσωπεύει περίπου το 30 τοις εκατό της παγκόσμιας οικονομικής ανάπτυξης. Αλλά υπάρχουν διάφοροι λόγοι για να υποθέσουμε ότι η ωρολογιακή βόμβα της Κίνας θα συνεχίσει να χτυπά για αρκετό καιρό.
Πρώτον, υπάρχει μια αίσθηση επαγρύπνησης στο αυταρχικό σύστημα της Κίνας. Η επιβίωση του Κομμουνιστικού Κόμματος είναι η κυρίαρχη αρχή του. Όταν το κυβερνών κόμμα νιώσει ότι απειλείται, το ΚΚΚ υπό τον ηγέτη του θα λάβει όλα τα μέτρα για να διασωθεί. Ωστόσο, υπάρχουν ορισμένα προβλήματα που δεν μπορεί να λύσει. Υπάρχει πληθώρα προσωρινών λύσεων στην εργαλειοθήκη του ΚΚΚ, όπως το πρόσφατο σχέδιο της Κίνας να επιτρέψει στις τοπικές κυβερνήσεις να εκδώσουν 1,5 τρισεκατομμύρια γιουάν σε ειδικά ομόλογα χρηματοδότησης με στόχο να βοηθήσουν 12 περιφέρειες να αποπληρώσουν τα χρέη τους. Οι προσωρινές λύσεις μπορεί να είναι σωτήρια της τελευταίας στιγμής. Ωστόσο, δύσκολα είναι βιώσιμα.
Η κινεζική οικονομία έχει πιθανές λύσεις. Οι τοπικές κυβερνήσεις είναι στερημένες σε μετρητά αλλά πλούσιες σε περιουσιακά στοιχεία. Το 2021, το καθαρό ενεργητικό των μη χρηματοοικονομικών κρατικών επιχειρήσεων ανήλθε σε 76,6 τρισεκατομμύρια γιουάν. Εάν ο κ. Xi μπορούσε να αλλάξει νοοτροπία από το να ευνοεί μόνο τις κρατικές επιχειρήσεις και αντ’ αυτού να επιδιώξει να ιδιωτικοποιήσει ορισμένα κρατικά περιουσιακά στοιχεία, θα μπορούσε να επιλύσει ορισμένα από τα προβλήματα της υποκατανάλωσης και την αδυναμία των ιδιωτικών επιχειρήσεων.
Η Κίνα βελτιώνει επίσης γρήγορα τις ικανότητές της στην επιστημονική έρευνα. Η χώρα έχει γίνει ηγέτης σε νέες βιομηχανίες, όπως τα ηλεκτρικά οχήματα και οι τεχνολογίες ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Η τεχνητή νοημοσύνη, η ψηφιοποίηση και η βιοϊατρική επίσης ανθούν. Ωστόσο, αυτές οι εξελίξεις θα διορθώσουν ελαφρώς το πρόβλημα της ανεργίας της Κίνας. Επίσης, δεν θα κάνουν πολλά για να ενισχύσουν την αγοραστική δύναμη του πληθυσμού.
Η Κίνα αντιμετωπίζει «μια κατάσταση χειρότερη από οτιδήποτε έχει δει εδώ και περισσότερα από 40 χρόνια», σύμφωνα με τον εξέχοντα αναλυτή Wang Wen. Οι κοινωνικές εντάσεις, για παράδειγμα, έχουν προκαλέσει περισσότερες από 140 απεργίες σε εργοστάσια σε ολόκληρη τη χώρα τους πρώτους πέντε μήνες του 2023, σύμφωνα με το ενημερωτικό δελτίο εργασίας της Κίνας. Το Πεκίνο διατηρεί τα εργαλεία που έχει στη διάθεσή του για να καταστείλει τις εξεγέρσεις, τουλάχιστον προσωρινά.
Εν ολίγοις, ο κ. Σι είναι απρόθυμος να προωθήσει την οικονομική απελευθέρωση σε θεσμικό επίπεδο. Δεν έχει βιώσιμο πρόγραμμα. Του λείπει επίσης η διορατικότητα και το θάρρος του πρώην πρωθυπουργού της Κίνας Zhu Rongji να κάνει επώδυνες μεταρρυθμίσεις στο μη αγοραίο σύστημα, ειδικά στις κρατικές επιχειρήσεις. Με άλλα λόγια, στο πλαίσιο του υπάρχοντος οικονομικού μοντέλου της Κίνας, είναι άχρηστο να περιμένουμε οποιαδήποτε μεγάλη ανατροπή. Η οικονομική ύφεση της Κίνας είναι αναπόφευκτη. Οι δυτικές εταιρείες πρέπει να είναι προετοιμασμένες για αυτό.
Οι κινεζικές αρχές έχουν σκόπιμα καταστήσει αδιαφανή τα οικονομικά τους στοιχεία. Για παράδειγμα, η κινεζική κυβέρνηση έχει σταματήσει να δημοσιεύει στοιχεία για το ποσοστό ανεργίας για άτομα ηλικίας μεταξύ 25 και 59 ετών. Αυτή η αδιαφάνεια και η αβεβαιότητα δεν ευνοούν τις ξένες επιχειρήσεις στην Κίνα. Οι άμεσες ξένες επενδύσεις στην Κίνα έχουν πλέον μειωθεί στο χαμηλότερο επίπεδο ως ποσοστό του ΑΕΠ από το 1990.
Σύμφωνα με δημοσκόπηση του Εμπορικού Επιμελητηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην Κίνα, μία στις 10 εταιρείες μετακινεί τις επενδύσεις της εκτός Κίνας, ενώ μία στις πέντε καθυστερεί ή σκέφτεται να αποσύρει τις επενδύσεις της. Η ίδια έρευνα έδειξε ότι τα δύο πέμπτα των Κινέζων πελατών ή προμηθευτών μετακινούν επενδύσεις εκτός Κίνας.
Σενάρια
Η λυδία λίθος της οικονομίας είναι τα ακίνητα. Αυτός ο τομέας έχει άμεση σχέση με την κατανάλωση των Κινέζων και την ανάπτυξη της βιομηχανίας. Τα τρέχοντα προβλήματα ακίνητης περιουσίας της Κίνας δεν μπορούν τελικά να επιλυθούν. Η υπερβολική στέγαση παραμένει μια μη θεραπεύσιμη ασθένεια, επομένως η οικονομία του έθνους σταδιακά θα κατρακυλήσει. Η Κίνα δεν θα μπορέσει να βγει από την «παγίδα της χώρας μεσαίου εισοδήματος» λόγω της μείωσης της αγοραστικής δύναμης.
Το χειρότερο σενάριο: Η εικόνα του μεγαλείου του Προέδρου Xi χάνει γρήγορα τη λάμψη της. Εάν το τρέχον σύνολο απελπισμένων μέτρων της Κίνας δεν λειτουργήσει, τότε μια εκτροπή, μέσω κάτι σαν επίθεση στην Ταϊβάν ή πυροδότηση συγκρούσεων στη Θάλασσα της Νότιας Κίνας, γίνεται μια πολύ πιθανή διέξοδος. Η Κίνα, τελικά, έχει περισσότερες στρατιωτικές δυνατότητες τώρα από ποτέ.