Κατά τη διάρκεια της εκστρατείας του στην Αίγυπτο, ο Μέγας Ναπολέων συνοδευόταν από ειδική ομάδα αρχαιολόγων. Σε αυτούς οφείλεται η δημιουργία της Αιγυπτιολογίας, ενώ κατέστη εφικτή και η αποκρυπτογράφηση των μέχρι τότε ακατανόητων ιερογλυφικών. Η εντολή του ήταν «να μη μείνει πέτρα ασήκωτη». Ο ίδιος, πάντως, είχε εκφράσει την κρυφή ελπίδα του να ανακαλύψει τον τάφο της Κλεοπάτρας. Δεν ήταν ο πρώτος, ούτε και ο τελευταίος που επιθυμούσε διακαώς να διακόψει τον αιώνιο ύπνο της τελευταίας βασίλισσας της Αιγύπτου, μέλος της δυναστείας των Πτολεμαίων.
Ο παθιασμένος και εντέλει καταδικασμένος έρωτάς της με τον Μάρκο Αντώνιο ήταν που ενέπνευσε λογοτεχνικά τον Ρωμαίο και την Ιουλιέτα στον Ουίλιαμ Σαίξπηρ. Σε αντίθεση, όμως, με το επίσης τραγικό ζευγάρι της Βερόνας, η τελευταία κατοικία του Μάρκου Αντώνιου και της Κλεοπάτρας παραμένει μυστήριο. Ακόμα και σήμερα, πάνω από 60 κορυφαίοι αρχαιολόγοι έχουν αφιερώσει τη ζωή και το έργο τους αποκλειστικά και μόνο στην εύρεσή του.
Μία ομάδα αρχαιολόγων από τη Δομινικανή Δημοκρατία που πραγματοποιεί σχετικές ανασκαφές στην Αίγυπτο υποστηρίζει, όμως, ότι για πρώτη φορά μπορεί να βρίσκεται στον προθάλαμο του αναζητούμενου τάφου, ο οποίος είναι μία σήραγγα λαξευμένη σε βράχο, την οποία ανακάλυψαν δεκάδες μέτρα κάτω από τη γη. Η επικεφαλής της έρευνας Κάθλιν Μαρτίνεζ εδώ και δύο δεκαετίες πραγματοποιεί εκτεταμένες ανασκαφές, ισχυριζόμενη ότι η Κλεοπάτρα και ο Μάρκος Αντώνιος βρίσκονται στην περιοχή του ναού Taposiris Magna, δυτικά της Αλεξάνδρειας.
Πρόκειται για μία θεωρία η οποία στην περίπτωση που αποδειχθεί θα ανατρέψει ό,τι πιστεύαμε μέχρι σήμερα. Ενδεικτική είναι η θέση του σπουδαίου Αιγύπτιου αρχαιολόγου Φαούζι ελ Φαχαράνι, ο οποίος υποστήριζε ότι «βάσει των γνώσεων και των πληροφοριών μας, η Κλεοπάτρα θάφτηκε σε έναν τάφο δίπλα στο παλάτι της, που τώρα είναι βυθισμένο στην αγκαλιά της Μεσογείου, για πάντα κρυμμένο από αδιάκριτα βλέμματα».
Αντιθέτως, ένας από τους πιο διάσημους αρχαιολόγους στον κόσμο, ο Ζάχι Χαουάς, δεν βιάστηκε να διαψεύσει τη θεωρία της Κάθλιν Μαρτίνεζ. Ο Ζάχι Χαουάς, εκτός το ότι φιγουράρει στις λίστες του περιοδικού «Time» με τους «πιο σημαντικούς ανθρώπους του πλανήτη», κατόρθωσε και να επιστραφούν στο Κάιρο κλεμμένοι αρχαιολογικοί θησαυροί. Για παραπάνω από μία δεκαετία συντάχθηκε με την Κάθλιν Μαρτίνεζ, συμμετέχοντας και στις έρευνές της. «Οταν πραγματικά κοιτάξεις έναν τέτοιο ναό και θυμηθείς τον μύθο του Οσιρι, θα πειστείς από τη θεωρία της», είχε σχολιάσει.
Εξήγησε ότι ο ναός ήταν αφιερωμένος στη λατρεία του θεού Οσιρι, ο οποίος, σύμφωνα με τον αρχαίο αιγυπτιακό μύθο, σκοτώθηκε από τον αδελφό του, τον θεό Σεθ. Ο τελευταίος έκοψε το πτώμα του σε 14 κομμάτια τα οποία άπλωσε στη Γη. Η Αίγυπτος έχει 14 ναούς αφιερωμένους στον Οσιρι. Κάθε ναός είναι γνωστός στα ιερογλυφικά ως Per Oser, ή το κάθε ένα από τα 14 μέρη του σώματος του Οσιρι. «Ετσι, ένας τέτοιος ναός θα μπορούσε να είναι το τέλειο μέρος ανάπαυσης για τους θρυλικούς εραστές». Τα τελευταία χρόνια, όμως, πήρε κάποια απόσταση, ξεκαθαρίζοντας με δήλωσή του ότι «δεν υπάρχουν αποδείξεις ότι ο τάφος της Κλεοπάτρας θα μπορούσε να βρίσκεται στον ναό Taposiris Magna».
Μαζί και στον θάνατο
Η Κάθλιν Μαρτίνεζ δεν πτοήθηκε. Σήμερα εμφανίστηκε πιο σίγουρη από ποτέ. Επικαλείται και το γεγονός ότι τμήμα της σήραγγας βρίσκεται κάτω από τη θάλασσα, πιθανόν λόγω της έντονης σεισμικής δραστηριότητας που σημειώθηκε κατά την 1η χιλιετία μ.Χ. στην περιοχή. Εχουν καταγραφεί στις πηγές περί τους 23 σεισμούς από το 320 μ.Χ. έως το 1303 μ.Χ. Το μόνο σίγουρο, πάντως, είναι ότι το ζευγάρι θάφτηκε μαζί.
Αυτό ισχυρίστηκε ο Ελληνας ιστορικός Πλούταρχος, ξεκαθαρίζοντας ότι ο Οκταβιανός το επέτρεψε, αν και φρόντισε να κρατηθεί μυστική η τοποθεσία. Με σημαντικότερη την αφήγηση του Πλούταρχου, μαθαίνουμε ότι η κατασκευή του μαυσωλείου, όπου και αν βρίσκεται, ολοκληρώθηκε το 30 π.Χ. στην Αλεξάνδρεια για το ζεύγος. Το περιγράφει ως ένα «υψηλό και όμορφο» μνημείο που περιείχε θησαυρούς από χρυσό, ασήμι, σμαράγδια, μαργαριτάρια, έβενο και ελεφαντόδοντο.
Η Μαρτίνεζ μελέτησε προσεκτικά τον Πλούταρχο που παραμένει η βασικότερη πηγή για το μυστήριο της Κλεοπάτρας. Μεταξύ άλλων, αυτός είναι που έχει περιγράψει με κολακευτικά λόγια τη δαιμόνια βασίλισσα της Αιγύπτου, ένα από τα πρώτα κομμάτια γης στη Μεσόγειο όπου πρωτοεμφανίστηκε πολιτισμός. «Η ομορφιά της δεν ήταν ασύγκριτη με άλλες. Ούτε θα καθήλωνε όποιον την κοίταγε, αλλά η παρουσία της ήταν ακαταμάχητη».
Ο αρχαίος Ελληνας ιστορικός και βιογράφος μετέφερε και τις τελευταίες στιγμές της ίδιας και του συντρόφου της Μάρκου Αντώνιου. Αν και ήταν ένα από τα πλέον διάσημα ζευγάρια στον κόσμο, ζώντας βίο πλήρη εξουσίας και δόξας, οι ύστατες ώρες τους αποδείχθηκαν δραματικές. Κατά τον1ο μ.Χ. αιώνα, ο Πλούταρχος είχε γράψει ότι ο Μάρκος Αντώνιος, αφού εσφαλμένα πληροφορήθηκε ότι η Κλεοπάτρα είχε αυτοκτονήσει, προσπάθησε και αυτός να δώσει τέλος στη ζωή του.
Οταν πια ετοιμοθάνατος εξέφρασε την επιθυμία να αφήσει την τελευταία του πνοή πλάι στη σύντροφό του, «τον ανέβασαν αλυσοδεμένο» στον πάνω όροφο ενός μαυσωλείου που είχε χτιστεί μετά από εντολή της και μέσα στο οποίο είχε βρει καταφύγιο η ίδια και οι δύο πιο έμπιστες ακόλουθές της. Οταν κάποιος έμπαινε εκεί, δεν μπορούσε να βγει ξανά. Εξ ου και χρειάστηκαν πολλοί άνδρες για να τοποθετήσουν το σώμα του Αντώνιου σε μία πρόχειρη κατασκευή και να τον σηκώσουν μέχρι το μοναδικό παράθυρο. Ηταν ο μόνος τρόπος να εισέλθει κανείς σε αυτό το περίτεχνο κτίσμα. «Οταν ο μηχανισμός της θύρας του μαυσωλείου έκλεινε, δεν μπορούσε να ξανανοίξει», έγραψε ο Πλούταρχος.
Το 2009, μία ομάδα Ελλήνων αρχαιολόγων μετά από πολυετείς υποβρύχιες έρευνες στα ανοιχτά της Αλεξάνδρειας ανακάλυψαν έναν γιγαντιαίο πυλώνα από γρανίτη. Πιθανολογείται ότι αυτός προερχόταν από την είσοδο στο μαυσωλείο. Εκεί από όπου μπήκε με τη θέλησή της η Κλεοπάτρα, έπειτα από ακρόαση που είχε με τον Οκταβιανό. Κατά τη διάρκειά της συνειδητοποίησε ότι μετά την ήττα της δεν είχε ελπίδες για επιεική μεταχείριση. Συνειδητοποίησε ότι θα κατέληγε στη Ρώμη ως λάφυρο στον θρίαμβο του αυτοκράτορα, αλυσοδεμένη και περιφερόμενη. Του ζήτησε λίγο χρόνο να προετοιμαστεί. Τότε με τις πιο έμπιστες υπηρέτριές της, ζήτησε να δηλητηριαστεί με το δάγκωμα ενός φιδιού. Κατά τις αναφορές, επρόκειτο για οχιά, αλλά πολλοί μελετητές μιλάνε για αιγυπτιακή κόμπρα.
Μυστήριο
Μετά και την πρόσφατη ανακάλυψη, η Μαρτίνεζ ελπίζει να επιβεβαιωθεί η θεωρία της και η σήραγγα λαξευμένη μέσα σε στρώματα βράχων, κάτω από τον αρχαίο ναό Taposiris Magna της Αιγύπτου, να οδηγήσει στη χαμένη βασίλισσα. Η σήραγγα, η οποία θεωρείται «γεωμετρικό θαύμα», έχει μήκος περίπου 1,5 χιλιόμετρο, ύψος περίπου 1,8 μέτρα και λέγεται ότι μοιάζει με το Ευπαλίνειο όρυγμα που βρίσκεται στη Σάμο.
Η αρχαιολόγος, που έχει αφιερωθει δύο δεκαετίες στην αναζήτηση του τάφου της Κλεοπάτρας, πραγματοποιεί ανασκαφές πάνω από 14 χρόνια. Στην πορεία αυτής της επίπονης και μακράς έρευνας ανακάλυψε συναρπαστικά αντικείμενα που συνδέονται με την Κλεοπάτρα. Ανέκαθεν πίστευε ότι το ταφικό της μνημείο βρισκόταν εκεί κοντά. «Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι μας μιλούν μέσω των τάφων τους. Αν ανακαλύψω τον τάφο της, θα αποκαλυφθούν πολλοί μύθοι γι’ αυτήν».
Πράγματι, μύθοι, μυστήριο, δεισιδαιμονίες, ακόμα και κατάρες ακολουθούν την Κλεοπάτρα, ή αλλιώς θεά Φιλοπάτωρ, εξαιτίας του μίσους που είχε για τον πατέρα της, τον Πτολεμαίο ΙΒ’. Ο τάφος της συγκαταλέγεται στα «άγια δισκοπότηρα» της Αρχαιολογίας. Μαζί με αυτόν του Μεγάλου Αλεξάνδρου, της Νεφερτίτης, του Τζένγκις Χαν και του βασιλιά των Ούννων Αττίλα αποτελούν άλυτα μυστήρια που μαγεύουν το κοινό και εμπνέουν τους επιστήμονες.
Αν και έχουν περάσει χιλιάδες χρόνια από τότε που καθεμία από τις παραπάνω ιστορικές αυτές προσωπικότητες περπάτησαν τελευταία φορά στη Γη, τα μέρη όπου αναπαύθηκαν παραμένουν αθέατα και μαζί με αυτά και τα μυστικά τους. Ο Μέγας Αλέξανδρος έχει, σύμφωνα με τις επίσημες πηγές, ταφεί σε τουλάχιστον τρεις τάφους! Κανένας, όμως, από αυτούς δεν είναι γνωστός. Πέθανε στη Βαβυλώνα το 323 π.Χ. και η πομπή με τη σορό του που πήγαινε στη Μακεδονία υποχρεώθηκε από στρατό του Πτολεμαίου στη Συρία να αλλάξει πορεία και να κατευθυνθεί προς την Αίγυπτο. Εκεί χάνονται τα ίχνη της. Πέπλο μυστηρίου καλύπτει και τον τελικό τόπο ταφής του Τζένγκις Χαν. Πέθανε τον Αύγουστο του 1227, έχοντας ιδρύσει τη Μογγολική Αυτοκρατορία, η οποία εκτεινόταν από τον Ειρηνικό έως τη Μεσόγειο. Υποτίθεται ότι τάφηκε σε ένα δυσπρόσιτο βουνό στην οροσειρά Κεντί της βορειοανατολικής Μογγολίας.
Ο βασιλιάς Αττίλας των Ούννων πέθανε το 453 μ.Χ. Σύμφωνα με τις ελάχιστες πληροφορίες, θάφτηκε σε τρία φέρετρα από σίδηρο, ασήμι και χρυσό, που μάλλον βρίσκονται κάπου στην Ουγγαρία.
Τα τελευταία χρόνια αναπτερώνονται οι ελπίδες να ανακαλυφθεί, πάντως, και ο τάφος της Νεφερτίτης. Ενισχύεται η θεωρία των αιγυπτιολόγων, σύμφωνα με την οποία η θρυλική βασίλισσα της αρχαίας Αιγύπτου βρίσκεται θαμμένη σε μυστικό δωμάτιο δίπλα στον νεκρικό θάλαμο του προγόνου της Τουταγχαμών. Ο διαπρεπής Βρετανός αιγυπτιολόγος Νίκολας Ριβς, του τμήματος Αιγυπτιακών Αρχαιοτήτων του Βρετανικού Μουσείου, επισήμανε ότι ο εντοπισμός ιερογλυφικών μέσα στον τάφο του φαραώ Τουταγχαμών ενισχύει αυτή τη θεωρία που έως σήμερα δεν έχει αποδειχθεί.
Η Ιστορία ξαναγράφτηκε
Παρόμοιο σκοτάδι με το πού βρίσκεται η σορός των παραπάνω καλύπτει και τον τάφο της Κλεοπάτρας, η οποία αποτελεί μία από τις διασημότερες φιγούρες όχι μόνο της αρχαίας Αιγύπτου, αλλά ολόκληρης της ανθρωπότητας. Ελάχιστες είναι, άλλωστε, οι πηγές που μπορούν να διαφωτίσουν κάπως τους αρχαιολόγους ως προς τα πιθανά σημεία του τάφου της. Και αυτό επειδή ο Οκταβιανός υποβίβασε την ανάμνηση της Κλεοπάτρας σε ένα μικρό κεφάλαιο του παρελθόντος.
Ο μελετητής Στέισι Σιφ είχε εξηγήσει ότι «μετά την αυτοκτονία της, το ξαναγράψιμο της Ιστορίας ξεκίνησε άμεσα. Οι αναφορές στον Μάρκο Αντώνιο εξαφανίστηκαν από τα επίσημα έγγραφα, το ίδιο και στην Κλεοπάτρα». Ετσι, οι σκόρπιες μαρτυρίες ποικίλλουν ως προς το αν η Κλεοπάτρα βρισκόταν στον θάλαμό της ή μέσα στο μαυσωλείο της. Ακόμη και ο τρόπος θανάτου της έχει αμφισβητηθεί. Δεν υπήρχαν μάρτυρες.
Τρία χρόνια νωρίτερα, πάντως, αρχαιολόγοι που πραγματοποιούσαν ανασκαφές στα προάστια της Αλεξάνδρειας ανακάλυψαν 16 τάφους, φέρνοντας, μεταξύ άλλων, στο φως και μια μούμια με χρυσή γλώσσα. Αυτή διασφάλιζε ότι ο νεκρός θα μπορεί «να μιλάει και μετά θάνατον». Αν η ανακάλυψη του ασύλητου τάφου του Τουταγχαμών από τον Αγγλο αρχαιολόγο Χάουαρντ Κάρτερ είχε προκαλέσει παγκόσμια εντύπωση, σκεφτείτε τι θα νιώσει η ανθρωπότητα σε περίπτωση που βρεθεί μπροστά στο πρόσωπο της Κλεοπάτρας.
Ο δρ Χαουάς πιστεύει, πάντως, ότι αν βρεθεί ο τάφος της θα είναι «πολύ μεγαλύτερος από εκείνον του φαραώ Τουταγχαμών», που ανακαλύφθηκε το 1922. Κάτι ξέρει, μια και είναι ο άνθρωπος που με το χαρακτηριστικό καπέλο του Ιντιάνα Τζόουνς έχει κατέβει κλεισμένος μέσα σε ένα κόκκινο σιδερένιο κλουβί κρεμασμένο σε μια άγκυρα δεκάδες μέτρα. Παρότι βρέθηκε σε πίσσα σκοτάδι και νερό, αποφάσισε να συνεχίσει την κάθοδο. Τότε ήταν που ο κινητήρας κόλλησε και ο αρχαιολόγος παγιδεύτηκε για περίπου μισή ώρα, με τους εργάτες να φωνάζουν ότι «η κατάρα της Κλεοπάτρας χτύπησε».
Γυναίκα-μύθος
Η αναζήτηση της Κλεοπάτρας δεν είναι μονάχα η αναζήτηση ενός τάφου. Είναι και η αναζήτηση της ιστορικής αλήθειας. Ποια ήταν η Κλεοπάτρα; Εχει παρουσιαστεί κατά καιρούς ως σαγηνεύτρια, «σεξουαλική γατούλα» και ηγέτιδα. Οι επιστήμονες γνωρίζουν ότι η βασίλισσα και η εικόνα που κληρονόμησε στον κόσμο αλλοιώθηκαν, καθώς όσα γνωρίζαμε γι’ αυτήν προέρχονταν από τους Ρωμαίους, οι οποίοι με βάση το τι επικρατούσε εκείνη τη συγκυρία στη Ρώμη, τη θεωρούσαν αντίπαλο.
Και ως νικητές σ’ εκείνη τη μάχη δεν αποτελούν αξιόπιστη πηγή για τη ζωή και την κληρονομιά της. Η Κλεοπάτρα έγινε βασίλισσα σε ηλικία 18 ετών. Μιλούσε εννέα γλώσσες, σπούδασε πολιτική, οικονομία και μαθηματικά. Ηταν ξακουστή για τα κάλλη της και ήταν δεινή διπλωμάτης και διοικήτρια. Οι ελιγμοί της κέρδισαν προσωπικές και στρατηγικές συμμαχίες με τον Καίσαρα και τον Αντώνιο, αλλάζοντας τον ρου της Ιστορίας. Αλλά, όπως ενίοτε συμβαίνει με προικισμένα ιστορικά πρόσωπα, το τέλος είναι δραματικά αντίθετο από το μέχρι τότε μεγαλείο…