Το όραμα να αποκτήσει η Ευρώπη τη δική της κοινή εξωτερική πολιτική και κυρίως πολιτική άμυνας επανέρχεται εδώ και αρκετές δεκαετίες.
Ας μην ξεχνάμε ότι σε μεγάλο βαθμό αυτό που συνήθως περιγράφουμε ως «ευρωπαϊκό όραμα» σε μεγάλο βαθμό διαμορφώθηκε στην περίοδο του Ψυχρού Πολέμου, όταν έγιναν και τα βήματα που οδήγησαν στη συγκρότηση της ΕΟΚ.
Σε αυτό το φόντο η ιδιαίτερη έμφαση στη δυνατότητα να έχει η ΕΟΚ κοινή εξωτερική πολιτική και πολιτική άμυνας είχε και τότε και την παράλληλη έμφαση στη δυνατότητα να μπορεί η Ευρώπη να έχει μια αυτόνομη πολιτική πορεία έναντι του ανταγωνισμού των δύο μεγάλων μπλοκ, αυτού που είχε επικεφαλής τις ΗΠΑ και αυτού που είχε επικεφαλής την ΕΣΣΔ.UnmuteRemaining Time -0:00 Fullscreen
Βεβαίως, αυτή η διεκδίκηση αυτονομίας από την αρχή είχε συγκεκριμένα όρια: οι χώρες μέλη του ιδρυτικού πυρήνα της ΕΟΚ δεν ήταν κάποιες χώρες σε πραγματική στρατηγική αυτονομία από τους αντιμαχόμενους συνασπισμούς. Αντιθέτως, τα ιδρυτικά μέλη της ΕΟΚ ήταν και μέλη του ΝΑΤΟ. Για την ακρίβεια μόλις το 1973 μπήκε στην ΕΟΚ η πρώτη χώρα που δεν ήταν μέλος του ΝΑΤΟ, η Ιρλανδία, ενώ η επόμενη είσοδος μη μελών του ΝΑΤΟ έγινε το 1995 όταν μπήκαν η Φιλανδία, η Σουηδία και η Αυστρία και το 2004 η Μάλτα και η Κύπρος.
Μάλιστα, σε μεγάλο βαθμό η δημιουργία των «Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων» στη δεκαετία του 1950 είχε θεωρηθεί ως κίνηση συμπληρωματική στη διαμόρφωση του ΝΑΤΟ, με την έννοια ότι θεωρήθηκε ότι αντιπροσώπευε την οικονομική και κοινωνική διάσταση της προσπάθειας διαμόρφωσης μιας «ατλαντικής» πολιτικής και αμυντικής κοινότητας.
Οι ξεχασμένες υποσχέσεις για μια άλλη αρχιτεκτονική ασφάλειας στην Ευρώπη
Η συγκυρία του Ψυχρού Πολέμου δεν επέτρεπε μεγάλες αποκλίσεις και ούτως ή άλλως αυτό που ήταν τότε η Δύση και το ΝΑΤΟ δεν απλώς μια τυπική σχέση, αλλά μια βαθιά αλληλεξάρτηση που εσωτερικευόταν και στον κρατικό μηχανισμό κάθε κράτους-μέλους με την ύπαρξη συγκεκριμένων δικτύων που είχαν την ευθύνη της σχέσης με το ΝΑΤΟ (και που κατηγορήθηκαν ακόμη και για εμπλοκές σε σχεδιαζόμενα πραξικοπήματα). Αυτό, άλλωστε, αντανακλούσε και το γεγονός ότι στην περίοδο του Ψυχρού Πολέμου πέραν της αντιπαλότητας με την ΕΣΣΔ υπήρχε και το άγχος για την αυξημένη επιρροή των δυτικών κομμουνιστικών κομμάτων σε χώρες όπως η Γαλλία και η Ιταλία. Θα υπάρξουν βεβαίως κάποιες κινήσεις μερικής αποστασιοποίησης, όπως η έξοδος της Γαλλίας από το στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ (άλλωστε η Γαλλία διατήρησε και τη δική της πυρηνική αποτρεπτική δύναμη), ή εκκίνηση της Ostpolitik από τη Γερμανία, αλλά ο «ατλαντικός» προσανατολισμός δεν θα αμφισβητηθεί.
Μόνο προς τα τέλη της δεκαετίας του 1980 και στις αρχές της δεκαετίας του 1990, στη σχετική σύντομη περίοδο που διαμόρφωσε η τελευταία φάση της περεστρόικα και τελικά η κατάρρευση της ΕΣΣΔ έγινε κάποια προσπάθεια για μια άλλη αρχιτεκτονική ασφάλειας στην Ευρώπη. Τότε ήταν που θεωρήθηκε ότι ο ΟΑΣΕ, το βασικό θεσμικό χνάρι της Τελικής Διακήρυξη του Ελσίνκι, θα μπορούσε να αποτελέσει έναν εναλλακτικό μηχανισμό για τη συνεννόηση στη Γηραιά Ήπειρο. Και τότε ήταν που επανήλθε το ερώτημα για το εάν η Ευρώπη μπορούσε να αποκτήσει τη δική της διακριτή εξωτερική και αμυντική πολιτική.
Οι ξεχασμένες υποσχέσεις για μια άλλη αρχιτεκτονική ασφάλειας στην Ευρώπη
Η συγκυρία του Ψυχρού Πολέμου δεν επέτρεπε μεγάλες αποκλίσεις και ούτως ή άλλως αυτό που ήταν τότε η Δύση και το ΝΑΤΟ δεν απλώς μια τυπική σχέση, αλλά μια βαθιά αλληλεξάρτηση που εσωτερικευόταν και στον κρατικό μηχανισμό κάθε κράτους-μέλους με την ύπαρξη συγκεκριμένων δικτύων που είχαν την ευθύνη της σχέσης με το ΝΑΤΟ (και που κατηγορήθηκαν ακόμη και για εμπλοκές σε σχεδιαζόμενα πραξικοπήματα). Αυτό, άλλωστε, αντανακλούσε και το γεγονός ότι στην περίοδο του Ψυχρού Πολέμου πέραν της αντιπαλότητας με την ΕΣΣΔ υπήρχε και το άγχος για την αυξημένη επιρροή των δυτικών κομμουνιστικών κομμάτων σε χώρες όπως η Γαλλία και η Ιταλία. Θα υπάρξουν βεβαίως κάποιες κινήσεις μερικής αποστασιοποίησης, όπως η έξοδος της Γαλλίας από το στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ (άλλωστε η Γαλλία διατήρησε και τη δική της πυρηνική αποτρεπτική δύναμη), ή εκκίνηση της Ostpolitik από τη Γερμανία, αλλά ο «ατλαντικός» προσανατολισμός δεν θα αμφισβητηθεί.
Μόνο προς τα τέλη της δεκαετίας του 1980 και στις αρχές της δεκαετίας του 1990, στη σχετική σύντομη περίοδο που διαμόρφωσε η τελευταία φάση της περεστρόικα και τελικά η κατάρρευση της ΕΣΣΔ έγινε κάποια προσπάθεια για μια άλλη αρχιτεκτονική ασφάλειας στην Ευρώπη. Τότε ήταν που θεωρήθηκε ότι ο ΟΑΣΕ, το βασικό θεσμικό χνάρι της Τελικής Διακήρυξη του Ελσίνκι, θα μπορούσε να αποτελέσει έναν εναλλακτικό μηχανισμό για τη συνεννόηση στη Γηραιά Ήπειρο. Και τότε ήταν που επανήλθε το ερώτημα για το εάν η Ευρώπη μπορούσε να αποκτήσει τη δική της διακριτή εξωτερική και αμυντική πολιτική.