«Εφυγα από το σπίτι μου στα 12 γιατί ήθελαν να με στείλουν να σπουδάσω στην Τουρκία. Αλλά και εδώ τότε δεν είχαμε τόσες ελευθερίες» λέει στο «Βήμα» η Ναϊλάν Χαλίλ. Η ίδια παρέμεινε στον τόπο της, την Ξάνθη, σπούδασε στην Ειδική Παιδαγωγική Ακαδημία Θεσσαλονίκης (ΕΠΑΘ) και έγινε δασκάλα σε μειονοτικό σχολείο. Η περίπτωσή της μοιάζει με του Ερντίν Μουμίν από την ορεινή περιοχή. Τη χρονιά που όλοι οι φίλοι του πήγαν για σπουδές στη γειτονική χώρα, αυτός πέρασε στη Σχολή της Αστυνομίας. Ηταν το 1996, όταν με την καθιέρωση της ποσόστωσης η τριτοβάθμια εκπαίδευση άνοιξε επιτέλους τις πόρτες της σε μουσουλμάνους μαθητές.
Πώς ζουν σήμερα οι έλληνες πολίτες μουσουλμανικού θρησκεύματος; Τι προβλήματα αντιμετωπίζουν και ποιο είναι το επίπεδο συνύπαρξης με τους χριστιανούς συμπολίτες τους; Προ ημερών, «Το Βήμα» βρέθηκε στην καρδιά της μουσουλμανικής μειονότητας: Στην Ξάνθη και στα ορεινά χωριά της – τα λεγόμενα και Πομακοχώρια – και στην Κομοτηνή.
«Εφυγα από το σπίτι μου στα 12 γιατί ήθελαν να με στείλουν να σπουδάσω στην Τουρκία. Αλλά και εδώ τότε δεν είχαμε τόσες ελευθερίες» λέει στο «Βήμα» η Ναϊλάν Χαλίλ. Η ίδια παρέμεινε στον τόπο της, την Ξάνθη, σπούδασε στην Ειδική Παιδαγωγική Ακαδημία Θεσσαλονίκης (ΕΠΑΘ) και έγινε δασκάλα σε μειονοτικό σχολείο. Η περίπτωσή της μοιάζει με του Ερντίν Μουμίν από την ορεινή περιοχή. Τη χρονιά που όλοι οι φίλοι του πήγαν για σπουδές στη γειτονική χώρα, αυτός πέρασε στη Σχολή της Αστυνομίας. Ηταν το 1996, όταν με την καθιέρωση της ποσόστωσης η τριτοβάθμια εκπαίδευση άνοιξε επιτέλους τις πόρτες της σε μουσουλμάνους μαθητές.
Πώς ζουν σήμερα οι έλληνες πολίτες μουσουλμανικού θρησκεύματος; Τι προβλήματα αντιμετωπίζουν και ποιο είναι το επίπεδο συνύπαρξης με τους χριστιανούς συμπολίτες τους; Προ ημερών, «Το Βήμα» βρέθηκε στην καρδιά της μουσουλμανικής μειονότητας: Στην Ξάνθη και στα ορεινά χωριά της – τα λεγόμενα και Πομακοχώρια – και στην Κομοτηνή.
Αθέατος «πόλεμος» Αθήνας – Αγκυρας
Είναι γεγονός ότι καθημερινά στη Θράκη διεξάγεται ένας αθέατος «πόλεμος» μεταξύ Αθήνας και Αγκυρας. Η κάθε πλευρά ενεργεί με διαφορετικό τρόπο, κάτι που παράγει και τα ανάλογα αποτελέσματα. Ενδεικτική του τρόπου που δρα η Τουρκία είναι η μαρτυρία του Σελήμ Ισά. «Ενας μουσουλμάνος βουλευτής μού είχε πει «θα σου δώσω λεφτά για να μην κάνεις έργα και δράσεις». Στην αρχή δεν κατάλαβα τι εννοεί» περιγράφει ο πρόεδρος της Διαχειριστικής Επιτροπής Μουσουλμανικής Περιουσίας (ΔΕΜΠ) Κομοτηνής, των γνωστών βακουφίων. Η εν λόγω ΔΕΜΠ είναι εξόχως δραστήρια, προσφέρει πολύ φιλανθρωπικό έργο ενώ προσφάτως απέστειλε τρεις τόνους ανθρωπιστικής βοήθειας στην Ουκρανία.
Η απόπειρα ή η εξαγορά συνειδήσεων είναι μια πάγια τουρκική τακτική. Η έτερη είναι η «δολοφονία» χαρακτήρων. «Μας έλεγαν φιλέλληνες και κλέφτες το (τουρκικό) προξενείο και οι εφημερίδες που ελέγχει» λέει ο Ισά, ο οποίος το 2016 ήρθε σε μεγάλη σύγκρουση με τον ψευδομουφτή Κομοτηνής Ιμπραήμ Σερήφ. Τότε ο δεύτερος εισέβαλε στο Εσκί Τζαμί με τηλεοπτικό συνεργείο της Διεύθυνσης Θρησκευτικών Υποθέσεων Τουρκίας, της Diyanet, προκειμένου να δημιουργήσει εντυπώσεις. Ο Ισά όμως τους απέτρεψε.
Κάτι παρόμοιο συμβαίνει και στην Ξάνθη με βασικό όργανο την ψευδομουφτεία. Στο στόχαστρό της, μεταξύ άλλων, βρίσκεται ο προσφάτως διορισθείς τοποτηρητής μουφτής Χεμσερή Νεζντέν. Οι φίλα προσκείμενοι στην Αγκυρα τον συκοφαντούν σε πόλεις και χωριά λέγοντας ότι είναι αγράμματος, ενώ έφτασαν να τον κατηγορήσουν έως και ότι είναι… χριστιανός. Ταυτόχρονα, η ψευδομουφτεία επιχειρεί να ελέγξει τις βακουφικές περιουσίες, δίχως επιτυχία.
Η υπόγεια δράση του τουρκικού προξενείου
Οι περισσότεροι έλληνες μουσουλμάνοι όταν αναφέρονται στη γειτονική χώρα συνηθίζουν να μιλούν για «κάποιους» ή «την άλλη πλευρά». Υπάρχουν βέβαια και αυτοί που είναι ξεκάθαροι. «Η Τουρκία καταπιέζει τους έλληνες μουσουλμάνους» σημειώνει η Χαλίλ. «Αν αφήσουμε τις πολιτικές επιδιώξεις είμαστε καλά. Είμαστε Ελληνες. Είναι η πατρίδα μας η Ελλάδα» προσθέτει. «Στην περιοχή δραστηριοποιείται ενεργά το τουρκικό προξενείο, το οποίο εκτός από διπλωματική αρχή, δρα αποσταθεροποιητικά και υπόγεια με στόχο την εργαλειοποίηση του μειονοτικού στοιχείου» τονίζει ο Μουμίν.
Θρησκεία και Κοράν Κουρσού
Μία από τις ομορφιές της Θράκης, πέραν του φυσικού της τοπίου, είναι η πολιτιστική και θρησκευτική σύνθεση που την κάνει ξεχωριστή. «Πού έχεις ακούσει το καμπαναριό να χτυπάει και ο μουεζίνης να φωνάζει το εζάν δίπλα-δίπλα ο ένας στον άλλον και κανείς να μην ενοχλείται; Αλλά το παρουσιάζουν πολλές φορές τελείως διαφορετικά. Η Ελλάδα είναι πρότυπο για την Eυρώπη και παγκοσμίως για τη συνύπαρξη χριστιανών και μουσουλμάνων» τονίζει ο σύμβουλος μειονοτικής εκπαίδευσης Ορχάν Αζίζ. «Η θρησκευτική ελευθερία στη Θράκη είναι πλήρης. Δεν υπάρχει κανένα πρόβλημα συνύπαρξης μεταξύ χριστιανών και μουσουλμάνων» λέει στο «Βήμα» ο μουφτής Ξάνθης Χεμσερή Νεζντέν.
Μαθήματα ακραίου Ισλάμ
Σοβαρό πρόβλημα υπάρχει με τα Κοράν Κουρσού, τα οποία λειτουργούν εντός των τεμενών ως κατηχητικά για τους μουσουλμάνους μαθητές και στα οποία διδάσκεται – θεωρητικά – το Κοράνι. «Σε αυτά τα «παρασχολεία» κάνουν μαθήματα ακραίου Ισλάμ, τουρκική γλώσσα και γενικά λένε περίεργα πράγματα» σημειώνει ο Αϊντίν Μουμίν. Στο χωριό του, στην Πάχνη Ξάνθης, ο ψευδοϊμάμης καταφέρεται εναντίον του Μουμίν. Εξαιτίας όσων ακούν για τον δάσκαλό τους, οι μαθητές του τον ρώτησαν εάν είναι έλληνας ή τούρκος μουσουλμάνος.
Το πρόβλημα ενισχύεται και από το ότι αρκετά μειονοτικά σχολεία περικόπτουν το ολοήμερο πρόγραμμά τους για να ωθήσουν τους μαθητές του στα Κοράν Κουρσού, μετά το πέρας των μαθημάτων. Στο πλαίσιο αυτό έχουν υπάρξει έντονες αντιπαραθέσεις μεταξύ μάχιμων μειονοτικών εκπαιδευτικών που αντιτίθενται σε αυτή την πρακτική και μεταξύ διευθυντών που δρουν με αμφιλεγόμενα και σίγουρα όχι εκπαιδευτικά κριτήρια.
Βέβαια, πολλές φορές, προβλήματα δημιουργούνται και από χριστιανούς αξιωματούχους, προς άγραν (μειονοτικών) ψήφων. Προ ημερών, ο δήμαρχος Ξάνθης Μανώλης Τσέπελης μετείχε σε Ιφτάρ (βραδινό δείπνο την περίοδο του Ραμαζανίου) που διοργάνωσε η ψευδομουφτεία της περιοχής. Εκεί, μάλιστα, ο ψευδομουφτής Αχμέτ Μετέ φέρεται ότι τον αποκάλεσε δήμαρχοİskeçe (έτσι ονομάζεται η Ξάνθη στα τουρκικά), κάτι που δεν φάνηκε να ενοχλεί τον κ. Τσέπελη αλλά εξόργισε την Αθήνα. Σημειώνεται ότι κατά το παρελθόν ο Μετέ έχει καταδικαστεί για ακραία αντισημιτικές δηλώσεις.
Το στοίχημα της εκπαίδευσης
Για ένα εσωτερικό ζήτημα, ένα θέμα που αφορά την ελληνική πολιτεία και μόνο, όπως το μειονοτικό, η Αθήνα δεν θεωρεί δόκιμο να μπαίνει σε λογικές «πλειοδοσίας». Στο επίκεντρο της κρατικής στρατηγικής τα τελευταία χρόνια έχει τεθεί η εκπαίδευση. Κατά τους γνωρίζοντες, αυτός είναι ο μόνος δρόμος «επίλυσης» του μειονοτικού.
Και σε αυτή την κατεύθυνση έχουν γίνει πολλά. Από το 2013 υπάρχει η δυνατότητα προαιρετικής διδαχής του Κορανίου στην ελληνική γλώσσα στα δημόσια σχολεία. Στην τότε έντονη αντίδραση του τουρκικού παράγοντα ότι «είναι αμαρτία το Κοράνι να διδάσκεται στα ελληνικά» είχε απαντηθεί ότι η αρχική γλώσσα που γράφτηκε ήταν τα αραβικά και όχι τα τουρκικά όπως διδασκόταν μέχρι τότε.
Μέχρι πριν από 20 έτη οι μουσουλμάνοι στη συντριπτική τους πλειοψηφία φοιτούσαν σε μειονοτικά σχολεία. Αυτό άλλαξε. «Οι μουσουλμάνοι άρχισαν να στέλνουν τα παιδιά τους σε δημόσια σχολεία για να μπορούν αυτά να ανταγωνιστούν τους χριστιανούς μαθητές στις πανελλήνιες και να έχουν επαρκείς γνώσεις και εφόδια» εξηγεί ο Ραχμί Μπασιά. Σύμφωνα με τον ιεροδιδάσκαλο και πρόεδρο του Συλλόγου Ιεροδιδασκάλων, η διδαχή του κορανίου στα ελληνικά είναι παγκόσμια πρωτοτυπία «και είμαστε πολύ περήφανοι για αυτό». Συμπληρώνει, βέβαια, ότι ο θεσμός πολεμήθηκε πολύ «με το προξενείο να αντιδρά μέσω της ψευδομουφτείας».
Η συνεχώς αυξανόμενη φοίτηση μουσουλμανοπαίδων στα δημόσια σχολεία έχει οδηγήσει στην αναστολή λειτουργίας αρκετών μειονοτικών σχολείων. Οπως εξηγούσαν αρμόδιοι επιτελείς, όταν υπάρξει εκ νέου ο απαιτούμενος αριθμός μαθητών, τα συγκεκριμένα σχολεία θα επαναλειτουργήσουν. Η υπογονιμότητα και η μετανάστευση των μειονοτικών (σε χώρες όπως η Γερμανία και η Ολλανδία) είναι οι έτεροι παράγοντες της μείωσης των εν ενεργεία μειονοτικών σχολείων.
Τα χωριά-φυλακές και τα λάθη του παρελθόντος
Στη διαχείριση του μειονοτικού έγιναν και πολλά σφάλματα. «Οσα λάθη κάναμε στη Θράκη με μπάρες, διακρίσεις και τα σχετικά, χρειάζονται χρόνια για να σβηστούν οριστικά» επισήμαιναν άνθρωποι που ξέρουν άριστα την περιοχή και όλα τα δεδομένα.
Μόλις πριν από 26 χρόνια έπεσαν οι τελευταίες μπάρες και αλυσίδες στα ορεινά χωριά της Ξάνθης και της Ροδόπης. Ομως οι μνήμες δεν σβήνουν εύκολα. Η ιστορία του Αϊντίν είναι χαρακτηριστική. Οταν ήταν 17 χρόνων έσπασε την προστατευτική αλυσίδα του χωριού του και αγνόησε τον φρουρό για να κατέβει στην Ξάνθη και να μεταφέρει έναν συγχωριανό του που έκανε απόπειρα αυτοκτονίας στο νοσοκομείο.
«Γύρισα πίσω, με εξέτασαν στο φυλάκιο και μετά με άφησαν» λέει με χαμόγελο. «Μέχρι τότε δεν ανήκαμε στο κράτος. Ζούσαμε σε κλουβί. Τα πράγματα» συνεχίζει «άλλαξαν πολύ. Υπάρχει πλήρης ελευθερία και δημοκρατία, η οποία κάποιες φορές καταχράται». Αξιο αναφοράς είναι ότι ακόμα και σήμερα υπάρχουν ορεινά χωριά και στους δύο νομούς που, εν έτει 2022, δεν πιάνουν ελληνική τηλεόραση. Αντιθέτως πιάνουν τουρκικά κανάλια.
Οι γνωρίζοντες τα της περιοχής λένε ότι «στη Θράκη όλα θέλουν τον τρόπο τους». Πάντως, οι ντόπιοι συνομολογούν ότι το στοίχημα για την περιοχή είναι η οικονομική ανάπτυξη, προκειμένου να αυξηθεί το βιοτικό επίπεδο των ανθρώπων και να μην εγκαταλείπουν τον τόπο τους.