Τουρκία: Η επόμενη μεγάλη απειλή του Ισραήλ;
Με την εγκαθίδρυση του νέου καθεστώτος στη Συρία που υποστηρίζεται από την Άγκυρα, την ανάπτυξη των τουρκικών δυνάμεων και την κλιμάκωση της ρητορικής από την έναρξη της Επιχείρησης Σιδερένια Σπαθιά, κανείς στο Ισραήλ δεν θέλει να πιαστεί από την επιφυλακή.
«Τα πρόσφατα γεγονότα στην περιοχή μας, ειδικά στη Συρία, μας θυμίζουν ένα σημαντικό γεγονός: η Τουρκία είναι μεγαλύτερη από την Τουρκία», είπε ο Τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν σε ομιλία του στην Τουρκική Ακαδημία Επιστημών στις 18 Δεκεμβρίου 2024.
Τα λόγια του Τούρκου προέδρου θα πρέπει να διαβαστούν στο πλαίσιο της ισορροπίας του τρόμου μεταξύ της χώρας του και του Ισραήλ, που διατηρούν εδώ και καιρό μια σχέση αγάπης-μίσους, λαμβάνοντας μια σημαντική ανατροπή στον απόηχο του τρέχοντος πολέμου. Αυτό εντάθηκε ακόμη περισσότερο μετά την πτώση του καθεστώτος Άσαντ και την εγκαθίδρυση της νέας κυβέρνησης στη Δαμασκό, με επικεφαλής τον Ahmad al-Shara, ο οποίος απολάμβανε μακροχρόνιας υποστήριξης από την Άγκυρα.
Αυτό αντικατοπτρίζεται, μεταξύ άλλων, στις συστάσεις της Επιτροπής Nagel, οι οποίες υποβλήθηκαν στον πρωθυπουργό Benjamin Netanyahu τον περασμένο μήνα. Αν και η επιτροπή επρόκειτο να εξετάσει τον αμυντικό προϋπολογισμό, η τελική έκθεσή της αναφέρεται στην «τουρκική απειλή» με αιχμηρά λόγια. «Το Ισραήλ μπορεί να βρεθεί αντιμέτωπο με μια νέα απειλή που θα εμφανιστεί στη Συρία, η οποία από ορισμένες απόψεις δεν θα είναι λιγότερο σοβαρή από την προηγούμενη», αναφέρει. “Το πρόβλημα θα επιδεινωθεί εάν η συριακή δύναμη γίνει ουσιαστικά τουρκικός πληρεξούσιος, ως μέρος του ονείρου της Τουρκίας να επαναφέρει το οθωμανικό στέμμα στην παλιά του αίγλη. Η παρουσία τουρκικών πληρεξουσίων, ή τουρκικών δυνάμεων, στη Συρία θα μπορούσε να βαθύνει τον κίνδυνο μιας άμεσης τουρκικής-ισραηλινής αντιπαράθεσης.”
Οι τελευταίες λέξεις πρέπει να ξαναδιαβαστούν: Η Επιτροπή Nagel προειδοποιεί τον πρωθυπουργό για μια «άμεση τουρκική-ισραηλινή αντιπαράθεση» και τον καλεί να υιοθετήσει μια «εντελώς διαφορετική προσέγγιση «μηδενικού περιορισμού» προς τη Συρία, η οποία διαφορετικά θα μπορούσε να πέσει σαν ώριμο φρούτο στα χέρια των δυνάμεων του στρατού του Ερντογάν.
Το τουρκικό όραμα ξυπνά
Η έκθεση Nagel είναι η εξαίρεση που αποδεικνύει τον κανόνα: Μέχρι στιγμής, η αλλαγή στην προσέγγιση του Ισραήλ προς την Τουρκία έχει παραμείνει σε μεγάλο βαθμό υπό το ραντάρ. Το πολιτικό και ασφαλιστικό κατεστημένο στο Ισραήλ δεν ενδιαφέρεται να εκνευρίσει τον τουρκικό γίγαντα και προσέχει την τιμή του. Από την τουρκική πλευρά, όμως, κάνουν το αντίθετο.
Σαν να ήθελε να δώσει πνοή στη φωτιά των ισραηλινών ανησυχιών, στις 4 Φεβρουαρίου, ακριβώς ένα μήνα μετά τη δημοσίευση της έκθεσης, ο νέος πρόεδρος της Συρίας ταξίδεψε στην Άγκυρα, όπου συναντήθηκε με τον Ερντογάν στο πολυτελές προεδρικό μέγαρο. Δημοσιεύματα στα ΜΜΕ γύρω από την ιστορική συνάντηση υποστήριξαν ότι οι δύο ηγέτες είχαν ήδη ξεκινήσει να συζητήσουν την υπογραφή κοινής αμυντικής συμφωνίας μεταξύ Τουρκίας και Συρίας, συμπεριλαμβανομένης της εγκατάστασης δύο τουρκικών αεροπορικών βάσεων στην κεντρική Συρία και την εκπαίδευση του συριακού στρατού. Στα αμερικανικά αγγλικά, αυτό ονομάζεται “μπότες στο έδαφος”.
Υπάρχει επίσης μια κλιμακούμενη ρητορική από την Τουρκία και τον ηγέτη της. «Η Τουρκία μπορεί να εισβάλει στο Ισραήλ όπως έκανε στο Καραμπάχ και τη Λιβύη», απείλησε ο Πρόεδρος Ερντογάν τον περασμένο Ιούλιο, κατά τη διάρκεια συνεδρίασης του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης. Ακόμη και πριν από αυτό, συνέκρινε τον Νετανιάχου με τον Χίτλερ και ισχυρίστηκε ότι οι Ισραηλινές Αμυντικές Δυνάμεις διαπράττουν εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας στη Γάζα, για τα οποία λέει ότι η ισραηλινή ηγεσία θα πρέπει να “οδηγηθεί στη δικαιοσύνη”. Με την ευκαιρία αυτή, ο Ερντογάν, ο οποίος βλέπει τον εαυτό του ως περιφερειακό και σε κάποιο βαθμό θρησκευτικό ηγέτη, κάλεσε «όλο τον μουσουλμανικό κόσμο» να κινητοποιηθεί στον αγώνα ενάντια στο Ισραήλ.
Αντιμετωπίζουμε όντως μια τουρκο-ισραηλινή αντιπαράθεση, όπως προτείνει η επιτροπή Nagel; Θα μπορούσαν οι προειδοποιήσεις του Ερντογάν να υλοποιηθούν στο άμεσο μέλλον; Τούρκοι ειδικοί που μίλησαν με τον Israel Hayom εκτιμούν ότι μετά τον πόλεμο της 7ης Οκτωβρίου και την αποδυνάμωση του σιιτικού άξονα υπό την ηγεσία του Ιράν, είναι σίγουρα πιθανό το Ισραήλ να κινείται προς μια νέα εποχή, στην οποία η στρατιωτική σύγκρουση μεταξύ αυτού και της Τουρκίας γίνεται πρακτική πιθανότητα. Σε αυτό, φυσικά, πρέπει να προσθέσουμε την άνοδο του νέου καθεστώτος στη Δαμασκό, ενός καθεστώτος που είναι σε μεγάλο βαθμό αντιπρόσωπος του Ερντογάν, το οποίο θα επιτρέψει στην Τουρκία να δημιουργήσει μια χερσαία γέφυρα μεταξύ αυτής και του Ισραήλ και να τοποθετήσει –έμμεσα ή άμεσα– μια στρατιωτική δύναμη ακριβώς στο κατώφλι της. Αν οι τελευταίες δεκαετίες σημαδεύτηκαν από την αντιπαράθεση Ισραήλ και Ιράν, δεν είναι αδιανόητο να βρισκόμαστε τώρα στα πρόθυρα ενός πολέμου Ισραήλ-Τουρκίας.
«Η στιγμή που οι Τούρκοι έχουν τη δυνατότητα να μας φτάσουν με τα πόδια, είναι σημαντικό», λέει ο Δρ Hay Eytan Cohen Yanarocak, ειδικός στην Τουρκία στο Κέντρο Moshe Dayan στο Πανεπιστήμιο του Τελ Αβίβ. “Ήδη σήμερα, η Τουρκία έχει σχεδόν απεριόριστη πρόσβαση στη βόρεια Συρία και μιλούν για ασφαλτόστρωση δρόμων, σιδηροδρόμων και υποδομών σε ολόκληρη τη Συρία στο μέλλον. Εάν συμβεί αυτό, τότε μια μέρα η ικανότητά της να μετακινούν στρατιωτικές δυνάμεις στη Συρία, σε μεγάλη κλίμακα, θα είναι σημαντική. Το Ιράν όχι κάποιος με τον οποίο θα θέλατε να βρεθείτε σε πόλεμο».
«Μέχρι τώρα, το Ισραήλ και η Τουρκία κατάφεραν να διατηρήσουν έναν ορισμένο βαθμό σωστές σχέσεις», προσθέτει ο Νόα Λαζίμι, ερευνητής στο Ινστιτούτο Εθνικής Ασφάλειας Misgav. “Ακόμη και μετά τον στολίσκο Mavi Marmara το 2010, οι χώρες ήξεραν πώς να αποκαταστήσουν τις σχέσεις τους. Ωστόσο, στον τρέχοντα πόλεμο, ο Ερντογάν έχει εντείνει τη στάση του απέναντι στο Ισραήλ, γεγονός που μπορεί να υποδηλώνει την προθυμία του να προχωρήσει περαιτέρω με την ιμπεριαλιστική του ιδεολογία, η οποία επίσης ευθυγραμμίζεται με την εσωτερική κοινή γνώμη στην Τουρκία. Πρόσφατα, ο Ερντογάν απέδειξε ότι είναι πρόθυμος να ρισκάρει για το άκρο της χώρας του. του ΝΑΤΟ και έχει οικονομικά συμφέροντα και συμφέροντα ασφάλειας έναντι των ΗΠΑ, επομένως δεν νομίζω ότι θα ήταν φρόνιμο να βάλει τα πάντα εναντίον του Ισραήλ βραχυπρόθεσμα».
Ε: Τι γίνεται με μακροπρόθεσμα;
“Αυτό που συνέβη στη Συρία άνοιξε την όρεξη του Ερντογάν. Από τη σκοπιά του, υπάρχει μια ευκαιρία εδώ να συνειδητοποιήσει το νεο-οθωμανικό όραμά του. Θα πρέπει να περιμένουμε να δούμε πόσο μακριά θα πάει ο Ερντογάν και αν το κάνει πολύ μακριά με το όραμά του.”
Εύθραυστες σχέσεις
Από τα γεγονότα του Mavi Marmara, το Ισραήλ βαδίζει προσεκτικά για να αποκαταστήσει τη σχέση του με την Τουρκία. Η διπλωματική προσπάθεια άρχισε να αποδίδει καρπούς το 2022, με αποκορύφωμα τη συνάντηση του Προέδρου Ισαάκ Χέρτζογκ με τον Τούρκο ομόλογό του στην Άγκυρα. «Ελπίζω ότι αυτό είναι ένα σημείο καμπής», είπε τότε ο Ερντογάν. Λίγο αργότερα, ο τότε πρωθυπουργός Γιαίρ Λαπίντ συναντήθηκε και με τον Ερντογάν στο περιθώριο της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ στη Νέα Υόρκη. «Κι όμως», λέει ένας πρώην ανώτερος αξιωματούχος του αμυντικού κατεστημένου, «είχαμε πάντα μια πολύ μεγάλη καχυποψία απέναντι στην Τουρκία».
Αυτή η υποψία αποδείχθηκε μετά το ξέσπασμα του πολέμου. Τον Σεπτέμβριο του 2023, ο Νετανιάχου και ο Ερντογάν κατάφεραν ακόμη να συναντηθούν στο περιθώριο της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ, δηλώνοντας ότι «οι δεσμοί μας ενισχύονται». Ωστόσο, ένα μήνα αργότερα ξέσπασε ο πόλεμος και οι «ενδυναμωμένοι δεσμοί» διαλύθηκαν: η Τουρκία πάγωσε το εμπόριο με το Ισραήλ, η εθνική αεροπορική εταιρεία Turkish Airlines σταμάτησε τις πτήσεις της προς το αεροδρόμιο Μπεν Γκουριόν προς απογοήτευση πολλών Ισραηλινών και ο Ερντογάν, όπως αναφέρθηκε, συνέκρινε τον Νετανιάχου με τον Χίτλερ και απείλησε να εισβάλει στο Ισραήλ, ώστε να μην μπορεί πλέον να χρησιμοποιήσει τον στρατό της εναντίον του Παλιού. «Ποιος μπορεί να εγγυηθεί ότι όταν ολοκληρώσουν την καταστροφή της Γάζας, δεν θα στρέψουν το βλέμμα τους στην Αττάλεια;» αναρωτήθηκε ο Τούρκος πρόεδρος.
Όλα αυτά συνέβησαν ενώ η Τουρκία, η οποία ήδη κατέχει έναν από τους μεγαλύτερους και ισχυρότερους στρατούς στη Μέση Ανατολή, ενισχύεται ολοένα και περισσότερο στρατιωτικά. Τα τελευταία χρόνια, έχει γίνει μια υπολογίσιμη δύναμη όσον αφορά τα επιθετικά UAV, ανέπτυξε βαλλιστικούς πυραύλους με βεληνεκές 2.000 km (1242 μίλια) που μπορούν να φτάσουν σε οποιοδήποτε σημείο στο Ισραήλ, και έχει αρχίσει να ασχολείται σοβαρά με την ιδέα της δημιουργίας πυρηνικού προγράμματος (φαινομενικά για πολιτικούς σκοπούς). Εν τω μεταξύ, η Τουρκία υποστήριξε στρατιωτικά το Αζερμπαϊτζάν στον πόλεμο κατά της Αρμενίας στην περιοχή του Ναγκόρνο-Καραμπάχ, εισέβαλε στη Λιβύη ως μέρος του εμφυλίου πολέμου, εμβάθυνε τον έλεγχό της στην Κύπρο και ουσιαστικά ίδρυσε έναν τουρκικό στρατό στη βόρεια Συρία, ο οποίος πολέμησε κατά του καθεστώτος Άσαντ μέχρι την ανατροπή του.
«Ο Ατατούρκ, ο ιδρυτής της σύγχρονης Τουρκίας, είχε ένα διάσημο ρητό – «Ειρήνη στο σπίτι, ειρήνη στον κόσμο», λέει ο Λαζίμι. “Φόρισε να αποφύγει τις περιφερειακές συγκρούσεις και να οικοδομήσει δεσμούς με τη Δύση. Ωστόσο, αυτή η αντίληψη συνάντησε χτυπήματα, ειδικά από τότε που το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης του Ερντογάν ανέβηκε στην εξουσία το 2002. Αρχικά, το κόμμα είχε ένα δόγμα μηδενικών προβλημάτων με τους γείτονες, αλλά με τον καιρό άρχισε να υιοθετεί μια πολύ πιο επιθετική προσέγγιση εμπλοκής στις περισσότερες περιπτώσεις στη Μέση Ανατολή. Με τον Ερντογάν να συγκεντρώνει όλο και περισσότερες δυνάμεις για τον εαυτό του, ο Ερντογάν είναι ένας ηγέτης με ισλαμιστικές, νεο-οθωμανικές βλέψεις και προσπάθησε να χαρακτηρίσει την Τουρκία ως στρατιωτική δύναμη με στόχο να ανυψώσει το καθεστώς της σε μια χώρα που μπορεί να οδηγήσει τον σουνιτικό κόσμο.
Οι κινήσεις στη Συρία αποτελούν τον ακρογωνιαίο λίθο της επεκτατικής πολιτικής του Ερντογάν. Τον Οκτώβριο του 2021, ο αξιωματικός του υπουργείου Εξωτερικών Shlomit Sofa, ο “Yossi” από το Γραφείο του Πρωθυπουργού και ο συνταγματάρχης Uri από τη Διεύθυνση Πληροφοριών του IDF δημοσίευσαν ένα άρθρο στο στρατιωτικό περιοδικό “Ma’arachot” με τίτλο “Turkey’s Security Paradigm”. Σύμφωνα με αυτούς, αυτό το παράδειγμα «έχει υποστεί ουσιαστικές αλλαγές υπό την κυριαρχία του Ερντογάν… και φέρνει στην έκφραση την έννοια του πολιτικού Ισλάμ από τη σχολή της «Μουσουλμανικής Αδελφότητας».
Σύμφωνα με αυτούς, η Τουρκία έχει υιοθετήσει μια «ενεργητική και διεκδικητική» προσέγγιση που βασίζεται στην πολιτική και στρατιωτική ανεξαρτησία και «κατά την άποψη της Τουρκίας, το Ιράν και το Ισραήλ παρεμβαίνουν στα σχέδια και τις φιλοδοξίες του στη Συρία, το Ιράκ, το Αζερμπαϊτζάν, την Παλαιστινιακή και άλλες αρένες». Η Τουρκία, υποστηρίζει το άρθρο, επεκτείνει επίσης τις επιρροές της στο Ισραήλ, μεταξύ των μουσουλμάνων πολιτών του Ισραήλ, και ιδιαίτερα στην περιοχή της Ιερουσαλήμ. Στο πλαίσιο αυτό, η Τουρκία χρηματοδοτεί ισλαμικές ενώσεις και παρέχει υποτροφίες σε μουσουλμάνους φοιτητές.
Όμως η Τουρκία έχει επικεντρώσει τις περισσότερες προσπάθειές της, όπως αναφέρθηκε, στη Συρία. Η τουρκική εμπλοκή στη Συρία ξεκίνησε αμέσως με το ξέσπασμα του εμφυλίου πολέμου το 2011, όταν η Τουρκία υποστήριξε τους Σύρους αντάρτες οικονομικά, υλικοτεχνικά και στρατιωτικά. Οι δυνάμεις του τουρκικού στρατού πραγματοποίησαν ακόμη και τρεις στρατιωτικές επιχειρήσεις που έλαβαν ξεπλυμένες ονομασίες – «Ασπίδα του Ευφράτη» το 2016, «Κλαδί Ελιάς» το 2018 και «Πηγή Ειρήνης» το 2019 – μέσω των οποίων η Τουρκία εγκαταστάθηκε στη λωρίδα που δημιούργησε στη βόρεια Συρία. Σε αυτή τη λωρίδα μπορεί κανείς να δει μέχρι σήμερα, εκτός από στρατιωτική παρουσία, και τουρκικές σημαίες και τη χρήση του τουρκικού νομίσματος και γλώσσας. Στην πραγματικότητα, αυτή η περιοχή είναι ήδη ουσιαστικά μέρος της Τουρκίας.
Η συμβίωση μεταξύ της Άγκυρας και των Σύριων ανταρτών, με επικεφαλής τον νέο Πρόεδρο αλ-Σάρα, εκφράστηκε περισσότερο τους τελευταίους μήνες. Αν και η Τουρκία δεν συμμετείχε ενεργά στην επίθεση με επικεφαλής τον al-Shara (ο οποίος τότε χρησιμοποιούσε ακόμη το ψευδώνυμο Abu Mohammad al-Julani), οι ειδικοί με τους οποίους μιλήσαμε είναι πεπεισμένοι ότι ο Ερντογάν εμπλεκόταν στα παρασκήνια και ότι σε κάθε περίπτωση, ο al-Shara δεν θα είχε εξαπολύσει την επίθεση χωρίς να λάβει το πράσινο φως από αυτόν.
Μετά την ανατροπή του καθεστώτος Άσαντ, οι δεσμοί μεταξύ Ερντογάν και αλ Σάρα έγιναν φανεροί: Ο επικεφαλής του τουρκικού κατασκοπευτικού μηχανισμού ήταν από τις πρώτες διεθνείς προσωπικότητες που επισκέφθηκε τη Συρία αμέσως μετά την ολοκλήρωση της επανάστασης και αμέσως μετά ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών έφτασε στο προεδρικό μέγαρο στη Δαμασκό, όπου συναντήθηκε με τον αλ Σάρα. Αυτή η συνάντηση, παρεμπιπτόντως, ήταν η πρώτη φορά που ο Αλ Σάρα έριξε τη στρατιωτική του στολή και ντύθηκε με κοστούμι και γραβάτα. «Δεν έχω καμία αμφιβολία ότι το κοστούμι και η γραβάτα φέρθηκαν στην al-Shara από την Τουρκία, αν όχι φυσικά, τότε μεταφορικά», λέει ο Δρ Yanarocak. “Μέχρι τότε, ο αλ Σάρα τριγυρνούσε με στολή και είχε το στίγμα του τρομοκράτη. Οι Τούρκοι τον μετέτρεψαν σε πολιτικό”.
Σύμφωνα με τον Yanarocak, η μεταμόρφωση που υπέστη ο al-Shara συμβολίζει επίσης τον τρόπο που τον αντιλαμβάνεται ο Ερντογάν. «Ο Ερντογάν βλέπει τη Συρία ως σάρκα από τη σάρκα της Τουρκίας και όχι ως κράτος-δορυφόρο», εξηγεί. «Μόλις πρόσφατα, ο Ερντογάν είπε ότι “αν ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος είχε τελειώσει διαφορετικά, θα μπορούσαμε να ονομάσουμε το Ιντλίμπ, το Χαλέπι και τη Δαμασκό τουρκικές επαρχίες του σήμερα”. Λόγω όλων των ειδών των διαφορετικών διεθνών αξιών, ο Ερντογάν πρέπει φαινομενικά να σέβεται τα επίσημα σύνορα και ως εκ τούτου δεν διακηρύσσει την πλήρη κατάκτηση της Συρίας, αλλά είμαι πεπεισμένος ότι από την οπτική γωνία του Ερντογάν, ο αλ Σάρα δεν είναι τίποτα άλλο από τον Οθωμανό κυβερνήτη της Συρίας».”