Τι αναφέρει ο Ισραηλινός αναλυτής Shay Gal
Η αποφασιστική μετατόπιση στον διάδρομο της Ερυθράς Θάλασσας δεν συμβαίνει στην Υεμένη αλλά στη Σομαλία – όπου η Τουρκία έχει χτίσει ένα υπεράκτιο κεφάλαιο μιας στρατηγικής τάξης που ο κόσμος αρνείται να αντιμετωπίσει. Οι Χούθι και το Ιράν γεμίζουν πρωτοσέλιδα, αλλά το κέντρο βάρους έχει μετατοπιστεί: ένα κράτος του ΝΑΤΟ προβάλλει ισχύ πολύ πέρα από τα σύνορά του και όλοι κοιτάζουν αλλού.
Η Σομαλία δεν είναι εταίρος της Τουρκίας. Είναι ο αντιπρόσωπός της – όχι μέσω πολιτοφυλακών ή λάβαρων, αλλά μέσω παράλληλης κυριαρχίας: ένας ξένο στρατός, πύλες, δόγματα και ακτογραμμή. Αυτό δεν είναι βοήθεια. Είναι επανασχεδιασμός στο πιο ευαίσθητο σημείο στραγγαλισμού του παγκόσμιου εμπορίου.
Οι περισσότεροι παρατηρητές αντιμετωπίζουν το αποτύπωμα της Τουρκίας στη Σομαλία ως ανάπτυξη ή εμπόριο. Η πραγματικότητα είναι πιο σφοδρή. Η Τουρκία χτίζει μια δεύτερη στρατηγική γεωγραφία – υπεράκτια, αμφισβητήσιμη και πέρα από το οπτικό πεδίο του ΝΑΤΟ – έναν χώρο για να δοκιμάσει δυνατότητες που το ΝΑΤΟ δεν μπορεί να παρακολουθήσει, η Ευρώπη δεν μπορεί να διαμορφώσει και το Ιράν θα μπορούσε να ζηλέψει. Η Σομαλία είναι το εργαστήριο και ο διάδρομος Κόλπου Άντεν-Ερυθράς Θάλασσας το θέατρο.
Το έργο δοκιμών πυραύλων της Τουρκίας στη Σομαλία δεν είναι υποσημείωση. Είναι το πλακίδιο που λείπει σε ένα μωσαϊκό που η Άγκυρα έχει χτίσει για πάνω από μια δεκαετία: πυρηνική υποδομή με ρωσικά καύσιμα στο Ακούγιου με αδιαφανείς ρήτρες· πακιστανική πυρηνική και πυραυλική τεχνογνωσία ενσωματωμένη μέσω στρατιωτικών καναλιών· διακριτικές διαδρομές ουρανίου που εξερευνώνται μέσω του Νίγηρα· και τώρα μια μακρά, πολιτικά θωρακισμένη αφρικανική ακτογραμμή για τη δοκιμή συστημάτων παράδοσης χωρίς την εποπτεία που δεσμεύει κάθε κράτος του ΝΑΤΟ – εκτός από ένα.
Για πρώτη φορά στην ιστορία του ΝΑΤΟ, ένα κράτος μέλος κατασκευάζει ένα παράλληλο στρατηγικό οικοσύστημα. Μια Τουρκία με πυρηνικές ικανότητες δεν θα άλλαζε τις περιφερειακές ισορροπίες – θα πυροδοτούσε τη λογική που τις στηρίζει, καταρρέοντας την αποτροπή από το Αιγαίο μέχρι τον Κόλπο. Το ίδιο πυραυλικό δόγμα που επέδειξε ο Ερντογάν εναντίον της Αθήνας θα ίσχυε για κάθε πρωτεύουσα που εκτίθεται στους επεκτεινόμενους διαδρόμους εκτόξευσης της Τουρκίας, καθιστώντας την απόσταση, τους αισθητήρες και τα δίκτυα έγκαιρης προειδοποίησης απαρχαιωμένα. Όπως σημείωσε ο Μαρίνος Γκασιάμης στα Νέα, ο σομαλικός διάδρομος της Άγκυρας φιλοξενεί ήδη πυραυλικά προγράμματα που παρακολουθούνται με επείγουσα ανάγκη – επιβεβαίωση ότι η υπεράκτια γεωμετρία της Τουρκίας είναι τεκμηριωμένη πραγματικότητα. Η νέα αρχιτεκτονική θα δημιουργηθεί στην Άγκυρα, θα δοκιμαστεί στη Σομαλία και θα απορροφηθεί από μια ήπειρο που θα συνειδητοποιήσει ότι η απειλή είναι συστημική, όχι τοπική.
Αλλά αυτή η δεύτερη γεωγραφία απαιτεί έναν οικοδεσπότη. Η Σομαλία πούλησε την κυριαρχία της.
Υπό το λάβαρο της ανάπτυξης, η Τουρκία ανέλαβε τον ρόλο ενός αναπληρωματικού κράτους: μια βάση που εκπαιδεύει χιλιάδες Σομαλούς στρατιώτες, ένα αεροδρόμιο και λιμάνι υπό μακροχρόνιες παραχωρήσεις που ελέγχουν τις γραμμές οξυγόνου, ένα εθνικό νοσοκομείο που φέρει το όνομα του Ερντογάν και μια τουρκική κρατική τράπεζα – η πρώτη ξένη τράπεζα στη Σομαλία εδώ και μισό αιώνα – που παρέχει στην Άγκυρα έναν αγωγό διακυβέρνησης. Αυτό είναι μόχλευση, όχι φιλανθρωπία. Η Σομαλία λαμβάνει προστασία και υποδομές. Η Τουρκία λαμβάνει ακτογραμμή, παραχωρήσεις, δυνατότητα άρνησης και έναν διάδρομο εκτόξευσης που η συμμαχία δεν ξέρει πώς να κατηγοριοποιήσει.
Η Τουρκία έχει χρησιμοποιήσει αυτή τη μέθοδο στο παρελθόν. Στη Λιβύη μετέτρεψε μια παρέμβαση σε μια ημιμόνιμη παρουσία: μια αμφισβητούμενη ναυτική συμφωνία, αεροπορικές βάσεις στην Αλ-Γουατίγια και τη Μισράτα, αμυντικές συμφωνίες που αναδιαμορφώνουν τις δυνάμεις και κοινοβουλευτικές εντολές που διατηρούν τα τουρκικά στρατεύματα μέχρι το 2026. Η Σομαλία είναι το σημείο όπου αυτό το μοτίβο αφήνει τη Μεσόγειο για τον διάδρομο της Ερυθράς Θάλασσας – την ίδια εργαλειοθήκη βάσεων, νόμου και εξάρτησης, τώρα προσαρμοσμένη σε βεληνεκή πυραύλων και μια πυρηνική γειτνίαση.
Αλλά οι πληρεξούσιοι δεν λειτουργούν ποτέ μεμονωμένα. Οι Χούθι δείχνουν γιατί. Χρηματοδοτούμενοι και οπλισμένοι από το Ιράν, επωφελούνται επίσης από το οξυγόνο της Τουρκίας: οικονομικούς διαδρόμους, κάλυψη και ρητορική νομιμοποίηση που η Τεχεράνη δεν μπορούσε να αποκτήσει στη Δύση. Αυτό δεν τους καθιστά φιλοτουρκικούς· τους καθιστά αποτελεσματικούς.
Ένα σύστημα μεσολάβησης λειτουργεί καλύτερα όταν οι χορηγοί δεν χρειάζεται να συντονίζονται. Οι Χούθι κλείνουν το στενό με πυραύλους· η Τουρκία επεκτείνει την παρουσία της απέναντί τους· το Ιράν κερδίζει εμβέλεια· η Τουρκία κερδίζει ευελιξία· και η Ευρώπη χάνει την ικανότητα να διακρίνει την αιτία από το αποτέλεσμα.
Το Ισραήλ έχει αποδείξει στο Ιράν αυτό που πολλοί υπέθεσαν ότι δεν θα έκανε ποτέ, και αξιολογεί τον τρέχοντα χάρτη με την ίδια σαφήνεια. Η απόσταση από τις ισραηλινές αεροπορικές βάσεις μέχρι τη Σομαλία είναι σχεδόν ίδια με την Υεμένη – και μόνο οριακά πιο μακριά από την επιχειρησιακή εμβέλεια του Ισραήλ στο Ιράν. Η Σομαλία δεν βρίσκεται πέρα από τον ορίζοντα του Ισραήλ· βρίσκεται εντός του προειδοποιητικού χρόνου που το Ισραήλ έχει ενεργήσει στο παρελθόν. Η Άγκυρα – και μαζί με αυτήν η Μογκαντίσου – δεν πρέπει να μπερδεύουν την ησυχία με την άνεση. Τα μάτια της Ιερουσαλήμ είναι ανοιχτά.
Αλλά η Σομαλία δεν είναι η μόνη ακτογραμμή της Σομαλίας. Υπάρχει μια άλλη ακτή – μια που ο Ερντογάν δεν μπορεί να αγοράσει και μια που αρνείται να συμπεριφερθεί σαν πελάτης. Η Σομαλιλάνδη.
Αν η Σομαλία αποτελεί μια προειδοποιητική ιστορία για την εξωτερική ανάθεση της κυριαρχίας, η Σομαλιλάνδη αποτελεί το αντίθετο παράδειγμα: μια δημοκρατία σε ένα από τα πιο σκληρά περιβάλλοντα του Κέρατος της Αφρικής. Έχει διεξάγει ανταγωνιστικές εκλογές, έχει διαχειριστεί ειρηνικές μεταβάσεις και έχει δημιουργήσει θεσμούς αρκετά ανθεκτικούς ώστε να επιβιώσουν από κυβερνήσεις.
Η Σομαλιλάνδη δεν αναγνωρίζεται de jure, αλλά αντιμετωπίζεται de facto ως κράτος από εκείνους που προτιμούν την αλήθεια από τη διπλωματική μυθοπλασία. Η Ταϊβάν διατηρεί γραφεία αντιπροσωπείας. Η Δανία διατηρεί κανάλια ανάπτυξης από τη Χαργκέισα. Η Κένυα διατηρεί αποστολή συνδέσμου. Τα ΗΑΕ επένδυσαν στο λιμάνι Μπερμπέρα, μετατρέποντάς το σε κόμβο logistics με στρατηγικό αποτέλεσμα. Και η στρατιωτική συνεργασία – συμπεριλαμβανομένης της ανάπτυξης συστημάτων που παρέχονται από τρίτο κράτος βάσει εγκεκριμένων όρων τελικού χρήστη – υπογραμμίζει μια βαθύτερη πραγματικότητα: ο κόσμος συμπεριφέρεται σαν η Σομαλιλάνδη να είναι κράτος. Λείπουν μόνο τα χαρτιά.
Μεταξύ ενός ιρανικού πληρεξουσίου στην Υεμένη και ενός τουρκικού πληρεξουσίου στη Σομαλία, η Σομαλιλάνδη είναι η τελευταία άθικτη ακτογραμμή σε αυτόν τον διάδρομο που δεν έχει ακόμη ενταχθεί στον στρατηγικό σχεδιασμό κάποιου άλλου.
Εδώ είναι που το Ισραήλ μπαίνει στην εξίσωση με τρόπους που συχνά παραβλέπονται. Η Μπερμπέρα, σε αντίθεση με το Μογκαντίσου, δεν αποτελεί πλατφόρμα για τις τουρκικές φιλοδοξίες αλλά για την περιφερειακή ισορροπία. Εκεί έχει ενισχυθεί η ναυτική επίγνωση κατά των Χούθι και όπου οι εταίροι έχουν αναπτύξει συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης κατασκευασμένα από το Ισραήλ – που αποκτήθηκαν από τρίτο κράτος και μεταφέρθηκαν εκεί με ρητή ισραηλινή έγκριση. Η αρχή έχει μεγαλύτερη σημασία από τις προδιαγραφές: Οι δυνατότητες ισραηλινής προέλευσης δεν αλλάζουν θέατρα χωρίς να υπάρχει πολιτική πίσω από αυτές. Όταν το Ισραήλ εγκρίνει την εγκατάσταση τρίτων, σηματοδοτεί κάτι μεγαλύτερο από το εμπόριο – έναν στρατηγικό χάρτη σχεδιασμένο με πρόθεση.
Η αναγνώριση της Σομαλιλάνδης δεν είναι θεωρία αλλά χρονοδιάγραμμα και στρατηγική σαφήνεια. Όσο περισσότερο το διεθνές σύστημα ανταμείβει το μοντέλο της Σομαλίας – λιμάνια που πωλούνται, ακτογραμμές μισθώνονται, κρατική υπόσταση σε εξωτερικούς συνεργάτες – τόσο περισσότερο τροφοδοτεί πληρεξούσια, εξάρτηση και αναθεωρητική εμβέλεια. Η υποστήριξη της Σομαλιλάνδης σημαίνει υποστήριξη του μοναδικού μοντέλου στο Κέρας της Αφρικής όπου η σταθερότητα προέρχεται από θεσμούς, όχι από προστάτες. Το πραγματικό ερώτημα είναι πόσο καιρό μπορεί να διαρκέσει η μυθοπλασία της μη αναγνώρισης πριν απαιτήσει ένα τίμημα στον διάδρομο της Ερυθράς Θάλασσας.
Η επιλογή είναι δύσκολη. Είτε η δεύτερη γεωγραφία της Άγκυρας εγκαθίσταται στον διάδρομο της Ερυθράς Θάλασσας απαρατήρητη, είτε η δημοκρατική ακτογραμμή του Κέρατος της Αφρικής ενισχύεται πριν η σιωπή γίνει στρατηγική και η στρατηγική γίνει γεγονός. Το Ισραήλ έχει ευθυγραμμίσει τον χάρτη του με αυτήν την πραγματικότητα. Άλλοι πρέπει να επιλέξουν αν θα το αντιμετωπίσουν νωρίς ή θα το απαντήσουν αργότερα με τους όρους της Άγκυρας. Ο διάδρομος δεν περιμένει δισταγμό – ανταμείβει όσους κατανοούν πρώτοι τη στιγμή.
Ο Shay Gal είναι ειδικός στη διεθνή πολιτική, τη διαχείριση κρίσεων και τη στρατηγική επικοινωνία. Εργάζεται παγκοσμίως, εστιάζοντας στις σχέσεις ισχύος, τη γεωπολιτική στρατηγική και τη δημόσια διπλωματία, καθώς και στον αντίκτυπό τους στην πολιτική και τη λήψη αποφάσεων.