Η USAID (Υπηρεσία Διεθνούς Ανάπτυξης των ΗΠΑ) έχει διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στη διαχείριση της εξωτερικής βοήθειας των ΗΠΑ, με βασικό στόχο την προώθηση των συμφερόντων της αμερικανικής κυβέρνησης διεθνώς. Ωστόσο, τόσο ο Αμερικανός Πρόεδρος, Ντόναλντ Τραμπ, όσο και ο στενός σύμμαχός του και δισεκατομμυριούχος, Έλον Μασκ, ερευνούν τα κονδύλιά της, τα οποία – όπως φαίνεται – έχουν φτάσει μέχρι και την Κύπρο, ιδίως την περίοδο του Σχεδίου Ανάν.
Συγκεκριμένα, σύμφωνα με την κυπριακή εφημερίδα Σημερινή, στην Κύπρο, η παρουσία της USAID έγινε έντονα αισθητή κατά την περίοδο του Σχεδίου Ανάν, όπου η χρηματοδότηση για την προώθηση της διαδικασίας ειρηνικής επίλυσης της διαφοράς μεταξύ Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων ήταν καθοριστική.
Ουσιαστικά, η USAID στήριξε τη διαδικασία αναδιάρθρωσης στην Κύπρο και συνέβαλε στην πολιτική και κοινωνική αλλαγή, όπως και στην εφαρμογή διαρθρωτικών προγραμμάτων που είχαν ως στόχο την ενίσχυση της συνεργασίας και της σταθερότητας στην περιοχή. Ωστόσο, το Σχέδιο Ανάν απερρίφθη από την ελληνοκυπριακή πλευρά σε αντίθεση με την τουρκοκυπριακή κοινότητα.
Η εμπλοκή Κύπρου μετά το 1974 και η εξέλιξη
Η USAID έχει μακρά ιστορία συνεργασίας με την Κύπρο. Η συνεργασία άρχισε ως πράξη ανθρωπιστικής βοήθειας το καλοκαίρι του 1974 και έχει εξελιχθεί σε «πρόγραμμα ειρήνης και συμφιλίωσης», με αποκορύφωμα τη δράση της κατά την περίοδο του Σχεδίου Ανάν. Στόχος της ήταν η ενίσχυση της συνεργασίας μεταξύ των κοινοτήτων των Ελληνοκυπρίων και των Τουρκοκυπρίων, «για να μειωθούν οι εντάσεις και να προωθηθεί ένα κλίμα εμπιστοσύνης και συμφιλίωσης».
Ακολουθούν μερικά από τα βασικά σημεία της δράσης της USAID στην Κύπρο
Ειρηνική συνεργασία: Η USAID υποστηρίζει προγράμματα που προάγουν την ειρήνη και τη συμφιλίωση, χρησιμοποιώντας έρευνες βασισμένες σε στοιχεία για να εμπλέξει τους πολίτες, συμπεριλαμβανομένων γυναικών και νέων, στη λήψη αποφάσεων και την επίλυση προβλημάτων.
Πολιτιστική κληρονομιά: Έχει εμπλακεί σε δραστηριότητες για τη διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς, αναστήλωση εκκλησιών, τζαμιών και διατήρηση άλλων πολιτισμικών μνημείων.
Οικονομική διασύνδεση: Η USAID έχει εργαστεί για τη δημιουργία οικονομικών δεσμών που μπορούν να ενισχύσουν την ειρήνη μέσω της οικονομικής ανάπτυξης και της συνεργασίας.
Η συμφωνία 60 εκατ. δολαρίων USAID και UNDP
Τον Μάρτιο του 1998, η USAID υπέγραψε συμφωνία με το UNDP για τη χρηματοδότηση δικοινοτικών προγραμμάτων στην Κύπρο, δημιουργώντας το Δικοινοτικό Αναπτυξιακό Πρόγραμμα (ΔΑΠ). Στο πλαίσιο του ΔΑΠ, η Κύπρος έλαβε 60,5 εκατομμύρια δολάρια μεταξύ 1998-2004, εκ των οποίων 60 εκατομμύρια προήλθαν από την USAID και 0,5 εκατομμύριο από το UNDP.
Η διαχείριση των κονδυλίων έγινε από το Γραφείο της Υπηρεσίας Προγραμμάτων των Ηνωμένων Εθνών (UNOPS).
Η «στρατολόγηση» πριν από το Σχέδιο Ανάν
Πριν από το Σχέδιο Ανάν, με χρηματοδότηση της USAID έγινε μια προσεκτικά σχεδιασμένη «στρατολόγηση» οικονομολόγων, ακαδημαϊκών, δημοσιογράφων, ακτιβιστών, ΜΚΟ, και opinion leaders, προκειμένου να προωθηθούν συγκεκριμένα δικοινοτικά έργα και να δημιουργήσουν ευνοϊκές συνθήκες για υπερψήφιση του Σχεδίου Ανάν.
Ο ρόλος της USAID ήταν ως διαχειριστής/παρατηρητής της συνολικής επιδότησης προς το UNDP, αντί ως υπεύθυνος λήψης αποφάσεων για μεμονωμένα δικοινοτικά έργα. Στο πλαίσιο αυτό, η USAID έδινε αναφορά στον οικονομικό αξιωματούχο της πρεσβείας των ΗΠΑ.
Τον Φεβρουάριο του 2004, το Τμήμα Νοτιοανατολικών Μελετών του St. Antony’s College του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, SEESOX, διοργάνωσε σεμινάριο με χρηματοδότηση από την USAID και τα Ηνωμένα Έθνη (UNDP) μέσω της UNOPS, που είχε τον τίτλο «Getting to Yes: Suggestions for Embellishment of the Annan Plan for Cyprus» (Πώς εξασφαλίζεται το Ναι: Εισηγήσεις για ωραιοποίηση του Σχεδίου Ανάν για την Κύπρο).
Η θέση της μετά την απόρριψη του Σχεδίου
Είχε ενδιαφέρον ότι μετά το Σχέδιο Ανάν, στην έκθεση του ΔΑΠ της USAID (BDP), τον Μάιο του 2004, σημειώνεται: «Με την απόρριψη του Σχεδίου από τους Ελληνοκυπρίους, δεν είναι σαφές εάν πρέπει ή θα συνεχιστεί το ΔΑΠ ή οποιοδήποτε άλλο πρόγραμμα εξωτερικής χρηματοδότησης, που αποσκοπεί να πείσει τους Ελληνοκυπρίους να “ψηφίσουν για την ειρήνη”. Οι παράγοντες που οδήγησαν τους πολίτες αυτούς να απορρίψουν μια λύση, μπορεί να είναι πολύ ισχυροί για να επιτρέψουν την επιτυχία οποιουδήποτε τέτοιου προγράμματος».
Αξίζει να σημειωθεί πως, το 2008, ο επικεφαλής του Τμήματος Δημοσίων Yποθέσεων της αμερικανικής πρεσβείας στη Λευκωσία, Tομ Mίλερ, που μετατέθηκε στην Aθήνα, δήλωσε στην εφημερίδα «Φιλελεύθερος» (8 Ιουνίου 2008): «Aν δεν ήταν και τα δικοινοτικά προγράμματα, το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος του 2004 θα ήταν 90% υπέρ του όχι».
Οικονομική ενίσχυση προς όφελος των Τουρκοκυπρίων
Υπενθυμίζεται ότι, το 2004, μια επταμελής ομάδα από την αμερικανική συμβουλευτική εταιρεία Bearing Point επισκέφθηκε την Κύπρο, με στόχο τη «χαλάρωση των διεθνών κυρώσεων» κατά των Τουρκοκυπρίων και την προώθηση της οικονομικής ανάπτυξης στα Κατεχόμενα, σύμφωνα με την ισλαμιστική εφημερίδα «Yeni Şafak».
Τα Wikileaks αποκαλύπτουν ότι η επίσκεψη χρηματοδοτήθηκε από την USAID και είχε ως σκοπό τον καθορισμό της διάθεσης ενός πρόσθετου πακέτου βοήθειας ύψους 30,5 εκατομμυρίων δολαρίων, που παραχωρήθηκε από τις ΗΠΑ προς τους Τουρκοκυπρίους.
Σύμφωνα με την – τότε – ανακοίνωση της πρεσβείας των ΗΠΑ στη Λευκωσία, η βοήθεια αυτή προορίζεται για την ενίσχυση των δικοινοτικών προγραμμάτων και τη διευκόλυνση της επανένωσης της Κύπρου μέσω της οικονομικής ανάπτυξης της τουρκοκυπριακής κοινότητας.
Την ίδια χρονιά αρκετές τουρκικές και τουρκοκυπριακές εφημερίδες έγραφαν ότι η – τότε – αναπληρώτρια βοηθός Υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ για Ευρωπαϊκές και Ευρασιατικές Υποθέσεις, Λόρα Κένεντι, θα επισκεφθεί το ψευδοκράτος για να συζητήσει το άνοιγμα γραφείου της USAID εκεί, καθώς και την απευθείας αεροπορική σύνδεση μεταξύ ΗΠΑ και κατεχομένων.
Χρηματοδότηση δικοινοτικού τουρισμού
Σε έγγραφο του Wikileaks (05NICOSIA1565_a) στις 27 Σεπτεμβρίου 2005 σημειώνεται πως, στο πλαίσιο του Δικοινοτικού Προγράμματος Ανάπτυξης (BDP), «η USAID Κύπρου προωθεί την ανεκτικότητα και καταπολεμά τον εξτρεμισμό μέσω του BDP, το οποίο υλοποιείται από το Αναπτυξιακό Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών (UNDP) σε συνεργασία με τις Αρχές της Κυπριακής Δημοκρατίας και της μη αναγνωρισμένης Τουρκικής Δημοκρατίας της Βόρειας Κύπρου, καθώς και με την κοινωνία των πολιτών».
Προβληματισμός για κονδύλια στα Κατεχόμενα
Γενικότερα, μετά το Σχέδιο Ανάν, η σκιώδης δράση της USAID στην Κύπρο είχε προβληματίσει την κυβέρνηση, με τον – τότε – υπουργό Εξωτερικό της Κύπρου, Μάρκο Κυπριανού, να ζητά από τους Αμερικανούς διαφάνεια, όπως συγκεκριμένα προκύπτει μέσα από το έγγραφο.
Συγκεκριμένα, το 2008, σε έγγραφο του Wikileaks (08NICOSIA731_a) σημειώνεται: «Ο Κυπριανού σημείωσε ότι η Κυπριακή Δημοκρατία επιθυμούσε τη σύναψη διμερούς συμφωνίας με τις ΗΠΑ για τη ρύθμιση όλων των δραστηριοτήτων της USAID, ιδιαίτερα στο βόρειο τμήμα του νησιού. Παρά τις επιφυλάξεις του, εξέφρασε την άποψη ότι οι ΗΠΑ δεν είχαν συντονίσει τα προγράμματά τους με την κυπριακή κυβέρνηση. Ο (Αμερικανός) πρέσβης διαβεβαίωσε τον υπουργό Εξωτερικών ότι το αρμόδιο υπουργικό προσωπικό είχε ενημερωθεί για τις λεπτομέρειες των προγραμμάτων βοήθειας. Επειδή η πρεσβεία δεν είχε λάβει απάντηση, σχεδίαζε να προχωρήσει με την υλοποίησή τους».
Άλλες δικοινοτικές πρωτοβουλίες καταγράφονται το 2006, σύμφωνα με διπλωματικά έγγραφα της αμερικανικής Πρεσβείας, με βάση το Wikileaks (06NICOSIA1614): «Προωθούμε μια σειρά από πρωτοβουλίες που στοχεύουν στην ενίσχυση της δικοινοτικής συνεργασίας στον τομέα του τουρισμού. Έχουμε ξεκινήσει ένα έργο μέσω του προγράμματος ACT, το οποίο χρηματοδοτείται από την USAID και διαχειρίζεται το UNDP, σε συνεργασία με τα αντίστοιχα εμπορικά επιμελητήρια, για τη δημιουργία ενός “Πρακτικού Οδηγού για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη” και ενός “Κώδικα Δεοντολογίας” για τα ξενοδοχεία».
Λεφτά για ΜΟΕ προκειμένου να εκλεγεί ο Ταλάτ
Η εμπλοκή της USAID στην Κύπρο επεκτάθηκε και στην έμμεση στήριξη συγκεκριμένων υποψηφίων στα κατεχόμενα, όπως ο Μεχμέτ Αλί Ταλάτ, όπως προκύπτει από το έγγραφο Μαρτίου 2009 Wikileaks (09NICOSIA193_a).
Ειδικότερα, σημειώνεται: «Οι συζητήσεις για τις εκλογές στην “ΤΔΒΚ” και στην υποστήριξη του κόμματος “CTP” του Ταλάτ ήταν κεντρικό θέμα στις διαπραγματεύσεις. Ως μέρος ενός ανεπίσημου σχεδίου στήριξης, προγραμματίστηκε συνάντηση των ελληνοκυπριακών και τουρκοκυπριακών εμπορικών επιμελητηρίων, με ομιλητές τους Ταλάτ και Χριστόφια. Τα μέτρα οικοδόμησης εμπιστοσύνης (ΜΟΕ) θεωρήθηκαν χρήσιμα για τη βελτίωση του κλίματος και την πρόοδο στις διαπραγματεύσεις, παρά τις αρχικές επιφυλάξεις των Ελληνοκυπρίων, που φοβούνταν ότι θα οδηγούσαν σε έμμεση αναγνώριση της ΤΔΒΚ. Η USAID, μέσω του UNDP, διέθεσε 600.000 δολάρια για την υποστήριξη της διαδικασίας».