”Το Ισραήλ κατέληξε σε μια καλή συμφωνία, αλλά δεν έχει κανέναν έλεγχο στην εφαρμογή της
Δύο χρόνια μετά την δολοφονική επίθεση της Χαμάς, υπογράφηκε μια συμφωνία που μπορεί να σηματοδοτήσει την έναρξη μιας νέας εποχής. Είναι το αποτέλεσμα μιας συνάντησης δύο διαδικασιών: Πρώτον, μαζική πίεση που ασκήθηκε από τον Τραμπ και τους βοηθούς του και μέσω των συμμάχων του – ιδίως της Αιγύπτου, του Κατάρ και της Τουρκίας – στη Χαμάς. Ο σπάνιος συνδυασμός αραβικών και μουσουλμανικών χωρών που δεν ήταν στην ίδια πλευρά καθ’ όλη τη διάρκεια του πολέμου άλλαξε τους κανόνες του παιχνιδιού.
Η δεύτερη διαδικασία είναι ότι το Ισραήλ και η Χαμάς έχουν φτάσει σε ένα σημείο στις διεθνείς σχέσεις που ονομάζεται «αμοιβαία επώδυνο αδιέξοδο». Αυτό σημαίνει ότι και οι δύο πλευρές έχουν καταλάβει ότι μια συμφωνία είναι καλύτερη από την τρέχουσα κατάσταση. Η Χαμάς έχει υποστεί σοβαρά στρατιωτικά πλήγματα, το μεγαλύτερο μέρος της ηγεσίας στη Γάζα έχει εξαλειφθεί, οι τοπικές φυλές αμφισβητούν την οργάνωση, και ακόμη και ο πληθυσμός δείχνει σημάδια εξέγερσης και προθυμίας να απαλλαγεί από την κυριαρχία της Χαμάς. Σε όλα αυτά προστίθεται η κοινή πίεση από αραβικές και μουσουλμανικές χώρες, μερικές από τις οποίες υποτίθεται ότι αποτελούν το προπύργιο της οργάνωσης. Η Χαμάς προφανώς έλαβε επίσης εγγύηση ότι οι μάχες δεν θα ανανεωθούν, διαφορετικά δεν θα είχε συμφωνήσει εκ των προτέρων να παραιτηθεί από την κάρτα ομηρίας. Η συμφωνία αφήνει τη Χαμάς ως σημαντικό παράγοντα στις διαπραγματεύσεις για το μέλλον της Λωρίδας και το παλαιστινιακό πρόβλημα γενικότερα, ενώ παράλληλα παρουσιάζει μια νίκη από άποψη συνείδησης, επιβιώνοντας από την εκστρατεία ενάντια σε όλες τις πιθανότητες και μάλιστα επιστρέφοντας το παλαιστινιακό πρόβλημα στο επίκεντρο των μέσων ενημέρωσης.
Το Ισραήλ, από την πλευρά του, έχει πράγματι επιτύχει εντυπωσιακά στρατιωτικά επιτεύγματα σε πολλά μέτωπα και έχει μάλιστα καταστρέψει σοβαρά τη Χαμάς, αλλά η οργάνωση δεν έχει ακόμη εξαλειφθεί και οι ηγέτες της έχουν επίσης καταφέρει να ξεφύγουν από την απόπειρα δολοφονίας. Μετά από δύο χρόνια πολέμου, οι Ισραηλινές Αμυντικές Δυνάμεις, οι οποίες βασίζονται σε μεγάλο βαθμό σε αυτούς τους εφέδρους στρατιώτες, συνειδητοποίησαν ότι παρασύρονταν σε έναν πόλεμο φθοράς στην πόλη της Γάζας που θα μπορούσε να διαρκέσει πολύ και να κοστίσει πολλά θύματα. Επιπλέον, η κόπωση της εβραϊκής κοινωνίας από τον πόλεμο και η συνεχιζόμενη πίεση από διαδηλώσεις υπέρ των απαχθέντων, οδήγησαν σε ένα αίσθημα εξάντλησης από την στρατιωτική κίνηση και στην κατανόηση ότι ο χρόνος δεν λειτουργούσε υπέρ των απαχθέντων.
Το σχέδιο Τραμπ δημιουργεί μια μεγάλη ευκαιρία για μια λύση. Στην έρευνά μου σχετικά με τις αποτυχίες στην ισραηλινο-αραβική σύγκρουση, ανακάλυψα ότι όταν μια σημαντική αλλαγή συναντά ένα πολιτικό σχέδιο, δημιουργείται μια ιδανική ευκαιρία για λύση. Το πρόβλημα είναι ότι δεν υλοποιούνται όλες οι ιδανικές ευκαιρίες. Δεν υπάρχει έλλειψη παραδειγμάτων αποτυχιών: το σχέδιο Ρίγκαν το 1982, η Αραβική Ειρηνευτική Πρωτοβουλία το 2002, το σχέδιο “Οδικού Χάρτη” του Μπους το 2003, και υπάρχουν και άλλα.
Το πρόβλημα με το σχέδιο 20 σημείων του Τραμπ είναι ότι στην πραγματικότητα πρόκειται για πολλά σχέδια ή ένα σχέδιο με πολλά στάδια, χωρίς λεπτομερές χρονοδιάγραμμα και προϋποθέσεις για τη μετάβαση από στάδιο σε στάδιο. Το πρώτο στάδιο έχει ολοκληρωθεί αυτές τις μέρες και περιλαμβάνει την απελευθέρωση Ισραηλινών ομήρων, τρομοκρατών και Παλαιστινίων κρατουμένων και την εισαγωγή ανθρωπιστικής βοήθειας. Ήδη σε αυτό το στάδιο, εισήχθησαν αλλαγές στο αρχικό σχέδιο Τραμπ, τόσο όσον αφορά τον αριθμό των κρατουμένων που απελευθερώθηκαν όσο και τη γραμμή αποχώρησης των Ισραηλινών Αμυντικών Δυνάμεων. Αυτό το στάδιο πιθανότατα θα ολοκληρωθεί με επιτυχία επειδή οι όροι του ήταν λίγο πολύ αποδεκτοί από όλες τις πλευρές από την αρχή.
Παράλληλα με τη χαρά και την ευφορία στο τέλος του πολέμου και την απελευθέρωση των ομήρων, η συνέχιση των διαπραγματεύσεων σχετικά με τα επόμενα βήματα αφήνει πίσω της σύνθετα προβλήματα που αφορούν, αφενός, την ουσία και, αφετέρου, τη συμπεριφορά των αρμόδιων φορέων. Όσον αφορά την ουσία, τα κύρια ζητήματα είναι τα εξής:
Σύσταση προσωρινής διοίκησης: Στη δεύτερη φάση εφαρμογής του σχεδίου, πρόκειται να συσταθεί προσωρινή διοίκηση αποτελούμενη από Παλαιστίνιους τεχνοκράτες υπό την επίβλεψη ενός διεθνούς «συμβουλίου ειρήνης». Αυτά τα όργανα θα είναι υπεύθυνα για την εφαρμογή σχεδίων οικονομικής ανάπτυξης. Ονόματα Παλαιστινίων προσωπικοτήτων έχουν ήδη προταθεί για την τοπική διοίκηση και ονόματα προσωπικοτήτων για το συμβούλιο ειρήνης, αλλά ορισμένα από αυτά (όπως ο πρώην Βρετανός πρωθυπουργός Τόνι Μπλερ) προκαλούν ανταγωνισμό στην αραβική και μουσουλμανική πλευρά.
Διάλυση της Χαμάς, αποστρατιωτικοποίηση της Λωρίδας, αποχώρηση των Ισραηλινών Αμυντικών Δυνάμεων και είσοδος μιας αραβικής/διεθνούς δύναμης: Αυτό είναι το κρίσιμο στάδιο στο οποίο θα δοκιμαστεί η σοβαρότητα όλων των εμπλεκόμενων στην τήρηση της συμφωνίας, με καθένα από αυτά τα ζητήματα να αποτελεί ενδεχομένως σημείο αναβολής στις διαπραγματεύσεις και ίσως ακόμη και την έκρηξή τους. Το ερώτημα είναι πώς θα βρεθεί μια λύση που θα διασφαλίσει ότι η Χαμάς δεν θα παραμείνει στη Λωρίδα και δεν θα αφοπλιστεί. Η Χαμάς σίγουρα βλέπει τη Χεζμπολάχ ως μοντέλο, το οποίο, ακόμη και αν ηττηθεί στον πόλεμο, διατηρεί την εξουσία και τα όπλα της εντός του Λιβάνου. Το Ισραήλ, από την πλευρά του, μπορεί να δει την εξορία της PLO από τον Λίβανο στην Τυνησία το 1982 ως πιθανό μοντέλο. Αν και ορισμένες χώρες έχουν συμφωνήσει να στείλουν δυνάμεις στη Γάζα – η Ινδονησία, για παράδειγμα – δεν είναι σαφές πώς θα λειτουργήσουν επί τόπου, επειδή το παράδειγμα του Λιβάνου δείχνει ότι οι ξένες δυνάμεις γενικά αποτυγχάνουν να διατηρήσουν την ασφάλεια.
Πολιτικός Ορίζοντας: Σε αυτό το στάδιο, υποτίθεται ότι θα διεξαχθούν διαπραγματεύσεις για τη δημιουργία ενός πολιτικού ορίζοντα, ο οποίος θα περιλαμβάνει τη μεταρρύθμιση της Παλαιστινιακής Αρχής και τη δημιουργία συνθηκών για «μια αξιόπιστη πορεία προς τον αυτοπροσδιορισμό των Παλαιστινίων και ένα παλαιστινιακό κράτος» – η διατύπωση του σχεδίου. Αυτό το στάδιο, αν και δεν αναφέρεται ρητά, υποτίθεται ότι θα οδηγήσει στην ομαλοποίηση των σχέσεων μεταξύ Ισραήλ και αραβικών και μουσουλμανικών χωρών. Αυτός είναι στην πραγματικότητα ο απώτερος στόχος. Υποθέτοντας ότι τα μέρη θα φτάσουν σε αυτό το στάδιο, είναι σαφές ότι το ζήτημα του παλαιστινιακού κράτους – ή μιας παρόμοιας οντότητας – θα βρίσκεται στο επίκεντρο της συζήτησης, με ιδιαίτερη σημασία το ερώτημα εάν οι χώρες που είναι πρόθυμες να ομαλοποιήσουν τις σχέσεις τους με το Ισραήλ θα το δώσουν αυτό με τη μορφή της ίδρυσης ενός παλαιστινιακού κράτους ή θα είναι έτοιμες να δεχτούν λιγότερα από αυτό.
Για τους εμπλεκόμενους, τα ακόλουθα είναι τα προβλήματα που μπορεί να προκύψουν:
Αμερικανική κόπωση: Ο Τραμπ είναι ένας ενθουσιώδης και εμπλεκόμενος μεσολαβητής, ακόμη και αν παρακινείται κυρίως από εγωιστικές σκέψεις. Δεν έχει λάβει ακόμη το Νόμπελ Ειρήνης, και αυτό μπορεί να μειώσει τον ενθουσιασμό του. Επιπλέον, ο Τραμπ είναι δρομέας μικρών αποστάσεων. Θέλει αποτελέσματα – και άμεσα. Το κύριο πρόβλημα είναι ότι όσο περισσότερο διαρκούν οι διαπραγματεύσεις και όσο περισσότερο ασχολείται με τις μικρές λεπτομέρειες, τόσο περισσότερο μπορεί να χάσει το ενδιαφέρον του.
Άραβες και Μουσουλμάνοι παράγοντες: Η επιτυχία της τρέχουσας κίνησης κατέστη δυνατή, εν μέρει, χάρη στην ικανότητα του Τραμπ να σπάσει το χάσμα μεταξύ των στρατοπέδων και να δημιουργήσει έναν αραβο-μουσουλμανικό συνασπισμό, στον οποίο η Αίγυπτος και τα Εμιράτα, για παράδειγμα, θα συνεργάζονται με το Κατάρ και την Τουρκία. Αλλά με την πάροδο του χρόνου, είναι πιθανό τα βασικά συμφέροντα καθεμίας από αυτές τις χώρες να οδηγήσουν για άλλη μια φορά σε εντάσεις και αντιπαλότητες. Κάθε χώρα έχει συμφέρον να προωθήσει την ατζέντα και το συμφέρον της, ιδίως το Κατάρ και η Τουρκία, οι οποίες ενδιαφέρονται να διατηρήσουν την εξουσία της Χαμάς και να διαδραματίσουν κεντρικό ρόλο στην ανοικοδόμηση της Γάζας. Με αυτόν τον τρόπο, θα μπορούσαν να συγκρουστούν με τα συμφέροντα της Αιγύπτου, της Σαουδικής Αραβίας και των Εμιράτων.
Η Παλαιστινιακή Αρχή και η Χαμάς: Υπάρχει αντιπαλότητα, ζήλια και δυσπιστία μεταξύ αυτών των δύο φορέων. Όλες οι προηγούμενες προσπάθειες συνεργασίας (για παράδειγμα, η Συμφωνία της Μέκκας το 2007) τελικά απέτυχαν. Φαίνεται ότι στην τρέχουσα κατάσταση, η Χαμάς κατανοεί ότι πρέπει να συνεργαστεί με την Αρχή, η οποία απολαμβάνει διεθνούς νομιμότητας, ενώ η Αρχή ενδιαφέρεται να επιστρέψει στη Γάζα μετά την εκδίωξή της από εκεί από τη Χαμάς το 2007. Το εκρηκτικό δυναμικό μεταξύ της Αρχής και της Χαμάς υπάρχει και δεν είναι ακόμη σαφές εάν και πώς θα μπορέσουν να το ξεπεράσουν. Αυτό που είναι σαφές είναι ότι η Χαμάς θα παρουσιάσει τη συμφωνία ως συνταγή για την ενίσχυση της νομιμότητάς της στην παλαιστινιακή κοινωνία. Επιπλέον, η παλαιστινιακή πολιτική πλησιάζει σε μια γενεαλογική αλλαγή και αυτό φυσικά θα επηρεάσει – προς το καλύτερο ή το χειρότερο – τον βαθμό συνεργασίας.
Εσωτερική πολιτική στο Ισραήλ: Η εφαρμογή της πρώτης φάσης του σχεδίου Τραμπ δημιούργησε τις πρώτες ρωγμές στην δεξιά κυβέρνηση. Υποτίθεται ότι καθώς προχωρούν οι διαπραγματεύσεις, η αντίθεση από στοιχεία της δεξιάς θα ενταθεί.”