”Ο εξέχων ρόλος που διαδραμάτισε η Τουρκία (Τουρκία) στην ανατροπή του καθεστώτος της οικογένειας Άσαντ στη Συρία, που διαρκεί πάνω από πέντε δεκαετίες, έφερε για άλλη μια φορά την εστίαση σε μια χώρα που παίζει τεράστιο ρόλο στην παγκόσμια γεωπολιτική παρά την κατεστραμμένη οικονομία, τις σοβαρές εσωτερικές αναταραχές και λίγοι αληθινοί φίλοι στη διεθνή σκηνή.
Από τη Λιβύη στη βόρεια Αφρική μέχρι την Κύπρο στη Μεσόγειο, από τη Συρία και το βόρειο Ιράκ στη Μέση Ανατολή μέχρι τα σύνορα μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν, υπάρχει ένα κοινό νήμα: η Άγκυρα. Η απερίσκεπτη εξωτερική πολιτική της Τουρκίας εμφανίζεται πλήρως σε όλα αυτά τα κράτη.
Αποσταθεροποιώντας αυτές τις περιοχές, ένα κράτος κάθε φορά, η Τουρκία επεκτείνει αργά αλλά σίγουρα το στρατηγικό της αποτύπωμα από τη βόρεια Αφρική στη Μέση Ανατολή, τη Μικρά Ασία και τον Καύκασο, τη Μαύρη Θάλασσα και τα Βαλκάνια και τη Μεσόγειο.
Η Τουρκία έχει οπλίσει με επιτυχία το πρόβλημα των προσφύγων για να εκβιάσει και να στρίψει την Ευρωπαϊκή Ένωση ενώ ταυτόχρονα στρατολογεί αυτούς τους πρόσφυγες για να εξάγει μισθοφόρους τζιχαντιστές μαχητές από τη Συρία στη Λιβύη.
Ο Τούρκος Πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν προσπαθεί να τοποθετηθεί ως ηγέτης του σουνιτικού κόσμου, ένας νεο-οθωμανός σουλτάνος, και ταυτόχρονα εστιάζεται στην αναβίωση μιας «μεγάλης Τουρκίας» που ανανεώνει ένα κλασικό, πολιτισμικό μοντέλο της κληρονομιάς της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Η προώθηση από την Άγκυρα μιας πανισλαμιστικής, νεο-οθωμανικής ιδεολογίας έχει επικίνδυνες επιπτώσεις για ολόκληρη τη Μέση Ανατολή, τον κόσμο της ανατολικής Μεσογείου, τη βόρεια Αφρική, τη Μικρά Ασία και τα Βαλκάνια, και οι επιπτώσεις της γίνονται αισθητές μέχρι το Πακιστάν, νοτιοδυτικά. Κίνα και Μαλαισία.
Είναι αξιοσημείωτο το πώς η Άγκυρα το καταφέρνει αυτό παρά την πτωχευμένη οικονομία με έναν από τους υψηλότερους ρυθμούς πληθωρισμού στον κόσμο, τις σοβαρές εσωτερικές αναταραχές στις περιοχές με την πλειοψηφία των Κούρδων και τη σοβαρή έλλειψη γνήσιων φίλων στη διεθνή σκηνή. Μπορεί να είναι μια περίπτωση εγχειριδίου για το πώς να χτυπάτε πάνω από το βάρος σας στην παγκόσμια αρένα.
Συρία και Ιράκ
Η Τουρκία δεν έκρυψε ποτέ την εμπλοκή της στη Συρία και το Ιράκ. Όταν ξεκίνησε η επίθεση των Σύριων ανταρτών στα τέλη Νοεμβρίου, αν κάποιος είχε αμφιβολίες σχετικά με την τουρκική ανάμειξη, ο Ερντογάν το κατέστησε σαφές σε δήλωση στις 5 Δεκεμβρίου, δύο ημέρες πριν οι αντάρτες καταλάβουν τη συριακή πρωτεύουσα και τη βάση του Άσαντ στη Δαμασκό.
«Η Ιντλίμπ, η Χάμα, η Χομς και, φυσικά, ο τελικός στόχος είναι η Δαμασκό. Η πορεία της αντιπολίτευσης συνεχίζεται», είπε ο Ερντογάν. «Η ελπίδα μας είναι αυτή η πορεία στη Συρία να προχωρήσει χωρίς ατυχήματα ή προβλήματα».
Ο Ερντογάν υπενθύμισε ότι είχε προσκαλέσει τον Πρόεδρο της Συρίας Μπασάρ αλ Άσαντ πολλές φορές φέτος για συνομιλίες για να «προσδιορίσουμε το μέλλον της Συρίας μαζί», αλλά ο Άσαντ δεν απάντησε θετικά σε μια τέτοια συνάντηση.
Οι τουρκικές εφημερίδες αναφέρουν λεπτομερώς την υποστήριξη που έλαβαν οι Σύροι αντάρτες από την Άγκυρα.
Η εφημερίδα Hurriyet ανέφερε ότι ο Εθνικός Οργανισμός Πληροφοριών, η υπηρεσία πληροφοριών της Άγκυρας, «παρακολουθεί στενά το πεδίο τους τελευταίους τρεις μήνες και έχει κάνει όλες τις απαραίτητες προετοιμασίες τόσο μέσω διπλωματικών όσο και μέσω των προσπαθειών πληροφοριών». Η έκθεση ανέφερε περαιτέρω ότι οι τουρκικές υπηρεσίες πληροφοριών ήταν «εντελώς στο έδαφος».
Η εφημερίδα υποστήριξε περαιτέρω ότι όπου βρίσκονταν ρωσικά μέσα στο έδαφος, ενημερώθηκαν εκ των προτέρων να εκκενώσουν την περιοχή για να αποφευχθούν άμεσες συγκρούσεις με τις ρωσικές δυνάμεις.
Ενώ η Hayat Tahrir al-Sham (HTS) ηγήθηκε της κύριας επίθεσης, υποστηριζόταν κυρίως από τον υποστηριζόμενο από την Τουρκία Συριακό Εθνικό Στρατό (SNA). Μερικά από τα τάγματα του SNA, όπως η Ταξιαρχία Σουλτάν Σουλεϊμάν Σαχ και η Μεραρχία Σουλτάν Μουράτ, ονομάζονται ακόμη και από Οθωμανικά πρόσωπα.
Το μήνυμα της Τουρκίας είναι ηχηρό και ξεκάθαρο: Καμία συμφωνία για τη Μέση Ανατολή δεν είναι δυνατή αγνοώντας την Τουρκία.
Η Τουρκία έχει επίσης μια αποικία
Κατά τη συζήτηση για την Τουρκία και την πολεμική εξωτερική της πολιτική, οι άνθρωποι συχνά παραβλέπουν ότι στον 21ο αιώνα, η Τουρκία είναι μια από τις λίγες χώρες που εξακολουθεί να διατηρεί αποικία.
Η Τουρκία διατηρεί μια αποικία από το 1974, όταν εισέβαλε στην Κύπρο ως απάντηση σε ένα ελληνικό πραξικόπημα που είχε ως στόχο την προσάρτηση του νησιού στην Ελλάδα. Η Τουρκία κατέλαβε το 37% του νησιού και εκτόπισε 200.000 Κύπριους. Το 1983, οι Τουρκοκύπριοι κήρυξαν την ανεξαρτησία τους και ανακήρυξαν την περιοχή «Τουρκική Δημοκρατία της Βόρειας Κύπρου» (ΤΔΒΚ). Μόνο η Τουρκία αναγνωρίζει την ΤΔΒΚ.
Η Τουρκία ακολουθεί μια πολιτική εθνοκάθαρσης των Ελληνοκυπρίων και έχει εγκαταστήσει χιλιάδες Τούρκους στρατιώτες στην ΤΔΒΚ για να αλλάξει τη δημογραφία της. Η Τουρκία εφαρμόζει μια πολιτική προσαγωγής χιλιάδων εποίκων από την Ανατολία για να εγκατασταθούν στα κατεχόμενα σε μια προσπάθεια να αλλάξει τον πληθυσμό και τα εθνικά χαρακτηριστικά του πληθυσμού.
Ως κυρίαρχη οντότητα, η Κύπρος διαθέτει δικαιώματα γεώτρησης κατά μήκος των παράκτιων υδάτων της σύμφωνα με τη Σύμβαση του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS).
Ωστόσο, η Τουρκία δεν έχει υπογράψει την UNCLOS, η οποία παρέχει ένα πλαίσιο για τον καθορισμό αποκλειστικών οικονομικών ζωνών (ΑΟΖ). Μέσω της ΤΔΒΚ, η Τουρκία διεκδικεί κοιτάσματα φυσικού αερίου στη θαλάσσια ζώνη της Κύπρου και ότι τυχόν ανακαλύψεις φυσικού αερίου εντός της θαλάσσιας ζώνης της Κύπρου πρέπει να κοινοποιούνται με την Τουρκία. Η Άγκυρα έχει αυξήσει τη ναυτική της παρουσία στην περιοχή για να επιβάλει αυτούς τους ισχυρισμούς.
Εξάλλου, μέσω του παράνομου ελέγχου της στην ΤΔΒΚ, η Άγκυρα μπορεί να κάνει εξωφρενικές αξιώσεις στη Μεσόγειο και στο Αιγαίο.
Η Τουρκία αντικαθιστά τη Σαουδική Αραβία στην εξαγωγή του πανισλαμισμού
Για πολλά χρόνια, η Σαουδική Αραβία ήταν ο κύριος χρηματοδότης του πανισλαμισμού. Ωστόσο, κατά τις δύο τελευταίες δεκαετίες, η Τουρκία αντικατέστησε γρήγορα τη Σαουδική Αραβία στην εξαγωγή του πανισλαμισμού παγκοσμίως. Η Τουρκία χρηματοδοτεί την κατασκευή τζαμιών σε όλο τον κόσμο, από τη Λατινική Αμερική μέχρι την Ευρώπη, την Αφρική και την Ασία. Σε πολλές περιπτώσεις, ο ίδιος ο Ερντογάν χοροστάτησε στις τελετές έναρξης.
Η Τουρκία έχει επίσης αναδειχθεί ως ο βασικός υποστηρικτής της Μουσουλμανικής Αδελφότητας, αυξάνοντας τις εντάσεις με την Αίγυπτο. Η Τουρκία γίνεται επίσης διεθνής κόμβος θρησκευτικής εκπαίδευσης μέσω των σχολείων της Ιμάμ Χατίπ (στα οποία ο Ερντογάν φοιτούσε ως μικρό αγόρι).
Μέσα από αυτά τα βήματα, η Τουρκία θέλει να καθιερωθεί ως ηγέτης του «Σουνιτικού Κόσμου».
Ένας νέος Οθωμανός Σουλτάνος εγείρεται
Το 2016, μιλώντας στο Πανεπιστήμιο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν (RTEU) στην επαρχία Ρίζε, ο Ερντογάν έκανε μια δήλωση που εξέθεσε τις νεο-οθωμανικές φιλοδοξίες της Τουρκίας.
«Δεν μπορούμε να βάλουμε όρια στην καρδιά μας, ούτε το επιτρέπουμε. Η Τουρκία δεν μπορεί να αγνοήσει τους συγγενείς της στη Δυτική Θράκη (Ελλάδα), την Κύπρο, την Κριμαία και οπουδήποτε αλλού». Αυτή ήταν μια ανοιχτή δήλωση ότι παρά τα σύγχρονα σύνορα της Τουρκίας και τις διεθνείς συμφωνίες, η Άγκυρα θα εμπλεκόταν όπου υπήρχαν κάποια απομεινάρια του παλιού οθωμανικού καθεστώτος, είτε ήταν Ελλάδα, Κύπρος, Λεβάντε, Μικρά Ασία, Βαλκάνια ή Κριμαία.
Ο Ερντογάν έχει επικρίνει τη Συνθήκη της Λωζάνης του 1923, η οποία διευθέτησε τα σύνορα της σημερινής Τουρκίας, σε περισσότερες από μία περιπτώσεις.
«Η Τουρκία πρέπει να απαλλαγεί από την ψυχολογία του 1923», δήλωσε ο Ερντογάν το 2016, ανακοινώνοντας την τουρκική εκστρατεία στη Μοσούλη του Ιράκ για να την καθαρίσει από το ISIS και τα κουρδικά στοιχεία του PKK.
Κατηγορώντας τη Συνθήκη της Λωζάνης ως «άδικη» για την Άγκυρα που άφησε τη χώρα πολύ μικρή, ο Ερντογάν είπε: «Το μέγεθος των εδαφών μας, που ήταν 2,5 εκατομμύρια τετραγωνικά μέτρα το 1914, μειώθηκε στα 780 χιλιάδες τετραγωνικά μέτρα όταν υπογράψαμε τη Συνθήκη της Λωζάνης 9 χρόνια μετά… Η πραγματική τραγωδία είναι η κατανόηση της αποδοχής αυτής της κατάστασης ως βάσης και της ολοκληρωτικής φυλάκισης του εαυτού μας σε αυτό το κέλυφος. Δεν δεχόμαστε αυτή την κατανόηση. Στόχος αυτών που φυλακίζουν την Τουρκία σε αυτόν τον φαύλο κύκλο είναι να μας κάνουν να ξεχάσουμε το σελτζουκικό και το οθωμανικό παρελθόν. Δεν μπορούμε να δράσουμε με την ψυχολογία του 1923 το 2016. Η επιμονή σε αυτό είναι η μεγαλύτερη αδικία για τη χώρα και το έθνος. Δια του παρόντος δηλώνω: Η Τουρκία έχει αφήσει τελείως πίσω αυτή την κατανόηση της ασφάλειας».
Ταυτόχρονα, η τουρκική κρατική προπαγάνδα των μέσων ενημέρωσης προωθεί νέους χάρτες ιστορικών τουρκικών εδαφών που περιλαμβάνουν τμήματα της Βόρειας Συρίας, του Ιράκ, της Αρμενίας, της Γεωργίας, της Κύπρου, ακόμη και της Ελλάδας ως τμήμα της Τουρκίας.
Ενώ αυτοί οι χάρτες της Μεγάλης Τουρκίας μπορούν να απορριφθούν ως υπερβολική προπαγάνδα των κρατικών μέσων ενημέρωσης, αποτελούν σημαντικό στοιχείο του δόγματος του Ερντογάν, που βλέπει τους ιστορικούς ισχυρισμούς της Τουρκίας να διαχέονται σε γειτονικές χώρες στην Ευρώπη, τη Μικρά Ασία και τη Μέση Ανατολή.
Το μυαλό πίσω από τη νεο-οθωμανική φαντασία του Ερντογάν – Το δόγμα Νταβούτογλου
Η άνοδος του Ερντογάν στην τουρκική πολιτική αντιπροσωπεύει σίγουρα μια κρίσιμη αλλαγή. Ωστόσο, η επανεισαγωγή του οθωμανισμού κατά τη διάρκεια της θητείας του Τουργκούτ Οζάλ δημιούργησε τις προϋποθέσεις για την μετέωρη άνοδο του Ερντογάν. Ταυτόχρονα, το ιδεολογικό θεμέλιο αυτής της διεκδικητικής εξωτερικής πολιτικής τέθηκε από το έργο του Τούρκου υπουργού Εξωτερικών (και ακαδημαϊκού), Αχμέτ Νταβούτογλου, που συχνά αποκαλείται ο εγκέφαλος πίσω από την εξωτερική πολιτική του Ερντογάν.
Ο Νταβούτογλου ήταν ο επικεφαλής σύμβουλος εξωτερικής πολιτικής του Ερντογάν πριν διοριστεί υπουργός Εξωτερικών το 2009. Ως ακαδημαϊκός, έχει περιγράψει το δόγμα της εξωτερικής πολιτικής του σε πολλά κείμενα, το σημαντικότερο από τα οποία είναι το βιβλίο του «Στρατηγικό Βάθος», που εκδόθηκε το 2001.
Σε αυτό το βιβλίο, ο Νταβούτογλου υποστηρίζει ότι η Τουρκία διαθέτει «στρατηγικό βάθος» λόγω της ιστορίας και της γεωγραφικής της θέσης και την κατατάσσει σε μια μικρή ομάδα χωρών που αποκαλεί «κεντρικές δυνάμεις».
Κατά την άποψή του, η Τουρκία δεν πρέπει να αρκείται σε έναν περιφερειακό ρόλο στα Βαλκάνια ή τη Μέση Ανατολή γιατί δεν είναι περιφερειακή αλλά κεντρική δύναμη. Ως εκ τούτου, θα πρέπει να φιλοδοξεί να διαδραματίσει ηγετικό ρόλο παγκοσμίως.
Κατά την άποψη του Νταβούτογλου, η Τουρκία είναι χώρα της Μέσης Ανατολής, των Βαλκανίων, του Καυκάσου, της Κεντρικής Ασίας, της Κασπίας, της Μεσογείου, του Κόλπου και της Μαύρης Θάλασσας. Έτσι, η Άγκυρα μπορεί ταυτόχρονα να ασκήσει επιρροή σε όλες αυτές τις περιοχές.
Ο Νταβούτογλου υποστήριξε ότι «η Τουρκία είναι προορισμένη να γίνει περιφερειακός ηγεμόνας», συγχωνεύοντας τον γεωγραφικό ντετερμινισμό με τον πολιτιστικό παράγοντα και την ιστορική εμπειρία της Τουρκίας.
Καθοδηγούμενος από το δόγμα του «Στρατηγικού Βάθους» του Νταβούτογλου, ο Ερντογάν παρεμβαίνει απερίσκεπτα σε όλη σχεδόν την εσωτερική πολιτική της γειτονικής Τουρκίας.
Σύναψη
Η Τουρκία έχει αναπτύξει επιτυχώς ένα ανεξάρτητο εγχώριο στρατιωτικό-βιομηχανικό συγκρότημα και έχει αποκτήσει μόχλευση εξάγοντας στρατιωτικά συστήματα, ειδικά την τεχνολογία των drone. Με την επέμβαση σε χώρες από τη Λιβύη, τη Συρία, το Ιράκ, την Κύπρο και την Αρμενία, η Τουρκία έχει επεκτείνει τον στρατηγικό της ρόλο και το παγκόσμιο προφίλ της.
Ωστόσο, η Άγκυρα πρέπει να περπατήσει προσεκτικά καθώς αντιμετωπίζει πολλές εσωτερικές προκλήσεις, συμπεριλαμβανομένου του υψηλού πληθωρισμού και της ανεργίας. Το κουρδικό ζήτημα απέχει πολύ από το να διευθετηθεί. Ο Ερντογάν μπορεί να είχε καταστείλει το πραξικόπημα του 2016, αλλά το όλο και πιο αυταρχικό στυλ λειτουργίας του έχει δημιουργήσει πολιτική αστάθεια στη χώρα.
Επίσης, ο τυχοδιωκτισμός του Ερντογάν στις γειτονικές χώρες έχει χαλάσει τις σχέσεις της Τουρκίας με όλους σχεδόν τους γείτονές της. Η Άγκυρα ωθεί όλο και περισσότερο την Ελλάδα, την Κύπρο, το Ισραήλ και την Αίγυπτο πιο κοντά η μία στην άλλη. Η Άγκυρα απομονώνεται όλο και περισσότερο στο ΝΑΤΟ. Οι σχέσεις της τόσο με το Ιράν όσο και με τη Ρωσία πρόκειται να επιδεινωθούν περαιτέρω μετά την υποστηριζόμενη από την Τουρκία αλλαγή καθεστώτος στη Συρία και οι σχέσεις της με τις ΗΠΑ θα μπορούσαν επίσης να τεθούν καθώς το SNA που υποστηρίζεται από την Τουρκία επιτίθεται σε θέσεις των SDF υπό την ηγεσία των Κούρδων στη Συρία.
Στη διεθνή σκηνή, η Άγκυρα έχει λίγους γνήσιους φίλους και ο τυχοδιωκτισμός της Τουρκίας πρόκειται να κάνει περισσότερους εχθρούς παρά φίλους. Ο Ερντογάν, ίσως, επαναλαμβάνει τα λάθη του Πούτιν, αδυνατίζει πολύ τη χώρα του και τρώει περισσότερα από όσα μπορεί να μασήσει.”