Ένα παλιό ρητό που αποδίδεται σε έναν πρώην πρόεδρο έχει γίνει δημοφιλές στην Τουρκία καθώς οι άνθρωποι αντιμετωπίζουν αστρονομικές αυξήσεις τιμών τους τελευταίους μήνες: «Δεν υπάρχει κυβέρνηση που να μην μπορεί να ανατραπεί από μια άδεια κατσαρόλα».
Ως…οξυδερκής πολιτικός που ετοιμάζεται για την επανεκλογή του σε ένα χρόνο, ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν θα έπρεπε να λάβει υπόψη του την προειδοποίηση του προκατόχου του, καθώς η χώρα δίνει μάχη με τον πληθωρισμό που έχει φτάσει σε επίσημο ποσοστό σχεδόν 80%. Αντίθετα συνεχίζει να ακολουθεί πολιτικές που οι ειδικοί έχουν περιγράψει ως γιγάντιο οικονομικό πείραμα, γράφουν οι Financial Times.
Ο Ερντογάν, ο οποίος απορρίπτει την ευρέως αποδεκτή οικονομική σοφία ότι το υψηλότερο κόστος δανεισμού συμβάλλει στον περιορισμό του πληθωρισμού, απέλυσε τρεις διοικητές κεντρικών τραπεζών τα τελευταία τρία χρόνια και διέταξε μια διαδοχική επιθετική μείωση των επιτοκίων. Η προσέγγισή του έχει εκτοξεύσει τόσο πολύ τον πληθωρισμό που το ΔΝΤ προβλέπει ότι ο ρυθμός ανόδου των τιμών στη χώρα της G20 φέτος θα ξεπεραστεί μόνο από τη Βενεζουέλα, το Σουδάν και τη Ζιμπάμπουε.
Απλησίαστα τα φρούτα
Πολλές οικογένειες αγωνίζονται να τα βγάλουν πέρα εν μέσω της χειρότερης οικονομικής κρίσης των τελευταίων δεκαετιών. «Δεν πλησιάζω τα φρούτα», είπε ένας 52χρονος δημόσιος υπάλληλος που ψώνιζε σε μια υπαίθρια αγορά τροφίμων στην εργατική συνοικία Keçiören της Άγκυρας. «Παλιά ήταν βασική ανάγκη, είναι γεμάτα βιταμίνες για τα παιδιά. Αλλά τώρα είναι πολυτέλεια», είπε ο πελάτης που ζήτησε να μην κατονομαστεί λόγω της κυβερνητικής της δουλειάς.
Το ερώτημα στο μυαλό των Τούρκων πολιτών, αλλά και πολλών ξένων παρατηρητών είναι εάν οι δυσκολίες θα προαναγγείλουν την αρχή του τέλους για τον άνθρωπο που κυριαρχεί στην πολιτική της χώρας για σχεδόν δύο δεκαετίες. Οι προεδρικές και βουλευτικές εκλογές έχουν προγραμματιστεί για τον Ιούνιο του 2023, αλλά θα μπορούσαν να διεξαχθούν νωρίτερα, εάν ο Ερντογάν αισθανθεί ότι οι πιθανότητές του θα βελτιωθούν με την προκήρυξη πρόωρων εκλογών.
«Όλοι αναρωτιούνται τι θα συμβεί: θα μείνει ή θα φύγει;» είπε η Ελίφ, μια 17χρονη σερβιτόρα από το Keçiören, η οποία θα ψηφίσει για πρώτη φορά. «Νομίζω ότι αυτή τη φορά θα μπορούσε να είναι πολύ διαφορετικά».
Το συνδυαστικό ποσοστό ψήφων του κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP) του Ερντογάν και των συμμάχων του ήταν μόλις 32% τον Ιούνιο, με τους αναποφάσιστους ψηφοφόρους και τις ψήφους διαμαρτυρίας να μην έχουν κατανεμηθεί, σύμφωνα με έρευνα της τουρκικής δημοσκόπησης Metropoll.
Η ισχύς έξι κομμάτων της αντιπολίτευσης που ένωσαν τις δυνάμεις τους κατά του προέδρου ήταν περίπου 37% και φθάνει στο 48% εάν συμπεριληφθούν οι ψήφοι ενός κουρδικού κόμματος που επίσης αντιτίθεται στον Ερντογάν.
Η απότομη πτώση της ευημερίας σημαίνει όπως λέει ο Can Selçuki, διευθυντής του πρακτορείου δημοσκοπήσεων Türkiye Raporu, ότι το «βασικό σενάριο» είναι τώρα ότι ο Ερντογάν θα χάσει τόσο τις κοινοβουλευτικές όσο και τις προεδρικές εκλογές. «Φαίνεται να είναι εκτός επιλογών».
Ενώ η εξαιρετικά χαλαρή νομισματική πολιτική της κυβέρνησης βοήθησε στην ισχυρή ανάπτυξη του ΑΕΠ, προκάλεσε βουτιά της λίρας κατά 50% έναντι του δολαρίου τους τελευταίους 12 μήνες και εγκαινίασε τον υψηλότερο επίσημο ρυθμό πληθωρισμού από τη δεκαετία του 1990, μια εποχή που ο Ερντογάν θέλει να επικαλείται ως παράδειγμα του…χάους που επικρατούσε πριν το AKP πάρει την εξουσία το 2002.
Δυτικοί διπλωμάτες ανησυχούν ότι ο Τούρκος πρόεδρος, ο οποίος την περασμένη εβδομάδα κέρδισε παραχωρήσεις από τη Σουηδία και τη Φινλανδία σε αντάλλαγμα για την υποστήριξη της αίτησής τους για ένταξη στο ΝΑΤΟ, μπορεί να “δίνει μάχες” με τη Δύση σε μια προσπάθεια να αντισταθμίσει τα οικονομικά προβλήματα υποδαυλίζοντας εθνικιστικά αισθήματα. Αλλά ο Selçuki είπε ότι τέτοιες τακτικές έχει μειωμένες αποδόσεις. «Θέλεις ζάχαρη και έχεις ένα κομμάτι μπακλαβά», είπε. «Αλλά το δεύτερο δεν έχει τόσο καλή γεύση».
Ωστόσο, ορισμένοι αναλυτές προειδοποιούν ότι είναι πρόωρο να προβλεφθεί το τέλος της εποχής του AKP, ειδικά όταν η συμμαχία των κομμάτων της αντιπολίτευσης που έχουν ενωθεί εναντίον του προέδρου δεν έχει αποφασίσει ακόμη για τον κοινό υποψήφιο που θα τον αντιμετωπίσει. Είναι δύσκολο για τον Ερντογάν να κερδίσει τις επόμενες εκλογές. Αλλά οι ψηφοφόροι πρέπει να γνωρίζουν ότι εναλλακτικοί υποψήφιοι ή επιλογές θα είναι σε θέση να λύσουν την κρίση», δήλωσε ο Burak Bilgehan Özpek, πολιτικός επιστήμονας στο Πανεπιστήμιο TOBB της Άγκυρας.
Η δημοσκόπηση του Metropoll του Ιουνίου έδειξε ότι το 16% του εκλογικού σώματος είτε ήταν αναποφάσιστο, είτε δεν απάντησε ή σχεδίαζε να πραγματοποιήσει ψήφο διαμαρτυρίας. «Οι ψηφοφόροι πρέπει να δουν έναν ισχυρό οδικό χάρτη και μια ισχυρή ηγεσία ως εναλλακτική λύση», είπε ο Özpek, προσθέτοντας ότι ορισμένοι πρώην ψηφοφόροι του AKP εξακολουθούν να «μην εμπιστεύονται την αντιπολίτευση και την ικανότητά της να κυβερνήσει τη χώρα».
Ο Ερντογάν είναι πιθανό να υπονομεύσει την εύθραυστη ενότητα της συμμαχίας της αντιπολίτευσης. Και πολλοί στην ίδια τη συμμαχία φοβούνται επίσης ότι ο Τούρκος πρόεδρος, ο οποίος έχει ήδη φυλακίσει πολιτικούς αντιπάλους και επιδίωξε να συντρίψει την ελευθερία του λόγου, θα μπορούσε να καταφύγει σε εκλογική νοθεία ή άλλες κρυφές μεθόδους για να διατηρήσει την εξουσία.
Πολλά θα εξαρτηθούν τελικά από τη στάση των μακροχρόνιων ψηφοφόρων του AKP που τώρα αμφιταλαντεύονται. Ανάμεσά τους η Ayşe Arslan, μια νοικοκυρά που γέλασε πικρά όταν είδε την τιμή ενός κιλού λεμονιών στην αγορά. «Πιστεύαμε ότι θα ήταν φθηνότερο εδώ», είπε. Η Αρσλάν είναι ευγνώμων που, σε αντίθεση με μερικούς που γνωρίζει, η κατσαρόλα της δεν είναι άδεια. Αλλά τώρα σπάνια αγοράζει κρέας, επιλέγοντας αντ ‘αυτού φθηνότερα όσπρια και δημητριακά.
Η 43χρονη δεν είναι σίγουρη για τη συμμαχία της αντιπολίτευσης και την ικανότητά της να διορθώσει την οικονομία. Αλλά σκέφτεται να απέχει σε ένδειξη διαμαρτυρίας για την κατάσταση της χώρας, μια κίνηση που, αν επαναληφθεί από εκατομμύρια πρώην υποστηρικτές του Ερντογάν, θα μπορούσε να είναι αρκετή για να δώσει τη νίκη στους αντιπάλους του προέδρου. «Είμαι πραγματικά λυπημένη για την κατάσταση της χώρας», είπε.
Απτόητος ο Ερντογάν
Φαινομενικά απτόητος ο Τούρκος πρόεδρος ευχήθηκε ευημερία και χαρά στο τουρκικό έθνος, στον ισλαμικό κόσμο και σε όλη την ανθρωπότητα στο μήνυμά του για το μπαϊράμι, γνωστό και ως Eid al-Adha, την Παρασκευή, έγραψε η Sabah. Αναφέρθηκε μάλιστα στις υποτιθέμενες διπλωματικές νίκες της Αγκυρας, σε μία ακόμη προσπάθεια να αποπροσανατολίσει τους πεινασμένους πολίτες.
Στο μήνυμά του, ο Ερντογάν αναφέρθηκε στα τρέχοντα παγκόσμια ζητήματα και την απάντηση της Τουρκίας στην πληθώρα των προκλήσεων. «Ολόκληρος ο κόσμος, ειδικά οι ανεπτυγμένες χώρες, παλεύουν με τις δικές τους πολιτικές, οικονομικές, ασφαλιστικές και κοινωνικές κρίσεις. Εμείς από την άλλη προσπαθούμε να αρπάξουμε τις ευκαιρίες που έχουμε εστιάζοντας στους στόχους μας, παρά τις δυσκολίες που βιώνουμε», είπε.
Το μήνυμά του επικεντρώθηκε επίσης στις οικονομικές προκλήσεις που αντιμετωπίζει η Τουρκία και στον τρόπο με τον οποίο η κυβέρνηση εργάζεται για να τις ξεπεράσει. «Γενιές και γενιές πληρώνουμε βαρύ τίμημα για τα οικόπεδα στα οποία είμαστε εκτεθειμένοι προκειμένου να διατηρήσουμε τη χώρα μας στο επίπεδο της δημοκρατίας και της ανάπτυξης που της αξίζει», είπε.
«Βεβαίως γνωρίζουμε τις επιπτώσεις της επιδείνωσης της παγκόσμιας οικονομίας στη χώρα μας, καθώς και τις δυσκολίες που προκαλεί στην καθημερινότητα του λαού μας η διακύμανση της ισοτιμίας και το υψηλό κόστος ζωής. Καθώς τα ξεπερνάμε με τα μέτρα που έχουμε λάβει και τα προγράμματα που έχουμε εφαρμόσει, θα γίνει περισσότερο κατανοητή η σημασία των ευκαιριών που έχουμε και η πρόοδός μας», πρόσθεσε.
Κάλεσε τέλος το έθνος για ισχυρότερη στήριξη και ζήτησε λίγη ακόμη υπομονή για να καρποφορήσουν τα προγράμματα.