Ακριβώς στην είσοδο της Λευκάδας, το Κάστρο της Αγίας Μαύρας, οχυρό επιβλητικό και μνημείο σπουδαίο –έμφορτο ιστορικών αναφορών– αποτελεί την πρώτη δυνατή εμπειρία, αλλά και το πιο εντυπωσιακό καλωσόρισμα για τον επισκέπτη της Λευκάδας.
Έτσι, όσο ισχυρή κι αν είναι η αδημονία να διαβείς τη γέφυρα που ενώνει τις ακαρνανικές ακτές με τη Λευκάδα, όσο ανυπέρβλητες κι αν είναι οι ομορφιές που σε περιμένουν, αξίζει να «κλίνεις ευλαβικά το γόνυ» σε έναν χώρο 7 και πλέον αιώνων. Ο οποίος επισημαίνει με τον πιο εμφατικό τρόπο ότι φτάνεις σε έναν τόπο που δεν έχει να επιδείξει μόνο μεγάλη γοητεία, μα και αξιοθαύμαστο πολιτισμό.
Δεν γίνεται λοιπόν να μη συμπεριλάβεις μια περιήγηση στο Κάστρο της Αγίας Μαύρας στις καρτ ποστάλ των αναμνήσεών σου από τη Λευκάδα. Για να ατενίσεις από απόσταση χιλιομέτρου και από μια άλλη ενδιαφέρουσα, συναρπαστική και πιο ρομαντική οπτική γωνία την πρωτεύουσα πόλη και τη γειτονική λιμνοθάλασσα. Για να αντικρίσεις υπέροχα κάστρα, όπως αυτό του Γρίβα και του Αγίου Γεωργίου –που βρίσκεται στο χωριό Πλαγιά– τα οποία υπήρξαν κατά καιρούς τα «αντίπαλα δέη», ως ορμητήρια εχθρικών στρατευμάτων.
Επιπλέον, θα μπορέσεις έτσι να παρατηρήσεις από ψηλά ερωδιούς, αποδημητικά πουλιά και όλη την καταπληκτική πανίδα και χλωρίδα της Λευκάδας. Και θα απολαύσεις –σαν μια ιδιότυπη θερινή παρέλαση χαράς κι ανεμελιάς– γιότ και κότερα από όλον τον κόσμο να διασχίζουν τον στενό δίαυλο, κάθε φορά που η πλωτή γέφυρα ανοίγει για να διευκολύνει είτε το πέρασμά τους στο Ιόνιο Πέλαγος, είτε τη στάση τους στη μαρίνα της περιοχής. Και, φυσικά, θα γνωρίσεις δια ζώσης τη σπουδαιότητα ενός φρουρίου με ισχυρότατο αποτύπωμα στην ιστορία του τόπου.
Γυρίζοντας λοιπόν τον χρόνο πίσω, η αρχική διαμόρφωση του κάστρου –το οποίο είναι χτισμένο σε νησίδα επί της ακαρνανικής ακτής, απέχοντας μόλις 1 χιλιόμετρο από την πόλη της Λευκάδας, προς τα ανατολικά– τοποθετείται στο 1300, με την ολοκλήρωση της κατασκευής να χρονολογείται στο 1302. Υπεύθυνος ήταν ο τότε Φράγκος ηγεμόνας του νησιού Ιωάννης Ορσίνι, καθώς θέλησε να δημιουργήσει ένα αμυντικό έργο που θα λειτουργούσε ως σταθμός συγκέντρωσης και επιφυλακής στρατιωτικών δυνάμεων, ετοιμοπόλεμων για κάθε ενδεχόμενο εχθροπραξιών. Ζητούμενο από τότε (και για πάντα) ήταν να αποτελέσει έναν στιβαρό αμυντικό μηχανισμό φρουριακού τύπου, ικανό να ανταπεξέλθει σε επίμονες πολιορκίες.
Η δεύτερη μεγάλη παρέμβαση, που επέφερε την επέκταση των τειχών του κάστρου και την ανάδειξή του σε σημαντικό διοικητικό κέντρο, έγινε από το 1362 και μετά, επί της ηγεμονίας της δυναστείας των Τόκκων, με τον Καρόλο Α΄ Τόκκο (1374-1429) να πρωτοστατεί. Μετά την κατάληψη της Λευκάδας από τους Τούρκους (1479) ξεκίνησε μία ακόμα περίοδος ενίσχυσης και διεύρυνσης του φρουρίου, που γνώρισε εκτεταμένες ανακατασκευές. Με την πάροδο του χρόνου, εκτός των άλλων, οι κατακτητές το ενίσχυσαν με εννέα προμαχώνες και με περιμετρική, ένυδρη τάφρο. Δεν είναι τυχαίο που οι περισσότεροι ανάγουν στην εποχή της Τουρκοκρατίας τη σημερινή του μορφή, η οποία αποτυπώνεται στην κάτοψη ως ακανόνιστο επτάγωνο σχήμα.
Ως το 1864, που το ελληνικό κράτος πήρε στην αγκαλιά του τα Επτάνησα, το κάστρο της Αγίας Μαύρας (και η Λευκάδα, κατ’ επέκταση) γνώρισε την κατοχή από Ενετούς, Γάλλους, Ρώσους και Άγγλους. Σε αυτό το χρονικό διάστημα υιοθέτησε αμυντικά πρότυπα υπερασπιστικής τακτικής διαφορετικών πολιτισμών καθώς βρισκόταν σε συνεχή ανακατασκευή, εξαιτίας τόσο της αλλαγής των κατόχων του, όσο και των βλαβών από βομβαρδισμούς και από ισχυρούς σεισμούς. Οι παρεμβάσεις, που άφησαν ανεξίτηλα τα σημάδια τους στο φρούριο, αποδεικνύουν την πολυτάραχη ιστορία του. Και το καθιστούν όχι απλώς ένα υπόδειγμα οχυρωματικής τέχνης κι ένα επιβλητικό μεσαιωνικό κτίσμα, αλλά σημαντικότατο μνημείο και σπουδαίο σύμβολο του νησιού.
Φτάνοντας στο σήμερα, το κάστρο, το οποίο παραμένει πρότυπο αρχιτεκτονικής ικανής να ενσωματώνει διαφορετικές φάσεις και σχέδια, είναι προσβάσιμο από τη δυτική του πύλη. Στο εσωτερικό, ο επισκέπτης θα δει να διατηρούνται αρκετά ερείπια κτηρίων, ως επί το πλείστον προερχόμενα από την εποχή της Ενετοκρατίας. Πρόκειται για απομεινάρια στρατώνων (κυρίως), δημοσίων ή διοικητικών κτιρίων, αποθηκών και οικιών.
Εκτός των άλλων, όμως, κατά την περιήγησή του διακρίνει κανείς και ίχνη από το σύστημα ύδρευσης και αποστράγγισης όμβριων υδάτων, κατάλοιπα της καθολικής εκκλησίας του Παντοκράτορα αλλά και (αγγλικού, πιθανότατα) νοσοκομείου, τον πέτρινο φάρο που εξακολουθεί να δεσπόζει και στις μέρες μας, μία από τις πυριτιδαποθήκες του οχυρού, τις λεγόμενες «αγγλικές φυλακές», καθώς και τον μικρό, μονόχωρο ορθόδοξο ναό της Αγίας Μαύρας, ο οποίος χτίστηκε εκεί το 1888. Όντας πάντα προσεκτικές, οι κατά καιρούς εργασίες αποκατάστασης, που στόχευσαν στην αποκατάσταση της αρχικής του εικόνας, έχουν καταφέρει να εξωραΐσουν τον χώρο.
Το θεαματικό κάστρο της Αγίας Μαύρας είναι η πρώτη αλλά και η τελευταία αποχαιρετιστήρια εικόνα που επιφυλάσσει η αγαπημένη Λευκάδα στους εκδρομείς. Οι οποίοι, πλήρεις αναμνήσεων και με τις αισθήσεις τους χορτασμένες, επιστρέφουν οδικώς στους τόπους τους, αφήνοντας πίσω έναν ονειρεμένο καλοκαιρινό προορισμό.
Info
Για την καλοκαιρινή περίοδο, το κάστρο είναι επισκέψιμο καθημερινά (εκτός Τρίτης που παραμένει κλειστό) από τις 08.00 το πρωί ως τις 19.30 το απόγευμα. Τα εισιτήρια στοιχίζουν 2 ευρώ για τους άνω των 65, 3 για τους άνω των 25, ενώ είναι δωρεάν για τους 25 και κάτω.