Τι αναφέρει ο ισραηλινός αναλυτής Nadav Eyal
Το Ιράν έχει εισέλθει στην τρίτη συνεχόμενη ημέρα διαδηλώσεων. Αυτό που ξεκίνησε ως σχετικά μεμονωμένες διαδηλώσεις στην Τεχεράνη έχει πλέον εξαπλωθεί σε πολλές πόλεις σε όλη τη χώρα. Επίκεντρο παραμένει το Πανεπιστήμιο της Τεχεράνης, όπου συνεχίζονται οι αντιπαραθέσεις μεταξύ φοιτητών και δυνάμεων ασφαλείας. Βίντεο από την πανεπιστημιούπολη δείχνουν προσπάθειες μονάδων ασφαλείας να διαλύσουν τα πλήθη – απόδειξη ότι δεν πρόκειται για μια μεμονωμένη έξαρση αλλά για μια συνεχιζόμενη αντιπαράθεση.
Μια αξιοσημείωτη – και ασυνήθιστη – εξέλιξη είναι η δημόσια στάση του καθεστώτος. Ανώτεροι αξιωματούχοι, συμπεριλαμβανομένου του προέδρου και του εκπροσώπου της κυβέρνησης, έχουν εκδώσει δηλώσεις με προθυμία να διαπραγματευτούν με τους διαδηλωτές και να δικαιολογήσουν τα αιτήματά τους.
Είναι δύσκολο να θυμηθούμε άλλη στιγμή τα τελευταία χρόνια όπου το ιρανικό καθεστώς εμφανίστηκε – τουλάχιστον δημόσια – συγκρατημένο μπροστά σε συνθήματα όπως “Θάνατος στον δικτάτορα” ή “Το Ιράν δεν θα είναι ποτέ ελεύθερο μέχρι να πεθάνουν οι μουλάδες”. Αυτός και μόνο ο τόνος υποδηλώνει ένα βαθμό ανησυχίας και αδυναμίας στην κορυφή.
Στον πυρήνα τους, οι διαμαρτυρίες είναι οικονομικές. Προέρχονται από μια σύγκλιση πιέσεων: την ακύρωση των επιδοτήσεων, την ιστορική κατάρρευση του ριάλ αυτή την εβδομάδα, προσπάθειες απελευθέρωσης των αγορών με την απότομη αύξηση των τιμών σε προηγουμένως επιδοτούμενα αγαθά και σημαντικές αυξήσεις φόρων. Το πρόβλημα του καθεστώτος είναι δομικό. Η διαπραγμάτευση είναι δύσκολη όταν, στα μάτια πολλών διαδηλωτών, το πρόβλημα είναι η ίδια η κυβέρνηση.
Ωστόσο, χρειάζεται προσοχή. Εξακολουθούμε να μην έχουμε περισσότερα δεδομένα για την πραγματική κλίμακα των διαδηλώσεων. Το Ιράν είναι μια μεγάλη χώρα και τα πλάνα από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μπορεί να είναι παραπλανητικά. Όπως λέμε συχνά στην τηλεόραση: ένα ζουμ είναι ένα πολιτικό εργαλείο. Το στενό πλαίσιο μπορεί να κάνει τις διαμαρτυρίες να φαίνονται μεγαλύτερες – και πιο αποφασιστικές.
Οι εμπιστευόμενοι ειδικοί για το Ιράν προτρέπουν σε αυτοσυγκράτηση στην ερμηνεία. Ισραηλινοί αναλυτές, όπως ο Δρ. Ραζ Ζιμτ, προειδοποιούν για τις «ροζ προφητείες» που προβλέπουν την επικείμενη κατάρρευση του καθεστώτος. Ακόμα κι αν η αναταραχή κλιμακωθεί σε σοβαρή πρόκληση, δεν αναμένουν ταχεία διάλυση της Ισλαμικής Δημοκρατίας. Προς το παρόν, υποστηρίζουν, δεν είναι ακόμη σαφές πόσο αποσταθεροποιητικά θα αποδειχθούν αυτά τα γεγονότα.
Άλλοι έχουν προειδοποιήσει ότι το Ισραήλ, οι Ηνωμένες Πολιτείες και η ευρύτερη Δύση θα πρέπει να αποφεύγουν να ζητούν δημόσια αλλαγή καθεστώτος αυτή τη στιγμή. Μια τέτοια ρητορική, υποστηρίζουν, μπορεί στην πραγματικότητα να βοηθήσει την Τεχεράνη να εδραιώσει την υποστήριξή της χαρακτηρίζοντας τις διαμαρτυρίες ως υποκινούμενες από το εξωτερικό. Το καθεστώς φαίνεται να είχε προβλέψει αναταραχές: η αστυνομία, οι δυνάμεις Basij και οι μονάδες εσωτερικής ασφάλειας έχουν ενισχυθεί σε όλη τη χώρα και αντιμετωπίζουν ενεργά τους διαδηλωτές.
Μια ιδιαίτερα σημαντική εξέλιξη είναι η συμμετοχή εμπόρων. Βίντεο από το Μεγάλο Παζάρι της Τεχεράνης δείχνουν διαδηλωτές να πιέζουν τους ιδιοκτήτες καταστημάτων – ορισμένους από τους οποίους θεωρούνται ότι συνδέονται με το καθεστώς – να κλείσουν τις επιχειρήσεις τους. Αυτό έχει σημασία τόσο πρακτικά όσο και συμβολικά. Πρακτικά, οι εκτεταμένες απεργίες και τα κλεισίματα των αγορών διαταράσσουν την καθημερινή ζωή και επιβαρύνουν τη σταθερότητα του καθεστώτος. Ιστορικά, το παζάρι έχει τεράστιο βάρος: το 1979, το κλείσιμο των αγορών και μια γενική απεργία ήταν βασικοί μοχλοί της επανάστασης που έριξε τον Σάχη.
Συνολικά, πρόκειται για σοβαρές εξελίξεις. Δεν αποτελούν ακόμη ένα σαφές σημείο καμπής, αλλά θα μπορούσαν να είναι σε λίγες μέρες.
Το αμυντικό κατεστημένο και η κοινότητα πληροφοριών του Ισραήλ διατηρούν συγκεκριμένους δείκτες για την αξιολόγηση της σταθερότητας του ιρανικού καθεστώτος. Αυτός ο εσωτερικός δείκτης περιλαμβάνει διάφορους παράγοντες, όπως η δημόσια υποστήριξη προς το καθεστώς, η οικονομική κατάσταση, η δύναμη και η δραστηριότητα των ομάδων της αντιπολίτευσης, η κοινωνική αστάθεια και άλλα σχετικά μέτρα. Ανώτερες ισραηλινές πηγές ασφαλείας μου είπαν ότι αυτός ο δείκτης δείχνει ένα πρωτοφανές επίπεδο αστάθειας.
Σύμφωνα με αυτές τις πηγές, αυτή είναι η χειρότερη βαθμολογία σταθερότητας που έχει καταγράψει η Ισλαμική Δημοκρατία από τότε που ξεκίνησαν αυτές οι μετρήσεις πριν από χρόνια. Αυτό δεν σημαίνει, τόνισαν, ότι η πτώση του καθεστώτος είναι επικείμενη. Αντίθετα, προειδοποιούν ότι το καθεστώς είναι τόσο εύθραυστο που μια σοβαρή κλιμάκωση – μια που θα μπορούσε να οδηγήσει σε αυξημένη εσωτερική τριβή και ευρύτερη αποσταθεροποίηση σε όλο το Ιράν – δεν θα αποτελούσε έκπληξη.
Είναι σημαντικό ότι αυτές οι αξιολογήσεις κοινοποιήθηκαν σε εμένα πριν από τις διαδηλώσεις που εκτυλίσσονται τώρα στην Τεχεράνη και σε άλλες ιρανικές πόλεις.
Ένα παράδειγμα που αναφέρθηκε από αυτές τις πηγές σχετίζεται με την πρόσφατη απόφαση του καθεστώτος να μειώσει ορισμένες επιδοτήσεις. Οι επιδοτήσεις θεωρούνται ευρέως ως μια δομική αδυναμία της ιρανικής οικονομίας, και σε αυτήν την περίπτωση οι περικοπές ήταν περιορισμένες – επιδοτήσεις καυσίμων, σε ποσά που δεν αναμενόταν να έχουν σημαντικό αντίκτυπο στους Ιρανούς καταναλωτές. Ωστόσο, ακόμη και αυτά τα σχετικά μικρά βήματα προκάλεσαν ανησυχία εντός του καθεστώτος. Αυτό ώθησε τις αρχές να κινητοποιήσουν τις αστυνομικές δυνάμεις, τις υπηρεσίες πληροφοριών, την Basij και άλλους φορείς ασφαλείας για να αποτρέψουν μαζικές διαμαρτυρίες.
Όπως το έθεσε μια ανώτερη πηγή, το καθεστώς βρίσκεται επί του παρόντος σε τόσο μεγάλη ένταση που ακόμη και τα μέτρια οικονομικά βήματα δημιουργούν φόβο για μια μεγάλη δημόσια αντίδραση. Αυτό, υποστηρίζουν, είναι από μόνο του ένα σαφές σημάδι της ευρύτερης αστάθειας του καθεστώτος.
Μια ανησυχία εντός του Ισραήλ είναι ότι εάν η ιρανική ηγεσία αισθάνεται καταβεβλημένη από την εσωτερική αστάθεια, μπορεί να επιχειρήσει να εκτρέψει την προσοχή του κοινού μέσω εξωτερικής αντιπαράθεσης. Σε ένα τέτοιο σενάριο, μια αιφνιδιαστική επίθεση κατά του Ισραήλ μπορεί να φαίνεται παράλογη από άποψη στρατιωτικής αποτελεσματικότητας ή στρατηγικού κέρδους – αλλά εξαιρετικά ορθολογική ως εργαλείο για την ανακατεύθυνση της εσωτερικής οργής μακριά από οικονομικά και πολιτικά παράπονα.