Το καλοκαίρι του 2022, η Κροατία θρήνησε την καταστροφή 300.000 στρεμμάτων από ένα σπάνιο κύμα πυρκαγιών. Φέτος φαίνεται να κερδίζει τον πόλεμο στην πύρινη λαίλαπα. Αλλά πως;
Μπορεί η κλιματική κρίση διευκόλυνε τον εκφυλισμό των δασικών πυρκαγιών σε αυτό που ονομάζεται «ακραίες πυρκαγιές», όπως όπως αναφέρεται σε πρόσφατη μελέτη του Ινστιτούτου Περιβάλλοντος και Ανθρώπινης Ασφάλειας του Πανεπιστημίου του ΟΗΕ, αλλά το πρόβλημα επιδεινώνεται από την ανεξέλεγκτη ανάπτυξη και την ανεπαρκή γνώση των βέλτιστων πρακτικών διαχείρισης των δασών.
Ειδικά στην Κροατία υπάρχουν κάποιες προϋπάρχουσες ιδιαιτερότητες που αυξάνουν τον κίνδυνο ακραίων πυρκαγιών.
Τι είναι όμως αυτό που κάνει επιρρεπή την Κροατία σε ακραίες πυρκαγιές;
Το ιστορικό πρόβλημα της Κροατίας με τις πυρκαγιές
Μιλώντας στο Osservatorio Balcani Caucaso Transeuropa και στη Chiara Marchesini, η αρχιτέκτονας τοπίου Stanislava Odrljin -που έχει μελετήσει πυρκαγιές- εξηγεί πως τα γεγονότα των τελευταίων 100 ετών άλλαξαν το τοπίο της κροατικής ακτής, καθιστώντας την πιο επιρρεπή σε ακραίες πυρκαγιές.
«Όλα ξεκινούν από γυμνό έδαφος, χωρίς βλάστηση και αμόλυντο από την ανθρώπινη παρέμβαση. Σε αυτό το έδαφος, τα πρώτα φυτά που αναπτύσσονται είναι πολύ ανθεκτικά. Θα τα λέγαμε «ζιζάνια». Στη συνέχεια φτάνουν σταδιακά και άλλα είδη. Αυτό συμβαίνει γιατί τα πρώτα φυτά κάνουν το έδαφος πιο φιλόξενο και γόνιμο, επιτρέποντας σε πιο ευαίσθητα είδη να αναπτυχθούν εκεί, επεκτείνοντας έτσι τη βιοποικιλότητα της περιοχής. Το φαινόμενο είναι γνωστό ως «δευτερογενής οικολογική διαδοχή» και είναι ένας κύκλος που συμβαίνει φυσικά και τακτικά στο μεσογειακό οικοσύστημα», εξηγεί η Odrljin.
«Συνήθως, αυτός ο κύκλος τελειώνει όταν μια πυρκαγιά εξαφανίζει τη βλάστηση και η διαδοχή μπορεί στη συνέχεια να ξεκινήσει ξανά». λέει η Stanislava Odrljin. «Η Δαλματία ήταν κάποτε πλούσια σε αμπελώνες και χωράφια με αναβαθμίδες».
«Αυτό το μωσαϊκό διαφορετικών καλλιεργειών ήταν καλό για τη βιοποικιλότητα και έπαιξε σημαντικό ρόλο στην πρόληψη των πυρκαγιών, αλλά χάθηκε με την πάροδο του χρόνου. Στη δεκαετία του 1950, η γεωργία πέρασε μια σοβαρή κρίση και πολλά χωράφια εγκαταλείφθηκαν» εξηγεί η ειδικός και επισημαίνει ότι «σε εγκαταλελειμμένα χωράφια, ο κύκλος της δευτερογενούς οικολογικής διαδοχής δεν λειτουργεί όπως θα έπρεπε, γιατί πρόκειται για εδάφη των οποίων τα χαρακτηριστικά έχουν αλλοιωθεί από την ανθρώπινη παρέμβαση».
H Odrlijn αναφέρει στη συνέχεια στη Chiara ότι «τα φυτά που έχουν αναπτυχθεί στην πρώην γεωργική γη της Δαλματίας έχουν φυτρώσει το ένα κοντά στο άλλο και έχουν δημιουργήσει ένα πυκνό δίκτυο βλάστησης όπου συσσωρεύονται νεκρά φυτά, ξερά φύλλα κ.λπ. Αυτό δημιουργεί μια μεγάλη ποσότητα εξαιρετικά εύφλεκτου υλικού που, σε συνδυασμό με την κλιματική αλλαγή και άλλους παράγοντες, καθιστά την περιοχή πιο ευάλωτη σε ακραίες δασικές πυρκαγιές, όπως αυτές που έπληξαν την ακτή το περασμένο καλοκαίρι».
Επομένως, η εκκαθάριση εγκαταλελειμμένων πεδίων μπορεί να φαίνεται σαν μια μάλλον εύκολη και απλή λύση. Αλλά έρχεται σε σύγκρουση με ένα άλλο πρόβλημα που χαρακτηρίζει την κροατική ύπαιθρο: τον κατακερματισμό της ιδιοκτησίας.
«Ορισμένες περιοχές στην ακτή, όπως περιφερειακά και εθνικά πάρκα, βρίσκονται υπό κρατική διαχείριση και φροντίζονται συνεχώς και προσεκτικά. Τα εγκαταλελειμμένα χωράφια, από την άλλη πλευρά, είναι ως επί το πλείστον σε ιδιώτες και σχεδόν πάντα εμπλέκονται πολλοί ιδιοκτήτες, που μερικές φορές ζουν στο εξωτερικό. Αυτό σημαίνει ότι οι περιοχές που κινδυνεύουν περισσότερο είναι αυτές που είναι πιο δύσκολο να φροντίσεις», λέει η αρχιτέκτονας τοπίου.
Εκπαίδευση και κάμερες
Παρ΄όλα αυτά, όπως αναφέρεται στο ρεπορτάζ της Marchesini, έχουν γίνει πολλά τα τελευταία χρόνια για να βελτιωθεί η κατάσταση.
Τα προηγούμενα χρόνια λειτούργησε στη Κροατία ένα μεγάλο πρόγραμμα, το HOLISTIC, με στόχο την πρόληψη και τη διαχείριση ακραίων πυρκαγιών και άλλων φυσικών καταστροφών.
Η πρωτοβουλία -που χρηματοδοτείται από την ΕΕ- επέτρεψε (μεταξύ άλλων) την εγκατάσταση καμερών κατά μήκος των κροατικών ακτών και την αγορά σύγχρονου εξοπλισμού για τη βελτίωση των δυνατοτήτων της κροατικής πυροσβεστικής.
Μιλώντας στο Osservatorio Balcani Caucaso Transeuropa, η επιστημονική σύμβουλος στο Κροατικό Ινστιτούτο Δασικών Ερευνών και υπεύθυνη του HOLISTIC Dijana Vuletić «Το έργο HOLISTIC ονομάστηκε έτσι επειδή δεν ασχολήθηκε μόνο με μία πτυχή του φαινομένου, όπως η πρόληψη ή η αντιμετώπιση πυρκαγιών, αλλά προσπάθησε να βρει λύσεις για κάθε πτυχή και προσπάθησε να εμπλέξει όλους τους ενδιαφερόμενους, από άτομα έως τοπικές κοινότητες και σχολεία»
«Ένας από τους στόχους ήταν η εκπαίδευση του πληθυσμού σχετικά με τις δασικές πυρκαγιές», εξηγεί η Dijana Vuletić.
«Για παράδειγμα, έχουμε πραγματοποιήσει αρκετές εκστρατείες για να ενθαρρύνουμε τους πολίτες να υιοθετήσουν υπεύθυνη συμπεριφορά από νεαρή ηλικία. Πράγματι, οι περισσότερες πυρκαγιές στην Κροατία προκλήθηκαν από εμπρησμό. Η αλλαγή της στάσης μας απέναντι στη φύση είναι ένας από τους κύριους στόχους».
«Δυστυχώς, υπάρχει ακόμα σημαντική ποσότητα σκουπιδιών στα δάση και πολλά άτομα δεν ενοχλούνται πολύ από αυτό. Ανάβουν φωτιές και οργανώνουν μπάρμπεκιου χωρίς να υπολογίζουν τους πιθανούς κινδύνους – και αν κάτι πάει στραβά τείνουν να εγκαταλείψουν την περιοχή χωρίς να αναλάβουν την ευθύνη. Για να αλλάξουμε πραγματικά την κατάσταση χρειαζόμαστε συνεχείς εκστρατείες ευαισθητοποίησης και εκπαίδευσης. Τα προσωρινά έργα δεν αρκούν», λέει ο Vuletić.
Drones και ρομπότ
Μετά το HOLISTIC ακολούθησαν νέα ευρωπαϊκά έργα το 2021, συμπεριλαμβανομένων των FIRE-RES και SILVANUS.
«Το SILVANUS είναι ένα μεγάλο έργο με προϋπολογισμό 24 εκατ. ευρώ, το μεγαλύτερο μέρος του οποίου προέρχεται από την Κομισιόν. Συμμετέχουν 49 οργανισμούς, ορισμένοι από αυτούς εκτός Ευρώπης», λέει ο Lovorko Marić, υπεύθυνος του έργου.
Ακολουθώντας την ίδια ολιστική προσέγγιση -δηλαδή πρόληψη πυρκαγιών καθώς και απόκριση, αποκατάσταση και προσαρμογή- το έργο SILVANUS στοχεύει συγκεκριμένα στη «δημιουργία μιας καινοτόμου τεχνολογικής πλατφόρμας για τη διαχείριση των δασικών πυρκαγιών».
«Έχουν προστεθεί νέες κάμερες σε αυτές που έχουν ήδη εγκατασταθεί κατά τη διάρκεια του έργου HOLISTIC», εξηγεί ο Marić.
«Όσον αφορά την απόκριση έκτακτης ανάγκης, εργαζόμαστε σε ένα πρόγραμμα επαυξημένης πραγματικότητας για την εκπαίδευση των πυροσβεστών και επίσης αναπτύσσουμε drones, ρομπότ εδάφους, αισθητήρες και άλλα τεχνολογικά εργαλεία για την καλύτερη διαχείριση των πυρκαγιών».
Αυτές οι νέες τεχνολογίες θα δοκιμαστούν στο πεδίο μέσω έντεκα πιλοτικών έργων σε διάφορες χώρες. «Κάθε πιλοτικό έργο θα σέβεται τις ιδιαιτερότητες της χώρας. Στην Πορτογαλία, για παράδειγμα, θα εξετάσουμε συγκεκριμένα τις επιπτώσεις που έχουν οι πυρκαγιές στους σταθμούς ηλεκτροπαραγωγής και τις συνέπειες που αντιμετωπίζει η κοινότητα σε περίπτωση παραβιάσεων».
Η πιλοτική άσκηση στην Κροατία στην Κροατία πραγματοποιήθηκε τον Απρίλιο του 2023 κοντά στη Ριέκα. Μεταξύ των συμμετεχόντων ήταν ο Željko Cebin, ο οποίος είναι μέλος της Ένωσης Πυροσβεστικών Σωμάτων της Κροατίας από το 2019.
«Λάβαμε προϋπολογισμό 160.000 ευρώ για το πιλοτικό έργο», λέει ο Željko Cebin. «Δοκιμάσαμε διαφορετικά τεχνολογικά εργαλεία. Για παράδειγμα, έγινε μια άσκηση περιορισμού και κατάσβεσης πυρκαγιών από πυροσβέστες με τη βοήθεια διαφόρων επίγειων και εναέριων οχημάτων, ενώ στο δεύτερο μέρος της άσκησης ήταν ρομπότ που φρόντισαν για τη φωτιά».
«Αυτό το καλοκαίρι διαμορφώνεται ήδη ως ένα από τα πιο hot όλων των εποχών» λέει η Marchesini. «Θα είναι μια ευκαιρία να δοκιμάσουμε όχι μόνο αυτά τα νέα εργαλεία, αλλά και την ευαισθητοποίηση των πολιτών, οι οποίοι δυστυχώς εξακολουθούν να φέρουν την ευθύνη για τις περισσότερες από τις πυρκαγιές της Κροατίας».