Ο Βλαντιμίρ Πούτιν φοβάται ένα πραξικόπημα, εκτιμά πρώην στέλεχος της CIA. Όμως, η απειλή δεν είναι οι ολιγάρχες, ή οι πολίτες, αλλά η ελίτ των υπηρεσιών ασφαλείας και του στρατού, σύμφωνα με τον ίδιο.
Σε άρθρο του στην Washington Post ο Στίβεν Χαλ, στέλεχος της CIA έως το 2015 -ο οποίος επί 30 χρόνια δραστηριοποιούνταν σε επιχειρήσεις των μυστικών υπηρεσιών για τη Ρωσία- αναλύει γιατί εκτιμά ότι η ελίτ των υπηρεσιών ασφαλείας, βλέποντας να απειλείται το σύστημα που της έδωσε εξουσία, μπορεί να αναλάβει δράση κατά του Πούτιν.
Οι ολιγάρχες δεν είναι εκείνοι που θα στραφούν εναντίον του ρώσου προέδρου, παρατηρεί ο Χαλ. «Υπάρχει κάτι σαν συμφωνία διαμοιρασμού εξουσίας ανάμεσά τους, αλλά μονόπλευρη και κατά κύριο λόγο οικονομική. Ο Πούτιν τους επιτρέπει να έχουν μεγάλες επικερδείς εταιρείες, εντός και εκτός συνόρων και σε αντάλλαγμα εκείνοι τον βοηθούν να ξεπλένει τα δικά του χρήματα ή σε ό,τι άλλο τους θεωρεί χρήσιμους. Όμως, οι ολιγάρχες δεν έχουν απευθείας πρόσβαση στη σκληρή εξουσία, όπως η αστυνομία ή άλλα σώματα ασφαλείας στη Ρωσία».
Αλλά ούτε ο μέσος Ρώσος θα ξεσηκωθεί για να εκθρονίσει τον Πούτιν, συνεχίζει ο Χαλ. «Υπάρχουν Ρώσοι που υποστηρίζουν τις πολιτικές του και άλλοι που έχουν γίνει απλά πολιτικά απαθείς. Πολλοί πιστεύουν την κυβερνητική προπαγάνδα, καθώς είναι οι μόνες ειδήσεις στις οποίες μπορούν να έχουν πρόσβαση οι περισσότεροι Ρώσοι. Αν και περιστασιακά πολίτες κάνουν διαδηλώσεις- κάποιες φορές κατά χιλιάδες ή δεκάδες χιλιάδες- αυτές συνήθως διαλύονται διά της βίας από την αστυνομία» εξηγεί.
Η πραγματική απειλή
Η πραγματική απειλή για τον Πούτιν- κατά την άποψη του πρώην στελέχους της CIA- προέρχεται από τους «siloviki», μια ρωσική λέξη που σε ελεύθερη μετάφραση περιγράφει την ελίτ των υπηρεσιών ασφαλείας και του στρατού της Ρωσίας.
«Αυτοί είναι άνθρωποι όπως ο Νικολά Πατρούσεφ, ο οποίος τώρα είναι γραμματέας του συμβουλίου ασφαλείας της Ρωσίας και ο Αλεξάντερ Μπορτνίκοφ, επικεφαλής της FSB, όπως και άλλοι νυν και πρώην υψηλόβαθμοι αξιωματούχοι ασφαλείας» παρατηρεί.
Άνθρωποι όπως ο Πατρούσεφ και ο Μπορτνίκοφ όχι μόνο κατέχουν σκληρή εξουσία, αλλά ξέρουν και πώς να τη χρησιμοποιήσουν και έχουν την τάση να το κάνουν, τονίζει ο Χαλ. «Η FSB περιλαμβάνει περίπου 160.000 μέλη της υπηρεσίας φύλαξης συνόρων, όπως και χιλιάδες μέλη ένοπλου προσωπικού με εξουσίες επιβολής του νόμου» συμπληρώνει.
Όμως, η δύναμη της FSB δεν πηγάζει μόνο από τη δυνατότητα να διαπράξει βίαιες πράξεις, τονίζει. «Τα μέλη της έχουν την ικανότητα να εργάζονται με μυστικότητα, να κρατούν τις πιο απόρρητες επιχειρήσεις τους αυστηρά σε μικρές ομάδες. Ο Πούτιν το καταλαβαίνει αυτό καλύτερα από όλους, κάποτε ήταν επικεφαλής της υπηρεσίας» γράφει ο Χαλ.
Όπως αναφέρει, οι siloviki «είναι πρόθυμοι να χρησιμοποιήσουν αυτό το θανάσιμο μείγμα σκληρής εξουσίας και μυστικότητας όταν προκύπτει μια σοβαρή απειλή για το ρωσικό σύστημα κλεπτοκρατίας. Γιατί αντλούν την εξουσία τους από το σύστημα. Όπως τα κλαδιά ενός γέρικου δέντρου, ο κλεπτοκρατικός δεσποτισμός στο Κρεμλίνο μπορεί να αντέξει μια περιστασιακή θύελλα, αλλά αν ο κορμός σαπίζει, οι siloviki θα αναλάβουν δράση».
Τα μέλη της ελίτ των υπηρεσιών ασφαλείας και του στρατού είναι ανυπέρβλητοι, τονίζει ο Χαλ. «Αυτοί είναι που προσπάθησαν να δηλητηριάσουν τον ηγέτη της αντιπολίτευσης Αλεξέι Ναβάλνι. Όταν αυτό απέτυχε, τον φυλάκισαν, κατά τα φαινόμενα επ’ αόριστον. Οι επικεφαλής της στρατιωτικής υπηρεσίας πληροφοριών της Ρωσίας, της GRU, σχεδίασαν και εκτέλεσαν την απόπειρα δολοφονίας του Σεργκέι Σκριπάλ. Άλλοι siloviki σχεδίασαν τη δολοφονία του Αλεξάντερ Λιτβινένκο, βάζοντας στο τσάι του πολώνιο, σε ξενοδοχείο στο Λονδίνο. Ο Πούτιν- που φέρεται να ενέκρινε προσωπικά αυτές τις επιχειρήσεις- είναι ιδιαίτερα εξοικειωμένος με τις ικανότητες της ελίτ των υπηρεσιών ασφαλείας», επισημαίνει.
Ο Πούτιν, που μελετά ιστορία ώστε να μπορεί να τη διαστρεβλώνει καλύτερα, σχολιάζει ο Χαλ, δεν μπορεί να έχει παραβλέψει την απόπειρα πραξικοπήματος εναντίον του Μιχαήλ Γκορμπατσόφ το 1991. Η Σοβιετική Ένωση κατέρρεε, αλλά το πιο ανησυχητικό για την ελίτ των υπηρεσιών ασφάλειας ήταν ότι δημοκρατίες είχαν αρχίσει να ανακηρύσσουν αυτονομία ή ακόμη και ανεξαρτησία, τονίζει.
«Οι siloviki φοβούνταν ότι αυτό θα οδηγούσε στη διάλυση της χώρας και της εξουσίας που είχαν συγκεντρώσει. Αντί να επιτρέψουν στο σύστημα, από το οποίο είχαν αποκτήσει εξουσία και πλούτη, να αποκεντρωθεί περαιτέρω, παρενέβησαν και έθεσαν υπό κράτηση τον Γκορμπατσόφ, ο οποίος έκανε διακοπές. Στο τέλος, η απόπειρα πραξικοπήματος ήταν ανεπιτυχής, αλλά σηματοδότησε την αρχή του τέλους για το καθεστώς Γκορμπατσόφ και ολόκληρη τη Σοβιετική Ένωση» προσθέτει.
Οι ομοιότητες
Ο Πούτιν, με το παρελθόν του στην KGB, σίγουρα βλέπει τις προφανείς ομοιότητες, συνεχίζει το πρώην στέλεχος της CIA. «Η Δύση, με μεγάλη ομοφωνία, επέβαλε σαρωτικές κυρώσεις στη Ρωσία και το κλεπτοκρατικό σύστημα αρχίζει να νιώθει την πίεση», σημειώνει.
Οι πρώτοι που θα νιώσουν τις κυρώσεις θα είναι οι ολιγάρχες. «Θα είναι δυσκολότερο για εκείνους να ξεπλένουν τα παράνομα αποκτηθέντα κέρδη τους, κάτι που σημαίνει ότι οι ολιγάρχες και οι οικογένειές τους θα δυσκολεύονται να απολαύσουν τα χρήματα που έχουν κλέψει από τον ρωσικό λαό. Δεν θα μπορούν να χρησιμοποιήσουν τα ιδιωτικά τζετ και γιοτ τους- πολλά από τα οποία έχουν ήδη κατασχεθεί από δυτικές κυβερνήσεις- ενώ οι ΗΠΑ, ο Καναδάς, η Ευρώπη και αρκετές ασιατικές χώρες δεν θα τους χορηγούν βίζες. Η τάξη των ολιγαρχών θα αρχίσει να διαμαρτύρεται και μετά να πανικοβάλλεται» γράφει ο Χαλ.
Αλλά και οι απλοί Ρώσοι έχουν ήδη αρχίσει να ζορίζονται οικονομικά, επισημαίνει. «Θα βρίσκουν πιο δύσκολα τα δυτικά είδη και θα είναι ακόμη πιο δύσκολο να τα αγοράσουν καθώς το ρούβλι χάνει την αξία του» σημειώνει. «Οι απλοί Ρώσοι θα αρχίσουν να διαμαρτύρονται. Πολλοί θα βγουν στους δρόμους, όπως ήδη έχουν κάνει αρκετές χιλιάδες», προσθέτει.
Η απειλή των ολιγαρχών και των απλών πολιτών θα είναι μικρή για τον Πούτιν, εκτιμά ο Χαλ. «Έχει μηχανισμούς για να καταπιέσει και τις δύο πλευρές και το έχει κάνει αποτελεσματικά στο παρελθόν. Κανένας ολιγάρχης δεν θα ξεχάσει τη μοίρα του Μίκαελ Κοντορκόφσκι, ο οποίος πέρασε 10 χρόνια στη φυλακή επειδή προκάλεσε τον Πούτιν πολιτικά και τώρα είναι εξόριστος στο Λονδίνο», αναφέρει.
«Και όλοι οι Ρώσοι πολίτες καταλαβαίνουν, σχεδόν σε γονιδιακό επίπεδο, την ικανότητα του Πούτιν να προκαλέσει τρόμο και θάνατο σε διαδηλωτές. Στελέχη της αντιπολίτευσης και δημοσιογράφοι δεν θέλουν να καταλήξουν στον Μπόρις Νέμτσοφ, που πυροβολήθηκε σε μικρή απόσταση από το Κρεμλίνο, ή την Άνα Πολιτόφσκαγια, που πυροβολήθηκε στο κεφάλι μέσα στο σπίτι της» συμπληρώνει.
Αλλά, τονίζει, οι siloviki αποτελούν πολύ πιο σοβαρή απειλή για τον Πούτιν. «Αν η ελίτ των υπηρεσιών ασφάλειας θεωρήσει ότι το σύστημα σαπίζει, θα κάνει ό,τι είναι απαραίτητο για να προστατεύσει τα συμφέροντά της. Έχουν όπλα και προσωπικό για να απειλήσουν τον Πούτιν. Ξέρουν πώς να ενεργήσουν χωρίς να τους πιάσει το ραντάρ του ρώσου προέδρου, επειδή οι ίδιοι είναι υπεύθυνοι για αυτό» συνεχίζει ο Χαλ.
Παρότι είναι λογικό να υποθέσει κανείς ότι ο Πούτιν έχει τα μέσα να παρακολουθεί τους siloviki, δεν θα είναι σε θέση να το κάνει διαρκώς και με μεγάλη ακρίβεια, δεδομένων όλων των ζητημάτων που έχει να αντιμετωπίσει, επισημαίνει.
«Η εισβολή στην Ουκρανία έχει πυροδοτήσει μια εξευτελιστική απάντηση που απειλεί τη βιωσιμότητα του ρωσικού κράτους. Όπως το 1991, η χώρα είναι σε σοβαρό κίνδυνο. Οι siloviki, που παρακολουθούν την σε αργή κίνηση διάλυση της κλεπτοκρατικής απολυταρχίας που τους κράτησε στην εξουσία τις προηγούμενες τρεις δεκαετίες, έχουν την ικανότητα να βάλουν τέλος στο καθεστώς Πούτιν. Μπορεί να αποφασίσουν να δράσουν» γράφει.
Ο Πούτιν, συνεχίζει ο Χαλ, καλό θα ήταν να θυμάται τα λόγια που είπε ο Φέλιξ Ντζερίνσκι, ο βάναυσος αρχηγός της Τσεκά- της πρώτης υπηρεσίας εσωτερικής ασφάλειας της Ρωσίας- πριν από περίπου 100 χρόνια. «Υποστηρίζουμε τον οργανωμένο τρόμο, αυτό πρέπει να το παραδεχτούμε ειλικρινά. Ο τρόμος είναι μια απόλυτη ανάγκη σε περιόδους επανάστασης».
Το μόνο ερώτημα που απομένει, καταλήγει ο Χαλ, είναι αν οι siloviki θεωρούν ότι αυτή είναι μια τέτοια στιγμή.