Εταίρος, όχι προστάτης: Πώς η Ινδία ξεπερνά την Τουρκία — και ακόμη και την Κίνα — στην Αφρική, χτίζοντας κυριαρχία και όχι εξάρτηση
Γράφει ο Σάι Γκαλ, EurAsian Times
Η Αφρική δεν διαμορφώνεται πλέον από βάσεις, πραξικοπήματα ή εντυπωσιακές παραδόσεις οπλικών συστημάτων που κλέβουν τα πρωτοσέλιδα. Η ισχύς σήμερα περνά μέσα από θεσμούς, πρότυπα και συστήματα κυριαρχίας.
Ορισμένοι δρώντες μεταφράζουν αυτό το περιβάλλον σε εξάρτηση, είτε μέσω κλίμακας είτε μέσω ισχύος. Η Ινδία ξεχωρίζει, προωθώντας τα συμφέροντά της πιο αποτελεσματικά όταν οι αφρικανικοί εταίροι διατηρούν την αυτονομία τους.
Δεν πρόκειται για «ήπια» έναντι «σκληρής» ισχύος, αλλά για ισχύ ικανότητας έναντι ισχύος εξάρτησης.
Η Αφρική δεν είναι ένα ενιαίο πεδίο αλλά πολλά, διαμορφωμένα από κρίσιμα σημεία διέλευσης. Κατά μήκος του Ινδικού Ωκεανού, από το Τζιμπουτί κάτω από την ακτή των Σουαχίλι έως τη Μοζαμβίκη και απέναντι στη Μαδαγασκάρη και τον Μαυρίκιο, η Αφρική συνδέεται με την Ινδία μέσω θαλάσσιων οδών που μεταφέρουν ενέργεια, τρόφιμα και εμπόριο.
Η Ερυθρά Θάλασσα και το Μπαμπ ελ-Μαντέμπ συνδέουν την Ανατολική Αφρική με τη Μεσόγειο, ενώ η διαδρομή μέσω του Ακρωτηρίου καθίσταται καθοριστική όταν η Ερυθρά Θάλασσα διαταράσσεται. Το Σαχέλ είναι περίκλειστο και επιρρεπές σε πραξικοπήματα, όλο και περισσότερο καθοριζόμενο από τη δυτική αποχώρηση, ενώ η Δυτική Αφρική διαμορφώνει το δικό της βαρυτικό πεδίο γύρω από τον Κόλπο της Γουινέας και τα μεγάλα λιμάνια.
Η αξιοπιστία της Ινδίας στην Αφρική ξεκινά από τη μνήμη.
Διαμορφωμένη από την εμπειρία της αυτοκρατορίας, κατανοεί τη διαφορά ανάμεσα στην ανάπτυξη και την κυριαρχία. Οι δεσμοί της με την Αφρική είναι κοινωνικοί όσο και διπλωματικοί. Περισσότερα από τρία εκατομμύρια άτομα ινδικής καταγωγής ζουν σε ολόκληρη την ήπειρο — κληρονομιά διαδρομών εργασίας, εμπορικών δικτύων και μεταγενέστερης μετανάστευσης.
Όταν η Ινδία στήριξε τη μόνιμη ένταξη της Αφρικανικής Ένωσης στην G20, ενίσχυσε μια απλή αλήθεια: η εκπροσώπηση είναι ισχύς και η Αφρική δεν είναι φιλοξενούμενη στην παγκόσμια διακυβέρνηση.
Η οικονομία είναι το πεδίο όπου η εμπλοκή της Ινδίας γίνεται μετρήσιμη.
Η Αφρική δεν χρειάζεται έναν νέο προστάτη. Χρειάζεται εταίρους αρκετά σίγουρους ώστε να κερδίζουν επιρροή μοιράζοντάς την — και η Ινδία μπορεί αξιόπιστα να το κάνει.
Το εμπόριο Ινδίας–Αφρικής κυμαίνεται μεταξύ 80 και 100 δισ. δολαρίων ετησίως, με τη σωρευτική ινδική επένδυση να προσεγγίζει τα 75 δισ. δολάρια, καθιστώντας την Αφρική έναν από τους σημαντικότερους οικονομικούς εταίρους της Ινδίας. Το μοτίβο έχει μεγαλύτερη σημασία από το δεκαδικό. Η Ινδία χτίζει μια εμπορικά θεμελιωμένη σχέση αρκετά μεγάλη για να μετρά, χωρίς να υποθηκεύει την κυριαρχία.
Η αυτοσυγκράτηση της Ινδίας δεν είναι αδυναμία. Επιτρέπει στα αφρικανικά κράτη να πουν «ναι» χωρίς να χάσουν τη δυνατότητα να πουν «όχι».
Η αναπτυξιακή χρηματοδότηση της Ινδίας συχνά παρερμηνεύεται επειδή δεν μοιάζει με τα μεγαλεπήβολα πακέτα του Πεκίνου ή με τα αυστηρά προϋποθετικά δυτικά προγράμματα. Η ραχοκοκαλιά της είναι η προνομιακή χρηματοδότηση και τα δάνεια έργων, με σχεδόν 200 γραμμές πίστωσης σε περισσότερα από σαράντα αφρικανικά κράτη για τη χρηματοδότηση σιδηροδρόμων, μεταφοράς ενέργειας, οχημάτων, γεωργίας και βιομηχανικής ικανότητας.
Αυτό δεν είναι φιλανθρωπία. Συνδέει την αφρικανική ζήτηση με την ινδική εκτελεστική ικανότητα και οικοδομεί εμπορικά οικοσυστήματα χωρίς να εξαναγκάζει το κεφάλαιο σε εξάρτηση από έναν μόνο προμηθευτή. Η αδυναμία είναι εξίσου σαφής: τα διάσπαρτα έργα απαιτούν αδιάκοπη παρακολούθηση και οι καθυστερήσεις διαβρώνουν σιωπηλά την εμπιστοσύνη.
Η Ινδία αναδιαμορφώνει τον ανταγωνισμό πιο αποτελεσματικά εκεί όπου οι υποδομές δεν φαίνονται. Οι πλατφόρμες γνώσης και οι ψηφιακές «ράγες» μετρούν περισσότερο από τα έργα βιτρίνας.
Από πρώιμες παναφρικανικές ψηφιακές εκπαιδευτικές πρωτοβουλίες έως τη διαλειτουργικότητα πληρωμών, η Ινδία έχει εστιάσει στα καθημερινά συστήματα: λανσάροντας τις ράγες UPI και RuPay στον Μαυρίκιο και υπογράφοντας συμφωνίες ψηφιακών πληρωμών με εταίρους όπως η Ναμίμπια και το Τόγκο. Όσοι χτίζουν τις ράγες της καθημερινής οικονομικής ζωής διαμορφώνουν την κυριαρχία πιο ανθεκτικά από όσους πωλούν drones.
Ο Μαυρίκιος δείχνει πώς μοιάζει μια ινδική συνεργασία όταν η επιρροή χτίζεται χωρίς παράλληλο κράτος. Δεν υπάρχουν βάσεις, ούτε μακροχρόνιες παραχωρήσεις λιμανιών ή αεροδρομίων, ούτε ιδρύματα με ξένη επωνυμία που αποτυπώνουν ταυτότητα.
Αντίθετα, η παρουσία της Ινδίας διατρέχει τα καθημερινά συστήματα που οργανώνουν την κυριαρχία. Πρώτα ήρθε η διαλειτουργικότητα πληρωμών: οι ράγες UPI και RuPay λανσαρίστηκαν από κοινού, ενσωματώνοντας ινδικά πρότυπα στις καθημερινές συναλλαγές και στις ροές εμβασμάτων.
Ακολούθησαν ψηφιακές συμφωνίες που ευθυγράμμισαν τη ρύθμιση αντί να την αντικαταστήσουν, ενώ η κατάρτιση προχώρησε παράλληλα με τη χρηματοδότηση, αφήνοντας τους μαυρικιανούς θεσμούς εμφανώς επικεφαλής.
Το αποτέλεσμα δεν είναι ένα «ινδικό αποτύπωμα» με την τουρκική ή κινεζική έννοια, αλλά ένα πιο συγκρατημένο και ανθεκτικό μοντέλο: λειτουργική εξάρτηση χωρίς συμβολική εξάρτηση. Ο Μαυρίκιος δεν μοιάζει ινδικός. Λειτουργεί καλύτερα.
Τίποτα δεν αναγγέλλει την παρουσία της Ινδίας. Ακριβώς γι’ αυτό αντέχει.
Η υγεία είναι ένα ακόμη πεδίο όπου η εμπλοκή της Ινδίας είναι ταυτόχρονα υλική και στρατηγική. Η Ινδία προμηθεύει πάνω από το μισό των γενόσημων φαρμάκων της Αφρικής, ενσωματώνοντας την παρουσία της σε κλινικές και φαρμακεία, όχι σε συνόδους κορυφής.
Αυτό παράγει νομιμοποίηση που βιώνεται αντί να διακηρύσσεται και μειώνει την ευαλωτότητα σε εξαναγκασμό από προμηθευτές που αντιμετωπίζουν την ιατρική πρόσβαση ως μοχλό πίεσης. Η επιρροή διαρκεί όταν είναι χρήσιμη και δύσκολα αντικαταστάσιμη.
Η ασφάλεια είναι το σημείο όπου οι συγκρίσεις οξύνονται. Η Ινδία συνεισφέρει εδώ και καιρό σε ειρηνευτικές αποστολές του ΟΗΕ στην Αφρική. Έχει επεκτείνει τον ναυτικό της ρόλο από επιχειρήσεις κατά της πειρατείας ανοικτά της Σομαλίας έως τριμερείς ναυτικές ασκήσεις με τη Μοζαμβίκη και την Τανζανία, καθώς και συνεργασία σε παράκτια ραντάρ με εταίρους του Ινδικού Ωκεανού. Το αποτύπωμα ασφαλείας της ενισχύει την κρατική ικανότητα και την επίγνωση του θαλάσσιου χώρου αντί να υποκαθιστά την κυριαρχία.
Η Μοζαμβίκη και η Τανζανία δείχνουν πώς μοιάζει μια ινδική εταιρική σχέση ασφάλειας χωρίς βάσεις ή μόνιμες αναπτύξεις. Εκπαίδευση, θαλάσσια επιτήρηση και κοινές ασκήσεις ενισχύουν τον τοπικό έλεγχο του παράκτιου χώρου, αφήνοντας τη διοίκηση, τα σύμβολα και τη νομιμοποίηση σταθερά εθνικά. Η απουσία μιας ινδικής αρχιτεκτονικής ασφάλειας είναι το ζητούμενο.
Η Σομαλιλάνδη έχει ήδη πρακτική σημασία, ακόμη και χωρίς επίσημη αναγνώριση. Οι εμπορικές ροές περνούν από τη Μπερμπέρα και τα ινδικά αγαθά στηρίζουν την οικονομία του λιμανιού της.
Στον Κόλπο του Άντεν, οι σταθερές αναπτύξεις της Ινδίας κατά της πειρατείας βοηθούν στην ασφάλεια των θαλάσσιων οδών από τις οποίες εξαρτάται η ακτή της Σομαλιλάνδης. Αυτό δεν είναι διπλωματική αναγνώριση, αλλά de facto συνάφεια: συνεργασία μέσω εμπορίου και θαλάσσιας ασφάλειας, εκεί όπου η κυριαρχία αμφισβητείται αλλά οι καθημερινές λειτουργίες όχι.
Η στρατηγική της Τουρκίας στην Αφρική αντανακλά ένα διαφορετικό μοντέλο. Στη Σομαλία, εκπαίδευση, εφοδιαστική, χρηματοδότηση, παιδεία, μέσα ενημέρωσης και αεροπορική συνδεσιμότητα λειτουργούν κάτω από μία ενιαία ξένη ομπρέλα, δημιουργώντας μια πολυεπίπεδη παρουσία που συγχωνεύει θεσμούς και εφοδιαστική σε ένα συνεχές επιρροής.
Τα πρότυπα, συμπεριλαμβανομένης της πιστοποίησης χαλάλ, λειτουργούν ως εργαλεία ελέγχου της αγοράς, ενώ ιδιωτικές εταιρείες ασφάλειας επεκτείνουν την εμβέλειά τους με δυνατότητα άρνησης εμπλοκής.
Η Τουρκία δεν ανταγωνίζεται απλώς για συμβόλαια! Ανταγωνίζεται για να γίνει η προεπιλεγμένη κυριαρχία. Η Ινδία το αντικρούει αυτό όχι με μίμηση αλλά προσφέροντας ικανότητα χωρίς πολιτισμική αιχμαλωσία και συνεργασία χωρίς επιβολή ταυτότητας.
Η Françafrique επέβαλε τάξη μέσω εγγυήσεων ασφάλειας, νομισματικών πλαισίων και πολιτικής επιμέλειας — ατελώς, αλλά με βάση τη συνέχεια και την ευθύνη.
Η Τουρκία χτίζει επιρροή μέσω ταυτότητας, ενσωματώνοντας εκπαίδευση, θρησκεία, μέσα και υποδομές στην καθημερινή διακυβέρνηση. Η Ινδία δεν κάνει κανένα από τα δύο. Προωθεί ικανότητα χωρίς σύμβολα, συστήματα χωρίς σημαίες και επιρροή χωρίς να αντικαθιστά το ίδιο το κράτος.
Η Κίνα παραμένει το σημείο αναφοράς για κλίμακα και ταχύτητα.
Με όγκους εμπορίου που πλησιάζουν τα 280 δισ. δολάρια και δεσμεύσεις χρηματοδότησης μετρημένες σε δεκάδες δισεκατομμύρια, το μοντέλο της μετατρέπει το μέγεθος σε μοχλό πίεσης. Η Ινδία δεν μπορεί να ανταγωνιστεί στην κλίμακα, οπότε ανταγωνίζεται στην επιλογή.
Όταν τα αφρικανικά κράτη μπορούν να προμηθεύονται φάρμακα, κατάρτιση, ψηφιακά συστήματα και χρηματοδότηση έργων από πολλαπλούς εταίρους, το κόστος του να πουν «όχι» σε οποιονδήποτε μεμονωμένο δρώντα μειώνεται. Αυτό είναι εξισορρόπηση μέσω επιλογής, όχι αντιπαράθεσης.
Η Ρωσία ακολουθεί ακόμη έναν δρόμο. Σε τμήματα του Σαχέλ, η βοήθεια ασφάλειας και η προστασία καθεστώτων ανταλλάσσονται άμεσα με επιρροή, πόρους και πολιτική ευθυγράμμιση, δημιουργώντας ένα μοντέλο συντόμευσης βασισμένο στον εξαναγκασμό και όχι στην ικανότητα.
Η Ινδία απαντά όχι με διαλέξεις περί δημοκρατίας, αλλά στηρίζοντας τη θεσμική οικοδόμηση και τη συνεργασία ασφάλειας που ενισχύουν τον εθνικό έλεγχο χωρίς να παγιώνουν εξάρτηση από ξένους μαχητές.
Η ισχύς αμφισβητείται ολοένα και περισσότερο στα οικοσυστήματα πληροφόρησης. Τα αφρικανικά κοινά είναι νεανικά, διασυνδεδεμένα και σκεπτικιστικά. Η Ρωσία, η Κίνα και η Τουρκία επενδύουν βαριά στη διαμόρφωση αφηγημάτων, ενώ η σιωπή παραχωρεί το πεδίο σε άλλους.
Η Ινδία δεν αμφισβητεί τις δυτικές αξίες στην Αφρική. Τις επιχειρησιακοποιεί εκεί όπου η δυτική εμπλοκή συχνά υστέρησε. Αυτό δεν είναι περιφερειακό ζήτημα αλλά στρατηγικό.
Όπου τα αφρικανικά κράτη έχουν αξιόπιστους εταίρους που παραδίδουν ικανότητα, συνδεσιμότητα και συνεργασία ασφάλειας χωρίς ιδεολογική ευθυγράμμιση ή υποθήκευση της κυριαρχίας, τα καταναγκαστικά μοντέλα δυσκολεύονται να κυριαρχήσουν.
Όσοι απειλούνται από το μοντέλο «εταίρου» της Ινδίας απειλούνται δομικά.
Η εξάρτηση αποδυναμώνεται όταν υπάρχουν εναλλακτικές και η επιρροή μετατοπίζεται από τον μοχλό πίεσης στην αξιοπιστία. Παρά τους περιορισμούς της, η πρόταση της Ινδίας παραμένει διακριτή και κλιμακούμενη: μια συνεργασία που χτίζει κρατική ικανότητα, εμπόριο που δημιουργεί αγορές και συνεργασία ασφάλειας που ενισχύει την κυριαρχία.
Η Αφρική δεν χρειάζεται έναν νέο προστάτη. Χρειάζεται εταίρους αρκετά σίγουρους ώστε να κερδίζουν επιρροή μοιράζοντάς την — και η Ινδία μπορεί αξιόπιστα να το κάνει.