Εάν υπάρχει κάτι πολύ δύσκολο είναι να καταφέρει κανείς να ισορροπήσει σε δύο βάρκες ταυτόχρονα. Για την Τουρκία του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, στην εποχή των κυρώσεων της Δύσης προς τη Ρωσία για την εισβολή στην Ουκρανία, αυτό μοιάζει με καθημερινότητα. Εχει, άλλωστε, αποκτήσει πείρα από παλιά. Και, βάσει αυτής της πείρας, επιχειρεί σήμερα να εμφανιστεί ως το δίκαιο, ουδέτερο μέρος ανάμεσα στη Ρωσία και τη Δύση που επιχειρεί τη συμφιλίωση, ενώ ταυτόχρονα δίνει -με το αζημίωτο- διέξοδο διαφυγής στο περιβάλλον του Βλαντιμίρ Πούτιν. Και πολλοί αναρωτιούνται εάν πρόκειται για επιτήδειο ουδέτερο.
Η σχέση του Ερντογάν με τον Πούτιν δεν ήταν πάντα καλή. Οταν, για παράδειγμα, το 2015 η Τουρκία κατέρριψε ρωσικό μαχητικό αεροσκάφος, ο Πούτιν την κατήγγειλε ότι αγόραζε το πετρέλαιο που έκλεβαν οι τζιχαντιστές του ISIS από τη Συρία και το Ιράκ. Στοιχεία γι’ αυτό προέκυψαν στην πορεία, αλλά ταυτόχρονα βελτιώθηκαν και οι σχέσεις μεταξύ των δύο ανδρών όσο ο Ερντογάν έφερνε την Τουρκία όλο και πιο κοντά στα ρωσικά συμφέροντα. Ενα τουρκικό ρητό λέει πως ένας καφές μεταξύ δύο ανθρώπων φέρνει 40 χρόνια φιλίας. Στην περίπτωση όμως της Τουρκίας του Ερντογάν, τον εναγκαλισμό με τη Ρωσία του Πούτιν δεν φέρνει ο καφές, αλλά τα ρούβλια. Ή, πιο συγκεκριμένα, δισεκατομμύρια δολάρια σε ρευστό και assets, τα οποία οι κυνηγημένοι από τις κυρώσεις της Δύσης Ρώσοι ολιγάρχες μεταφέρουν πανικόβλητοι στη γείτονα από κάθε πλευρά του πλανήτη.
Το τελευταίο διάστημα, όταν δημοσιεύονται ρεπορτάζ των ΜΜΕ για την κατάρρευση της οικονομίας της Τουρκίας, πολλοί αντιδρούν. Με βάση και τα διδάγματα της ελληνικής κρίσης, αναρωτιούνται πώς γίνεται μια οικονομία να δέχεται τόσα πλήγματα σε ένα τόσο δυσχερές περιβάλλον, αλλά να μην αναγκάζεται να προσφύγει στο ΔΝΤ ή να χρεοκοπήσει. Και η αλήθεια είναι πως έχουν δίκιο. Με τον πληθωρισμό να έχει φτάσει ως και το 100% στην Κωνσταντινούπολη, την τουρκική λίρα να έχει κατακρημνιστεί σε ιστορικά χαμηλά, την Κεντρική Τράπεζα να «καίει» τα αποθεματικά σε δολάριο για να στηρίξει το νόμισμα και το έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών της Τουρκίας να έχει φθάσει στα 32,4 δισ. δολάρια στο α’ εξάμηνο του έτους, ο οίκος Moody’s υποβάθμισε το χρέος της Τουρκίας στην περιοχή των ομολόγων-σκουπιδιών, όπως αναμένεται να κάνουν και οι Standard & Poor’s και Fitch.
Είναι λοιπόν μυστήριο πώς χρηματοδοτείται αυτή η οικονομία. Μυστήριο στην κυριολεξία, καθώς το έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών της Τουρκίας καλύφθηκε κατά 54% από εισροές κεφαλαίων αγνώστου προελεύσεως (το υπόλοιπο 38% από τα συναλλαγματικά διαθέσιμα της Κεντρικής Τράπεζας και το 8% του από εισροές ξένων κεφαλαίων από άμεσες επενδύσεις ή επενδύσεις χαρτοφυλακίου). Πρόκειται για ορφανές ροές χρήματος προς τα ταμεία της χώρας, οι οποίες αυξάνονται εκθετικά. Στον φετινό προϋπολογισμό, στο επτάμηνο του έτους 24,4 δισ. δολάρια είναι αγνώστου προελεύσεως, ενώ μόνο τον Ιούλιο κατεγράφησαν ροές χρήματος η προέλευση των οποίων δεν μπορεί να δικαιολογηθεί, αυξημένες κατά 5,5 δισ. δολάρια. Για να αντιληφθεί κανείς ότι δεν πρόκειται για λογιστικό λάθος, αρκεί να αναφέρουμε ότι τα αγνώστου προελεύσεως χρήματα είναι κατά 30% περισσότερα από τα τουριστικά έσοδα της Τουρκίας (16,4 δισ. δολάρια για το διάστημα Ιανουαρίου – Ιουλίου) και αποτελούν ρεκόρ για τα τελευταία 40 χρόνια που η γειτονική χώρα έχει διαθέσιμα στοιχεία για την οικονομία της.
Τώρα, λοιπόν, όλοι προσπαθούν να απαντήσουν από πού προέρχονται αυτά τα δισεκατομμύρια. Κάποιοι, όπως το Al-Monitor, επιχειρούν να δώσουν απάντηση επισημαίνοντας ότι προφανώς πρόκειται για χρήματα που προέρχονται από παράνομες δραστηριότητες. Η Τουρκία, άλλωστε, έχει και στο παρελθόν κατηγορηθεί ότι ξεπλένει τέτοιο χρήμα, όπως έκανε όταν -όπως είχε καταγγείλει ο πρόεδρος Πούτιν- πούλαγε το πετρέλαιο του ISIS. Κάποιοι άλλοι, ωστόσο, με βάση και την… προϊστορία της Τουρκίας με τη διευκόλυνση του Ιράν να πουλήσει χρυσάφι και πετρέλαιο αποφεύγοντας τις διεθνείς κυρώσεις και το σκάνδαλο ξεπλύματος μαύρου χρήματος με την τράπεζα Halkbank (το οποίο εμπλέκει απευθείας τον Τούρκο πρόεδρο και την οικογένειά του) το πάνε αλλού.
Ρώσικα ρούβλια σε τουρκικές τράπεζες
Στα μέσα Μαρτίου, η Τουρκική Κεντρική Τράπεζα κατέγραψε εισροές περίπου 3 δισ. δολαρίων μέσα σε μόλις δύο ημέρες. Ο Ομέρ Τζενκάλ, οικονομολόγος που εργαζόταν στην HSBC Τουρκίας, λέει ότι αυτά τα χρήματα ήταν πιθανότατα καταθέσεις από Ρώσους. Το τελευταίο διάστημα, ως αποτέλεσμα των κυρώσεων που επέβαλε σε ρωσικές τράπεζες και επιχειρήσεις η Δύση, δεκάδες χιλιάδες Ρώσοι μετακόμισαν στην Τουρκία. Μαζί τους είχαν βαλίτσες γεμάτες με λεφτά, superyachts, ιδιωτικά αεροσκάφη και ελικόπτερα και άλλα assets.
Για την ακρίβεια, περίπου 14.000 Ρώσοι ισχυροί του χρήματος μετακόμισαν στην Τουρκία από τις 24 Φεβρουαρίου, τη μέρα έναρξης του πολέμου στην Ουκρανία. Η Τουρκία είναι ένας πρώτης τάξεως προορισμός για να διασώσουν οι Ρώσοι ολιγάρχες τις περιουσίες τους, οι οποίες βρίσκονται «παγωμένες» σχεδόν σε κάθε γωνιά του πλανήτη. Με τα capital controls στη χώρα τους να τους «δένουν τα χέρια», οι Ρώσοι αγοράζουν σπίτια και επιχειρήσεις στην Τουρκία, εκμεταλλευόμενοι τον νόμο που τους επιτρέπει να αποκτήσουν τουρκική υπηκοότητα αν επενδύσουν τουλάχιστον 250.000 δολάρια στη χώρα.
Πλέον, οι Ρώσοι είναι η εθνικότητα που έκανε τις περισσότερες αγορές ακινήτων στη γείτονα φέτος, σύμφωνα με το Bloomberg. Και έτσι, αφού η Τουρκία είναι η μόνη χώρα-μέλος του ΝΑΤΟ που δεν έχει επιβάλει κυρώσεις στη Ρωσία, μπορούν να παρακάμψουν τις δυτικές κυρώσεις, μεταφέροντας τα λεφτά τους από ρωσικές σε τουρκικές τράπεζες και μετατρέποντας τα ρούβλια τους σε τουρκικές λίρες ή δολάρια και ευρώ. Για να διευκολυνθεί αυτή η διαδικασία για όσους έχουν τόσα χρήματα που θα χρειάζονταν… νταλίκες για να τα μεταφέρουν σε ρευστό, το τελευταίο διάστημα στην Τουρκία ξεφυτρώνουν σαν μανιτάρια ρωσικές εταιρείες cash transfer, οι οποίες συνεργάζονται με εγχώριες κρατικές τράπεζες.
Χρυσάφι και κρυπτονομίσματα
Από τη στιγμή που η Ρωσία έχει capital controls και οι συναλλαγές σε τράπεζες γίνονται όλο και δυσκολότερες για Ρώσους μεγαλοεπιχειρηματίες, υπάρχουν δύο λύσεις για τη διάσωση της περιουσίας τους από τις δυτικές κυρώσεις: η μία είναι το χρυσάφι -το οποίο βέβαια έχει τη δυσκολία της… διακριτικής μετακίνησης- και η άλλη τα κρυπτονομίσματα. Το bitcoin και τα άλλα κρυπτονομίσματα έχουν το μεγάλο αβαντάζ της ανωνυμίας στις συναλλαγές. Ενα κοινό μυστικό το οποίο διατράνωσε δημοσίως η γαλλική οικονομική εφημερίδα «Les Echos» πρόσφατα είναι ότι κάποιοι Ρώσοι μεγιστάνες ξεκίνησαν να αγοράζουν με φρενήρεις ρυθμούς κρυπτονομίσματα πριν από μερικούς μήνες. Αρχικά σκέφτονταν ότι έτσι θα απέφευγαν την πιθανότητα μεγάλης ζημίας σε περίπτωση κατάρρευσης του ρωσικού νομίσματος και, κυρίως, ότι θα απέφευγαν τυχόν κυρώσεις.
Και δεν διαψεύστηκαν. Τα ανταλλακτήρια κρυπτονομισμάτων σε όλο τον κόσμο ήδη έχουν παγώσει τους λογαριασμούς όσων από το περιβάλλον του Βλαντιμίρ Πούτιν έχουν επιβληθεί κυρώσεις, αλλά οι περισσότεροι είχαν ήδη αποφύγει και αυτή τη διαδικασία. Κι αυτό γιατί χρησιμοποίησαν φίλους και συνεργάτες, σπάζοντας την περιουσία που επένδυσαν σε κρυπτονομίσματα σε πολλούς λογαριασμούς με διαφορετικά ονόματα. Κάπως έτσι, η φυγή των Ρώσων ολιγαρχών και μεγιστάνων προς την Τουρκία με bitcoin τα οποία μετατρέπουν σε τουρκικές λίρες ή δολάρια έγινε πραγματικότητα.
Η χώρα, άλλωστε, με τον καλπάζοντα πληθωρισμό, ευνοεί τη χρήση κρυπτονομισμάτων. Ο δικηγόρος με ειδίκευση στις συναλλαγές Blockchain και κρυπτονομίσματα Μπουρσάκ Ουνσάλ λέει ότι «τα ανταλλακτήρια ξεφυτρώνουν σαν μανιτάρια, ανάμεσά τους και ξένα ανταλλακτήρια που μπαίνουν στην τουρκική αγορά». Περίπου 40 ανταλλακτήρια κρυπτονομισμάτων λειτουργούν ήδη στην Τουρκία. Ετσι, δεν είναι δύσκολη η διαδικασία μεταφοράς των χρημάτων και ρευστοποίησης της περιουσίας. Ο μεσίτης στην Κωνσταντινούπολη Καλντάς Τζιχάνογλου λέει ότι αρκετοί Ρώσοι χρησιμοποιούν μετρητά τα οποία μετετράπησαν σε τέτοια από κρυπτονομίσματα τώρα που οι κυρώσεις έκαναν τις συναλλαγές τους πιο περίπλοκες. «Θα έλεγα ότι οι περισσότερες συναλλαγές που βλέπουμε είναι σε κρυπτονομίσματα», είπε στο Reuters.
«Τα cryptos, ειδικά γι’ αυτή την αγορά τώρα, με τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν, είναι το κανάλι που χρησιμοποιείται». Με τη ροή που έχουν τα κρυπτονομίσματα στην Τουρκία (η τουρκική πλατφόρμα BtcTurk καταγράφει περίπου 424 εκατ. δολάρια την εβδομάδα ενώ η Paribu 205 εκατ., σύμφωνα με την CoinGecko), οι συναλλαγές των Ρώσων ολιγαρχών με cryptos μπορούν να περάσουν απαρατήρητες στο πλήθος.
Πρόσφυγες… με lear jets
Στο σόου του στην έδρα των Ηνωμένων Εθνών, ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν προσπάθησε να πείσει ότι κόπτεται για τους πρόσφυγες και τους μετανάστες. Η αλήθεια είναι ότι κόπτεται για κάποιους από αυτούς. Ο λόγος για τους Ρώσους ολιγάρχες που αναγκάζονται να διαφύγουν στη χώρα του για να ξεφύγουν όχι από τη φρίκη του πολέμου, αλλά από τις κυρώσεις της Δύσης. «Οι πόρτες μας είναι ορθάνοιχτες», έλεγε πρόσφατα ο Τούρκος πρόεδρος στον Ρώσο ομόλογό του, στη διάρκεια συνομιλίας τους, καλώντας στο ασφαλές καταφύγιο της Τουρκίας τους ζάπλουτους επιχειρηματίες του περιβάλλοντος Πούτιν. Και το εννοούσε. Οι Ρώσοι γνώριζαν για την καταιγίδα κατασχέσεων περιουσιακών στοιχείων ολιγαρχών συνεργατών και φίλων του Πούτιν στη Δύση και κάποιοι από αυτού, τα μετέφεραν στην Τουρκία για να τα σώσουν. Οπως έγινε με αρκετά megayachts και ιδιωτικά αεροσκάφη.
Η περιπτωση Αμπράμοβιτς
Χαρακτηριστικότερη είναι η περίπτωση του Ρομάν Αμπράμοβιτς. Ο διασημότερος, ίσως, Ρώσος ολιγάρχης μπορεί να έβγαλε στο σφυρί την Τσέλσι και άλλα περιουσιακά του στοιχεία, όμως εμφανίστηκε ενώπιον του Ερντογάν -όπως ο ίδιος ο Τούρκος πρόεδρος είπε- ως εκπρόσωπος της Ρωσίας και του Βλαντιμίρ Πούτιν σε συνομιλίες στην Κωνσταντινούπολη, τον Μάρτιο. Στις 21 εκείνου το μήνα ήταν όταν μετά την ανακοίνωση των κυρώσεων, το αξίας 600 εκατ. δολαρίων ολοκαίνουριο yacht «Solaris» του Αμπράμοβιτς, έδενε στο Μπόντρουμ. Μια μέρα αργότερα, το άλλο του superyacht, το αξίας 700 εκατ. δολαρίων «Eclipse» έφτασε στη Μαρμαρίδα. Από τότε και τα δύο σκάφη παραμένουν σε τουρκικά νερά. Σύμφωνα με στοιχεία του Marine Traffic, το «Solaris» είναι αγκυροβολημένο έξω από τη μαρίνα του Γιαλικαβάκ και το «Eclipse» στα ανοιχτά του Γκιοτσέκ. Τις ίδιες μέρες, το ιδιωτικό lear jet του Αμπράμοβιτς, ένα Gulfstream G650ER με τα διακριτικά LX-RAY στην ουρά του, προσγειώθηκε στο αεροδρόμιο της Κωνσταντινούπολης.
Εκτοτε μετακινήθηκε μεταξύ Μόσχας και Κωνσταντινούπολης, για να επιστρέψει ξανά στην Πόλη, σύμφωνα με τα στοιχεία του Flightradar24, το οποίο πλέον δεν μπορεί να εντοπίσει το υπερπολυτελές αεροσκάφος. Γεγονός καθόλου τυχαίο, καθώς η λίστα των αμερικανικών αρχών περιλαμβάνει στις κυρώσεις το συγκεκριμένο τζετ, μαζί με προειδοποίηση για οποιονδήποτε του παρέχει οποιαδήποτε υπηρεσία οπουδήποτε. Μυστήριο καλύπτει το πού βρίσκονται τέσσερα από τα επτά ελικόπτερα του Αμπράμοβιτς και τέσσερα Airbus EC-145 που σχετίζονται με τα δύο superyachts του.
Καθώς είναι αδύνατο να διαπιστωθεί, εικάζεται ότι τα δύο βρίσκονται στα ελικοδρόμια των superyachts και τα υπόλοιπα σε ελικοδρόμια της Τουρκίας και της Ρωσίας. Στη Γερμανία και τη Μεγάλη Βρετανία, η Αστυνομία μπορεί να κάνει εφόδους στα σπίτια και τα γραφεία του μεγιστάνα του σιδηρομεταλλεύματος, φίλου του Βλαντιμίρ Πούτιν και επίκεντρου των κυρώσεων της Δύσης Αλισέρ Ουσμάνοφ, όμως το megayacht του είναι ασφαλές, καθώς πρόλαβε να μετακινήσει το αξίας 600 εκατ. δολαρίων και μήκους 156 μέτρων «Dilbar» στην Τουρκία. Μάλιστα, φτάνοντας στη θάλασσα του Μαρμαρά, αποφάσισε να κάνει ένα «δώρο» στην Τουρκία, φουλάροντας τις γιγαντιαίες δεξαμενές του «Dilbar».
Βάζοντας δηλαδή 400.000 τόνους καυσίμου πλήρωσε περίπου 400.000 δολάρια για το πετρέλαιο και περίπου 1 εκατ. δολάρια σε φόρους στο τουρκικό Δημόσιο. Οπότε, ως ευπρόσδεκτος, συνέχισε την κρουαζιέρα προς το τουρκικό θέρετρο Φεθιγιέ. Επάνω στο «Dilbar» βρίσκονται και δύο ελικόπτερα του Ουσμάνοφ, ενώ το ένα από τα δύο αεροσκάφη του που δεν κατασχέθηκε από τις ΗΠΑ, το Dassault Falcon 7X, φέρεται να βρίσκεται στην Τουρκία. Ο ιδιοκτήτης του αξίας 400 εκατ. δολαρίων yacht «Flying Fox» είναι ο πρόεδρος του αεροδρομίου Ντομοντέντοβο Ντμίτρι Καμένσχικ.
Ο Ρώσος ολιγάρχης έδωσε στις 22 Απριλίου εντολή στο πλήρωμα του σκάφους να εγκαταλείψει τη Δομινικανή Δημοκρατία, όπου βρισκόταν, και να πλεύσει πάση δυνάμει προς το Μπόντρουμ, όπου αγκυροβόλησε. Eτσι, απέφυγε την κατάσχεση από τις αμερικανικές αρχές για μεταφορά όπλων και ξέπλυμα χρήματος. Με τους αναμεταδότες του «Flying Fox» κλειστούς, το Marine Traffic αδυνατεί να αναγνωρίσει πού βρίσκεται σήμερα το σκάφος, αν και είναι ηλίου φαεινότερο. Το 72μετρο superyacht «Clio», που ανήκει στον βιομήχανο Ολεγκ Ντεριπάσκα, έπλευσε ολοταχώς από τον Ινδικό ωκεανό στην Τουρκία μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία. Τελευταία φορά εξέπεμψε σήμα στις 18 Απριλίου, κοντά στο λιμάνι του Σότσι. Είναι άγνωστο αν κατευθύνθηκε σε ρωσικό ή σε τουρκικό λιμάνι.
Το «Ragnar» είναι ένα superyacht αξίας 85 εκατ. δολαρίων που ανήκει στον πρώην πράκτορα της KGB και φίλο του Πούτιν Βλαντιμίρ Στριαλκόφσκι. Μετά από μια περιπέτεια στη Νορβηγία, όπου οι τοπικοί suppliers αρνούνταν να το ανεφοδιάσουν, τελικά κατάφερε να φτάσει τον Μάιο στη Μαρμαρίδα και να δέσει εκεί, ως σήμερα, σύμφωνα με τα στοιχεία του Marine Traffic. Στο μεταξύ, το αξίας 100 εκατ. δολαρίων superyacht «Titan» του ολιγάρχη Αλεξάντερ Αμπράμοφ έφυγε από το Ντουμπάι στις 22 Απριλίου, έφτασε μερικές μέρες αργότερα στο Φεθιγιέ της Τουρκίας και από τις 5 Μαΐου κάνει «κρουαζιέρα» σε τουρκικά ύδατα.
Αυτά, βέβαια, δεν είναι τα μόνα. Μόνο σε ό,τι αφορά τα γιοτ, υπολογίζεται ότι σε τουρκικές μαρίνες έχει σταθμεύσει μετά την ανακοίνωση των κυρώσεων από τις δυτικές κυβερνήσεις, ένας ρωσικών συμφερόντων στόλος αξίας άνω των 2,2 δισ. στερλινών. Υψηλότερης δηλαδή από την αξία των θαλαμηγών που δημεύτηκαν συνολικά από τις δυτικές κυβερνήσεις ως μέρος των κυρώσεων. Ενα στα τέσσερα superyachts που πιστεύεται ότι ανήκουν σε Ρώσους ολιγάρχες οι οποίοι περιλαμβάνονται στον κατάλογο κυρώσεων τις Δύσης, δηλαδή τουλάχιστον δέκα σκάφη, βρίσκεται αγκυροβολημένο σε τουρκικά λιμάνια και μαρίνες. Είναι αδύνατο να διαπιστωθεί ποια είναι και πού βρίσκονται, με δεδομένο ότι έχουν απενεργοποιήσει τους δορυφορικούς αναμεταδότες του συστήματος AIS.
