Το πρώτο πυρηνικό εργοστάσιο στον πλανήτη που δημιουργείται με τη μέθοδο αυτή.
Και όμως, το πυρηνικό πρόγραμμα της Τουρκίας είναι ένα από τα παλαιότερα του πλανήτη. Σχεδόν όλες οι τουρκικές κυβερνήσεις από τη δεκαετία του 1950, φιλοδοξούσαν να κατασκευάσουν πυρηνικό εργοστάσιο, αλλά απέτυχαν. Την «γκίνια» αυτή, μπορεί να επαίρεται ότι έσπασε ο Ταγίπ Ερντογάν χάρη στο know how και τα χρήματα των Ρώσων, όπως έδειξαν και τα εγκαίνια φόρτωσης πυρηνικού καυσίμου στον πυρηνικό σταθμό Ακούγιου (Akkuyu) που κατασκευάστηκε από τη ρωσική Rosatom.
Όταν τη δεκαετία του 1950 ο Αμερικανός πρόεδρος Άικ Αιζενχάουρ έβγαλε εκείνον των περίφημο λόγο (Atoms for Peace) για τη μη διάδοση των πυρηνικών όπλων, φαίνεται ότι έβαλε ιδέες και στην Άγκυρα. Έκτοτε, οι τουρκικές κυβερνήσεις, επιχείρησαν έξι φορές να κατασκευάσουν έναν πυρηνικό σταθμό με σημαντικότερη ίσως προσπάθεια εκείνη της δεκαετίας του 1970 όταν επελέγη η -διάσημη σήμερα- τοποθεσία… Ακούγιου, απέναντι από την Κύπρο.
Θα είχε αντέξει τον σεισμό το πυρηνικό εργοστάσιο που κατασκευάζει η Τουρκία;
Η τοποθεσία είχε κριθεί τότε η καταλληλότερη στην Τουρκία για την κατασκευή του πρώτου πυρηνικού σταθμού της χώρας, όσον αφορά τους σεισμούς. Χρειάστηκαν οκτώ χρόνια σεισμικών μελετών για να κριθεί η ασφαλέστερη. Το 1976 δόθηκε η άδεια εγκατάστασης, από την κυβέρνηση του Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος, που σήμερα ηγέτης του είναι ο Κεμάλ Κιλιντσάρογλου. Αν και το 1977 ανατέθηκε η κατασκευή στη σουηδική ASEA ATOM (σήμερα Westinghouse Electric Sweden AB), ωστόσο, η προσπάθεια ναυάγησε, τόσο λόγω αντιδράσεων ενός ισχυρού αντιπυρηνικού κινήματος, όσο και λόγω διαφωνιών μεταξύ Άγκυρας και εταιρείας για τη χρηματοδότηση, όπως αναφέρει ο αναπληρωτής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Boğaziçi, Cem İskender Aydın.
Παγκόσμια πρωτοτυπία από Ερντογάν και Ρώσους
Μετά την νίκη του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης, το 2002, όλα τα παλιά προβλήματα, που υπονόμευαν το τουρκικό πυρηνικό όνειρο, φαίνεται να επιλύθηκαν από τον νέο Τούρκο ηγέτη Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. Η Τουρκία υιοθέτησε τη στρατηγική Κατασκευής-Ιδιοκτησίας-Λειτουργίας (BOO) μέσω διακυβερνητικών συμφωνιών με τη Ρωσία και την Ιαπωνία ενώ σύμφωνα με τον αναπληρωτής γενικό διευθυντή του ρωσικού κολοσσού Rosatom Αντόν Ντεντουσένκο, το Ακούγιου είναι ο πρώτος πυρηνικός σταθμός στον κόσμο που υλοποιείται μέσω σύμβασης Κατασκευής-Ιδιοκτησίας-Λειτουργίας.
Με τη συγκεκριμένη μέθοδο, ο Ερντογάν ανέθεσε την κατασκευή ενός κοινοφελούς έργου σε ιδιωτική εταιρεία. Της χορήγησε άδεια λειτουργίας για μεγάλο χρονικό διάστημα και στη συνέχεια η ίδια θα ήταν υπεύθυνη για τη χρηματοδότηση, τον σχεδιασμό, την ανέγερση και τη λειτουργία των εγκαταστάσεων. Η εταιρεία έχει την ιδιοκτησία του έργου, ενώ οι κρατικοί φορείς έχουν την ευθύνη για τον προσδιορισμό των προδιαγραφών των προσφερόμενων υπηρεσιών, των κανόνων ασφαλείας και των τελών χρήσης του έργου. Με την εκτιμώμενη διάρκεια ζωής για το Ακούγιου να είναι 60 έτη, με παράταση άλλων 20 ετών, η ρωσική εταιρεία -και κατ’ επέκταση η Ρωσία- παγιώνει την παρουσία της στην Τουρκία για όλον σχεδόν τον 21ο αιώνα!
Με τη χρηματοδότηση να παρέχεται από Ρώσους επενδυτές, με το 93% να προέρχεται από θυγατρική της Rosatom, ο Πούτιν δεν δίστασε καθόλου να δηλώσει ευθέως πως «είμαστε ευγνώμονες στους Τούρκους συναδέλφους για την απόφαση να δοθεί στο κοινό σχέδιο το καθεστώς στρατηγικής επένδυσης, να επεκταθεί ο κατάλογος των φορολογικών προνομίων και ρυθμίσεων για αυτό. Θέλω να ευχαριστήσω όλους τους Τούρκους φίλους για την απόφαση αυτή, διότι κατέστησε το έργο αυτό οικονομικά εφικτό και κερδοφόρο».
2010 – Βήμα πρώτο: Οι υπογραφές
Έτσι, οι υπογραφές για το Ακούγιου έπεσαν στις 12 Μαΐου 2010, μεταξύ Ρωσίας και Τουρκίας συμφωνώντας οι δύο χώρες να κατασκευαστεί ο πυρηνικός σταθμός Ακούγιου που θα αποτελείται από τέσσερις αντιδραστήρες VVER γενιάς 3+ ρωσικής σχεδίασης, ισχύος 1.200 μεγαβάτ (MW) ο καθένας, στη νότια ακτή της χώρας, στην επαρχία Μερσίνα.
Στο πλαίσιο της μακροπρόθεσμης σύμβασης, η Rosatom συμφώνησε να παράσχει το σχεδιασμό, την κατασκευή, τη συντήρηση, τη λειτουργία και τον παροπλισμό του σταθμού παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας. Σύμφωνα με την εταιρεία, ο σχεδιασμός του σταθμού περιλαμβάνει ένα εξωτερικό τοίχωμα από οπλισμένο σκυρόδεμα και ένα εσωτερικό προστατευτικό κέλυφος από «προεντεταμένο σκυρόδεμα». Μεγάλη προσοχή δόθηκε στην ασφάλεια, με μεταλλικά καλώδια τεντωμένα στο εσωτερικό αυτού του τσιμεντένιου κελύφους για την πρόσθετη στερεότητα της κατασκευής. Σύμφωνα με την εταιρεία, οι μονάδες ηλεκτροπαραγωγής με αντιδραστήρες VVER-1200 συμμορφώνονται με τις απαιτήσεις του Διεθνούς Οργανισμού Ατομικής Ενέργειας (IAEA) μετά τη Φουκουσίμα.
2018 – Οι βάσεις της τουρκικής πυρηνικής βιομηχανίας
Επόμενο σημαντικό βήμα ήταν το 2018 όταν πραγματοποιήθηκε τελετή θεμελίωσης του σταθμού με την παρουσία του Ερντογάν και του Πούτιν με τον ίδιο να λέει τότε πως «στην πραγματικότητα, σήμερα δεν είμαστε μόνο παρόντες στην κατασκευή του πρώτου τουρκικού πυρηνικού σταθμού, αλλά δημιουργούμε επίσης τη βάση για την πυρηνική βιομηχανία της Τουρκίας στο σύνολό της».
Ο Ρώσος πρόεδρος είχε εκφράσει τη βεβαιότητα ότι «η κοινή συντονισμένη εργασία των Ρώσων και Τούρκων ειδικών θα καταστήσει δυνατή την έγκαιρη εκτέλεση όλων των προγραμματισμένων εργασιών», ώστε να εξασφαλιστεί η έναρξη λειτουργίας της πρώτης μονάδας του Ακούγιου το 2023. Πράγματι, ο πρώτος αντιδραστήρας θα λειτουργήσει εντός του έτους.
Ο Ερντογάν δήλωσε ότι το εργοστάσιο, «θα καλύψει το 10% των αναγκών της χώρας μας σε ηλεκτρική ενέργεια. Πρόκειται για καθαρή ενέργεια, θα διασφαλίσει την ενεργειακή μας ασφάλεια και θα διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής».
Λίγα χρόνια αργότερα, το 2021, οι δύο ηγέτες ανακοίνωσαν την έναρξη της κατασκευής της ενεργειακής μονάδας 3 με έναν ενθουσιασμένο Ταγίπ Ερντογάο να λέει τότε πως: «Σήμερα, βιώνουμε μαζί μια ημέρα υπερηφάνειας, ξεκινάμε την κατασκευή της τρίτης ενεργειακής μονάδας. Τον επόμενο χρόνο, θα ξεκινήσουμε την κατασκευή της τέταρτης. Αυτό είναι ένα σημαντικό βήμα από την άποψη της ενεργειακής μας ασφάλειας. Ελπίζω ότι ο πυρηνικός σταθμός θα μας δώσει φθηνή και αξιόπιστη ενέργεια. Ήδη 186 φοιτητές έχουν σπουδάσει με επιτυχία και έχουν επιστρέψει στην Τουρκία. Ο πυρηνικός σταθμός Ακούγιου θα δώσει νέα ώθηση στην ανάπτυξη της οικονομίας μας».
Τα έσοδα για το τουρκικό κράτος
Μέχρι το τέλος του 2026 είναι προγραμματισμένες να λειτουργούνε πλήρως οι τρείς στις τέσσερις μονάδες ενώ το έργο που χρηματοδοτείται εξ ολοκλήρου από τη ρωσική πλευρά εκτιμάται να κοστίσει 20 δισ. δολ.
«Μόλις η μονάδα μας στο Ακούγιου βγάλει τα έξοδά της, το 20% του καθαρού κέρδους που θα παράγει η τουρκική εταιρεία του έργου μας JSC Akkuyu Nuclear θα δίνεται ετησίως στην Τουρκία. Δεδομένης της ανάπτυξης της τουρκικής οικονομίας και της αυξανόμενης κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας, το συνολικό ποσό που θα καταβληθεί στην Τουρκική Δημοκρατία μπορεί να ξεπεράσει τα 40 δισεκατομμύρια δολάρια, ενώ θα έχει ακόμη μεγαλύτερη αξία σε φόρους και κοινωνικές παροχές», είπε ο Αντόν Ντεντουσένκο.
Μόλις ολοκληρωθεί ολόκληρο το έργο, ο σταθμός αναμένεται να παράγει 35 δισεκατομμύρια κιλοβατώρες (kWh) ηλεκτρικής ενέργειας ετησίως και θα καλύπτει περίπου το 10% των εγχώριων αναγκών της Τουρκίας σε ηλεκτρική ενέργεια. Εάν όλα πάνε σύμφωνα με το σχέδιο, ολόκληρη η πυρηνική εγκατάσταση Ακούγιου αναμένεται να λειτουργήσει μέχρι το 2025,
Ένα σχέδιο όχι τόσο… τέλειο
Αν και ο Πούτιν διαβεβαίωνε το 2018 πως η κατασκευή του πυρηνικού σταθμού θα πραγματοποιηθεί σύμφωνα με τα υψηλότερα πρότυπα ασφαλείας και τις περιβαλλοντικές απαιτήσεις. Υπάρχουν αντιδράσεις όσον αφορά τους κινδύνους για το περιβάλλον και την ζωή των ανθρώπων, ιδιαίτερα μετά τους σεισμούς του Φεβρουαρίου του 2023.
Ωστόσο, ένα άλλο μειονέκτημα της μεθόδου Κατασκευής-Ιδιοκτησίας-Λειτουργίας που θα έπρεπε να νοιάζει περισσότερο τον Ερντογάν είναι ότι η ιδιωτική εταιρεία έχει την πλήρη ιδιοκτησία του έργου και δεν χρειάζεται να το μεταβιβάσει στον κυβερνητικό φορέα στο τέλος της διάρκειας.
«Αν και η στρατηγική αυτή επιλύει τις προκλήσεις, όπως η έλλειψη οικονομικής και τεχνικής ικανότητας, δημιουργεί νέα προβλήματα» αναφέρει η δημοσιογράφος του Sputnik Svetlana Ekimenko. «Με την πάροδο των ετών, οι υποστηρικτές της πυρηνικής ενέργειας στήριξαν τα επιχειρήματά τους στην τόσο αναγκαία ενεργειακή ασφάλεια και ενεργειακή ανεξαρτησία. Ειδικότερα, η αυξανόμενη εξάρτηση από τη Ρωσία για εισαγωγές φυσικού αερίου τα τελευταία χρόνια παρουσιάζεται ως ισχυρό επιχείρημα υπέρ της κατασκευής πυρηνικών σταθμών από την κυβέρνηση. Ωστόσο, η αντιπολίτευση της κοινωνίας των πολιτών υποστηρίζει ότι η διακυβερνητική συμφωνία δεν θα μειώσει τη συνολική εξάρτηση από τη Ρωσία: αν μη τι άλλο, θα ανταλλάξει μόνο την εξάρτηση από τις εισαγωγές φυσικού αερίου (στη ρωσική εταιρεία φυσικού αερίου GazProm) με την εξάρτηση από την πυρηνική ενέργεια (στη ρωσική εταιρεία πυρηνικής ενέργειας Rosatom).