Η απευθείας σύγκρουση Ιράν – Ισραήλ ήταν μια εξέλιξη που εξ αρχής οι ΗΠΑ και η ΕΕ προσπάθησαν να αποφύγουν. Όμως οι δηλωμένες προθέσεις – από μόνες τους – δεν αρκούν. Το χτύπημα του Ισραήλ στο ιρανικό προξενείο στη Δαμασκό οδήγησε στα αντίποινα της Τεχεράνης. Τώρα το Ισραήλ δηλώνει με τη σειρά του πως θα απαντήσει στο Ιράν και μένει να φανεί εάν ο βιβλικός κανόνας «οφθαλμόν αντί οφθαλμού» θα οδηγήσει τους ίδιους και τον κόσμο σε μονοφθαλμία ή τύφλωση…
Αν και σαφώς ελεγχόμενη και χωρίς την αξιοποίηση των πιο προηγμένων όπλων που διαθέτει στο οπλοστάσιό της, η πραναγγελθείσα επίθεση της Τεχεράνης ήταν το πρώτο απευθείας χτύπημα από την επικράτεια του Ιράν στο Ισραήλ και για αυτό αναλυτές το χαρακτήρισαν ως ένα «ιστορικό γεγονός».
Μέχρι σήμερα τα πλήγματα της Τεχεράνης στο Ισραήλ γίνονταν μέσω των πληρεξούσιων δυνάμεων του «άξονα της αντίστασης». Πρόκειται για τον άτυπο αντι-ισραηλινό και αντι- δυτικό στρατιωτικό συνασπισμό υπό την ηγεσία του Ιράν, στον οποίο συμμετέχουν η Χεζμπολάχ του Λιβάνου, η Χαμάς, ένοπλες ομάδες σε Ιράκ και Συρία, και οι Χούτι στην Υεμένη.
Από την άλλη η στρατηγική του Ισραήλ κατά του Ιράν, μέχρι την επίθεση στο προξενείο, περιοριζόταν σε στοχευμένες δολοφονίες στρατιωτικών ηγετών και επιστημόνων που συμμετείχαν στο πυρηνικό πρόγραμμα της Τεχεράνης. Στις πιο πολλές περιπτώσεις, ο ισραηλινός στρατός δεν αναλάμβανε επίσημα την ευθύνη.
Οι επιδιώξεις Νετανιάχου
Ο Μπενιαμίν Νετανιάχου, όταν αποφάσισε να χτυπήσει το προξενείο του Ιράν στη Δαμασκό, γνώριζε καλά τα επακόλουθα και αυτά φαίνεται να επιδίωκε. Η αντίδραση του Ιράν ήταν αναμενόμενη και με αυτόν τον τρόπο οι ΗΠΑ, που το τελευταίο διάστημα έχουν επικρίνει και αμφισβητήσει ανοιχτά τους σχεδιασμούς του «Μπίμπι», αναγκάστηκαν να εκφράσουν δημόσια την «ακλόνητη» υποστήριξή τους στο Ισραήλ. Ωστόσο σε κατ΄ ιδίαν συνομιλία με τον Νετανιάχου, ο Τζο Μπάιντεν φέρεται να του ξεκαθάρισε πως αυτή η υποστήριξη αφορά αποκλειστικά την άμυνα της χώρας και όχι επιθετικές ενέργειες κατά του Ιράν.
Η Ουάσινγκτον και οι ευρωπαίοι σύμμαχοι επιμένουν πως ένας γενικευμένος πόλεμος θα πρέπει να αποφευχθεί και καλούν τις δύο πλευρές σε «αυτοσυγκράτηση». Ο ισραηλινός πρωθυπουργός ήδη δέχεται πιέσεις για να μην προχωρήσει σε ισχυρά αντίποινα και φαίνεται πως αυτές είχαν κάποιο αποτέλεσμα. Σύμφωνα με τις πληροφορίες ισραηλινών μέσων, το υπουργικό πολεμικό συμβούλιο υποστήριξε πως η σχεδιαζόμενη απάντηση δεν πρόκειται να πυροδοτήσει έναν γενικευμένο πόλεμο και θα έχει – άτυπα – την έγκριση των ΗΠΑ.
Ωστόσο αυτές οι δεσμεύσεις δεν κατευνάζουν τους φόβους. Το γαϊτανάκι αντιποίνων θα μπορούσε να ξεφύγει από κάθε έλεγχο με τους δύο ορκισμένους εχθρούς να κλιμακώνουν τα χτυπήματα σε μια επίδειξη ισχύος και γοήτρου. Επιπλέον ο Νετανιάχου το τελευταίο διάστημα έχει δείξει πως επιχειρεί με τις κινήσεις του να διαμορφώνει τις συνθήκες που εξυπηρετούν τα προσωπικά του σχέδια, ακόμη και χωρίς την έγκριση των συμμάχων του.
Εντός και εκτός Ισραήλ, έχει απωλέσει την αξιοπιστία του και θεωρείται όλο και περισσότερο ως μέρος των προβλημάτων στη Μέση Ανατολή. Ηγέτες της αντιπολίτευσης και η πλειονότητα στις δημοκοπήσεις ζητάει την αποχώρησή του από την πρωθυπουργία με το τέλος του πολέμου, ωστόσο ο ίδιος αντιλαμβάνεται την παραμονή του στον πρωθυπουργικό θώκο ως ευκαιρία για να απαλλαγεί από τις κατηγορίες για διαφθορά, που τον έχουν οδηγήσει ενώπιον της δικαιοσύνης. Η πολιτική του επιβίωση φαίνεται να είναι συνυφασμένη με τις συγκρούσεις.
Επιπλέον ο μεγάλος φόβος της ισραηλινής ηγεσίας ήταν και παραμένει η κατασκευή πυρηνικών όπλων από το Ιράν, το οποίο, σύμφωνα με διεθνής παρατηρητές, φαίνεται να βρίσκεται πολύ κοντά σε αυτό. Το ενδεχόμενο το Ισραήλ να εκμεταλλευτεί τη συγκυρία για να προσπαθήσει να πλήξει το πυρηνικό πρόγραμμα της Τεχεράνης δεν μπορεί να αποκλειστεί και σε αυτήν την περίπτωση η σύγκρουση θα μπορούσε να λάβει τρομακτικές διαστάσεις. Υπενθυμίζεταιι πως ο διακηρυγμένος στόχος του Νετανιάχου είναι «η εξάλειψη κάθε απειλής του Ισραήλ».
Η σχοινοβασία της Δύσης
Οι ΗΠΑ, όπως και το Ηνωμένο Βασίλειο και η Γαλλία, αναγκάστηκαν από τις εξελίξεις να εμπλακούν ενεργά έστω και ως «επικουρική δύναμη» πρόσθετης θωράκισης, βοηθώντας το Ισραήλ να αποκρούσει τους πυραύλους και τα drones του Ιράν. Επιπλέον δυτικοί αξιωματούχοι κάνουν λόγο για μια «ενιαία διπλωματική απάντηση στο Ιράν». Εάν αυτή μετουσιωθεί σε κυρώσεις και ακολουθήσει αντίστοιχη αντίδραση από το Ιράν, τότε οι επιπτώσεις στην διεθνή οικονομία θα ήταν μεγάλες, με ένα ντόμινο στην τιμή του πετρελαίου και κατά συνέπεια σε ένα νέο πληθωριστικό κύμα που θα πλήξει τις δυτικές κοινωνίες.
Οι ΗΠΑ, όπως και οι ευρωπαίοι σύμμαχοι, ευελπιστούν πως ακόμη κι αν ο πόλεμος αντιποίνων συνεχιστεί, τα εκατέρωθεν χτυπήματα θα είναι τέτοιας κλίμακας που δεν θα οδηγήσουν σε μια μεγαλύτερη σύρραξη. Αυτό θα απαιτούσε και την βαθύτερη εμπλοκή τους, ενώ ελλοχεύει πάντα και ο κίνδυνος μιας δυναμικότερης παρέμβασης της Ρωσίας και της Κίνας λόγω της σχέσης τους με το Ιράν.
Σε κάθε περίπτωση τα ισραηλινά αντίποινα, σύμφωνα με όλες τις πλευρές, είναι δεδομένα. Αν και ο Τζο Μπάιντεν συμβούλεψε το Ισραήλ να κρατήσει ως νίκη την αποτελεσματική αντιμετώπιση της ιρανικής επίθεσης, η ισραηλινή κυβέρνηση διεμήνυσε στην Ουάσιγκτον πως δεν έχει άλλη επιλογή από το να απαντήσει. Ο κυβερνητικός εκπρόσωπος , Ντέιβιντ Μένσερ, δήλωσε μετά το συμβούλιο πως «το Ισραήλ διατηρεί όλες τις επιλογές του». «Θα κάνουμε ό,τι περνάει από το χέρι μας για να υπερασπιστούμε τη χώρα μας», τόνισε. Αυτό που μένει να απαντηθεί είναι ο χρόνος και το μέγεθος των αντιποίνων, δυο παράγοντες που θα κρίνουν και το μέλλον της σύγκρουσης.
Το χρονικό μιας προαναγγελθείσας σύγκρουσης
Ακολουθεί ένα πρόσφατο ιστορικό της προαναγγελθείσας σύγκρουσης, όπως παρουσιάζεται από τους New York Times:
Αύγουστος 2019: Μια ισραηλινή αεροπορική επιδρομή σκότωσε δύο εκπαιδευμένους από το Ιράν μαχητές στη Συρία, ένα drone πυροδότησε έκρηξη κοντά σε γραφείο της Χεζμπολάχ στον Λίβανο και μια αεροπορική επιδρομή στο Qaim του Ιράκ, σκότωσε έναν διοικητή μιας ιρακινής πολιτοφυλακής που υποστηρίζεται από το Ιράν. Το Ισραήλ κατηγόρησε το Ιράν ότι προσπάθησε να δημιουργήσει μια χερσαία γραμμή ανεφοδιασμού όπλων μέσω του Ιράκ και της βόρειας Συρίας προς τον Λίβανο, και οι αναλυτές είπαν ότι οι επιδρομές είχαν στόχο να εμποδίσουν το Ιράν και να στείλουν ένα μήνυμα στους πληρεξούσιους του ότι το Ισραήλ δεν θα ανεχόταν έναν στόλο έξυπνων πυραύλων στα σύνορά του.
Ιανουάριος 2020: Το Ισραήλ εξέφρασε την ικανοποίησή του με τη δολοφονία του Ταγματάρχη Κασίμ Σουλεϊμανί, ανώτατου διοικητή του σώματος των Φρουρών της Ισλαμικής Επανάστασης του Ιράν, σε επίθεση με αμερικανικό μη επανδρωμένο αεροσκάφος στη Βαγδάτη. Το Ιράν αντεπιτέθηκε χτυπώντας δύο βάσεις στο Ιράκ που φιλοξενούσαν αμερικανικά στρατεύματα με ένα μπαράζ πυραύλων, τραυματίζοντας περίπου 100 στρατιωτικούς των ΗΠΑ.
Ιούλιος 2021: Πετρελαιοφόρο με διαχειρίστρια μια ισραηλινή ναυτιλιακή εταιρεία δέχεται επίθεση στα ανοιχτά του Ομάν. Δύο μέλη του πληρώματος σκοτώθηκαν. Η εταιρεία και ισραηλινοί αξιωματούχοι δήλωσαν πως η επίθεση έγινε από ιρανικά drones. Η Τεχεράνη ούτε ανέλαβε, αλλά ούτε και αρνήθηκε ρητά την ευθύνη, ωστόσο ένα κρατικό ιρανικό κανάλι, που απηχεί της θέσης του καθεστώτος, αναφέρθηκε στο επεισόδιο ως απάντηση για ένα ισραηλινό χτύπημα στη Συρία.
Νοέμβριος 2021: Το Ισραήλ σκότωσε τον κορυφαίο πυρηνικό επιστήμονα του Ιράν, Μοχσέν Φαχριζαντέχ.
Μάιος 2022: Το Ισραήλ δολοφονεί έναν διοικητή των Φρουρών της Επανάστασης, τον συνταγματάρχη Σαγιάντ Χονταγιέ.
Δεκέμβριος 2023: Μετά την έναρξη των βομβαρδισμών στη Γάζα, ως απάντηση της επίθεσης της Χαμάς στις 7 Οκτωβρίου, ένοπλες δυνάμεις που υποστηρίζονται από το Ιράν, όπως η Χεζμπολάχ του Λιβάνου, ενίσχυσαν τις επιθέσεις τους προς το Ισραήλ, ενώ οι Χούτι της Υεμένης εξαπέλυσαν χτυπήματα κατά εμπορικών πλοίων στην Ερυθρά Θάλασσα, προκαλώντας σημαντικά προβλήματα στη εμπορική ναυτιλία και το διεθνές εμπόριο.
Το Ιράν κατηγόρησε το Ισραήλ για τη δολοφονία ενός υψηλόβαθμού στρατιωτικού στελέχους του, του στρατηγού Sayyed Razi Mousavi, ύστερα από πυραυλικό χτύπημα στη Συρία. Το Ισραήλ, κατά τη συνήθη πρακτική, αρνήθηκε να σχολιάσει άμεσα εάν βρισκόταν πίσω από τον θάνατο του στρατηγού Μουσαβί.
Ιανουάριος 2024: Σε έκρηξη σε προάστιο της Βηρυτού, στον Λίβανο, σκοτώνεται ο Σαλέχ Αλ Αρούρι, ηγετικό στέλεχος της Χαμάς. Μαζί του σκοτώθηκαν και δύο ακόμη διοικητές της παλαιστινιακής οργάνωσης. Ήταν η πρώτη δολοφονία ανώτατου αξιωματούχου της Χαμάς, εκτός της Λωρίδας της Γάζας και της Δυτικής Όχθης, τα τελευταία χρόνια. Αξιωματούχοι από τη Χαμάς, τον Λίβανο και τις Ηνωμένες Πολιτείες απέδωσαν την έκρηξη στο Ισραήλ, το οποίο και πάλι δεν επιβεβαίωσε την εμπλοκή του.
Ως απάντηση η Χεζμπολάχ ενίσχυσε τα χτυπήματα στο Ισραήλ, και ο ισραηλινός στρατός αντεπιτέθηκε σκοτώνοντας αρκετούς από τους διοικητές της ομάδας.
Μάρτιος και Απρίλιος 2023: Επίθεση ισραηλινών μη επανδρωμένων αεροσκαφών έπληξε αυτοκίνητο στο νότιο Λίβανο, σκοτώνοντας τουλάχιστον ένα άτομο. Ο ισραηλινός στρατός είπε ότι σκότωσε τον αναπληρωτή διοικητή της μονάδας πυραύλων της Χεζμπολάχ. Η Χεζμπολάχ επιβεβαίωσε τον θάνατο ενός άνδρα, αλλά δεν έδωσε περισσότερες λεπτομέρειες.
Την ίδια μέρα, ισραηλινές αεροπορικές επιδρομές προκάλεσαν το θάνατο στρατιωτών κοντά στο Χαλέπι, στη βόρεια Συρία. Ήταν μια από τις πιο μεγάλες ισραηλινές επιθέσεις στη χώρα εδώ και χρόνια. Συνολικά σκοτώθηκαν 36 Σύροι στρατιώτες, επτά μαχητές της Χεμπολάχ και ένας μαχητής φιλοϊρανικής πολιτοφυλακής.
Και πάλι ο στρατός του Ισραήλ δεν ανέλαβε την ευθύνη. Ωστόσο, ο υπουργός Άμυνας της χώρας Γιοάβ Γκάλαντ έγραψε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης: «Θα καταδιώξουμε τη Χεζμπολάχ σε κάθε μέρος που επιχειρεί και θα επεκτείνουμε την πίεση και τον ρυθμό των επιθέσεων». Τρεις ημέρες αργότερα σημειώθηκε το χτύπημα στο κτίριο της ιρανικής πρεσβείας στη Δαμασκό. Τρεις ανώτατοι Ιρανοί διοικητές και τέσσερις αξιωματικοί σκοτώθηκαν.