Ένα από τα μεγαλύτερα ποτάμια συστήματα της Ασίας, η λεκάνη απορροής του ποταμού Ινδού (IRB), αποτελείται από τη βασική αρτηρία, τον ποταμό Ινδό, και αρκετούς παραπόταμους – τους ποταμούς Jhelum, Chenab, Ravi, Sutlej και Beas. Μαζί, αυτοί οι έξι ποταμοί μεταφέρουν περίπου 0,2 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα νερού ετησίως.
Η λεκάνη του ποταμού Ινδού πηγάζει από τα Ιμαλάια, το Karakoram και το δυτικό άκρο του τεράστιου θιβετιανού οροπεδίου, μιας περιοχής που ονομάζεται «τρίτος πόλος», καθώς περιέχει τη μεγαλύτερη ποσότητα παγωμένου γλυκού νερού δίπλα στον βόρειο και νότιο πόλο. Οι παγετώνες στον τρίτο πόλο αποτελούν βασική πηγή ροών στο IRB.
Επικυρώθηκε το 1960 με την παρέμβαση της Παγκόσμιας Τράπεζας, η Ινδία και το Πακιστάν συμφώνησαν στη Συνθήκη των Υδάτων του Ινδού (IWT) που απέτρεψε επιτυχώς τους υδάτινους πολέμους μεταξύ Ινδίας και Πακιστάν, παρά τις αρκετές στρατιωτικές συγκρούσεις. Σε αυτή τη συμφωνία, έγινε δεκτό ότι στο Πακιστάν θα δοθούν τρία δυτικά ποτάμια και στην Ινδία θα δοθούν τρία ανατολικά ποτάμια. Οι Τρεις δυτικοί ποταμοί που δόθηκαν στο Πακιστάν ήταν ο Ινδός, ο Τζελούμ και ο Τσενάμπ, και οι τρεις ανατολικοί ποταμοί που δόθηκαν στην Ινδία ήταν ο Μπας, ο Ράβι και ο Σουτλέι. Αυτή η συνθήκη παραχώρησε επίσης στην Ινδία ορισμένα προτιμησιακά προνόμια έναντι των μη καταναλωτικών εφαρμογών.
Υποστηρίζοντας το μεγαλύτερο σύστημα άρδευσης στον κόσμο, η Συνθήκη του Ινδού για το νερό θεωρείται μια επιτυχημένη συμφωνία που έχει επιλύσει τη σύγκρουση μεταξύ δύο χωρών, παρόλο που πολέμησαν τέσσερις μεγάλους πολέμους μεταξύ τους.
Οι ρήτρες της συνθήκης που αφορούν τον διορισμό ουδέτερων εμπειρογνωμόνων ή του Διεθνούς Διαιτητικού Δικαστηρίου, καθώς και ο ρόλος του έντιμου μεσίτου για την Παγκόσμια Τράπεζα, είναι μοναδικές για την IWT και κυρίως απουσιάζουν σε άλλες περιφερειακές συμφωνίες διασυνοριακών υδάτων.
Ωστόσο, αναγνωρίζεται ότι ορισμένες τεχνικές προδιαγραφές χρήζουν ενημέρωσης και ότι το πεδίο εφαρμογής της συμφωνίας θα πρέπει να αφορά την κλιματική αλλαγή.
Αντιρρήσεις που διατυπώθηκαν από το Πακιστάν και την ινδική απάντηση:
Στον απόηχο της επίθεσης στο Uri το 2016, η Ινδία αποφάσισε να επανεκκινήσει το έργο Tulbul στον ποταμό Jhelum στην κοιλάδα του Κασμίρ, το οποίο είχε προηγουμένως ανασταλεί λόγω των αντιρρήσεων του Πακιστάν.
Μετά την επίθεση Pulwama του 2019, η υποχρεωτική ετήσια συνεδρίαση των Επιτρόπων της IWT έγινε αντικανονική και η τελευταία συνάντηση πραγματοποιήθηκε τον Μάιο του 2022, υποδεικνύοντας ότι ο σκοπός της IWT της αμοιβαίας συνεργασίας έχει χαθεί εκτός από το τμήμα διαιτησίας. Στη συνάντηση μεταξύ των δύο επιτρόπων της Μόνιμης Επιτροπής για τα ύδατα του Ινδού (PCIW) τον Μάρτιο του 2022,
Το Πακιστάν προέβαλε αντιρρήσεις για 10 έργα υδροηλεκτρικής ενέργειας, εννέα από αυτά στην κατηγορία έργων μικρής ισχύος 25 MW και κάτω. Σε αυτά τα μικρότερα έργα, η Ινδία είχε μοιραστεί ορισμένα δεδομένα που το Ισλαμαμπάντ αρνήθηκε να δεχτεί. Αυτά τα έργα περιελάμβαναν τα Kulan Ramwari, Kalaroos-II, Tamasha Hydro, Baltikulan, Darbuk Shyok, Nummu Chilling, Kargil Hunderman, Phagla και Mandi HEP.
Για το θέμα του έργου 1.000 MW Pakal Dal Hydropower στον ποταμό Chenab, ο Επίτροπος Indus Water (PCIW) του Πακιστάν ενημέρωσε ότι αποφάσισε να επικαλεστεί το άρθρο 9 της συνθήκης που προβλέπει την επίλυση διαφορών και διαφορών μέσω διαφόρων διεθνών φόρουμ διαιτησίας. Το Πακιστάν έχει σοβαρές αντιρρήσεις σχετικά με τον υπερχειλιστή και το ύψος εξάλων του έργου. Θεωρεί ότι ο σχεδιασμός του έργου Kishanganga των 330 MW στο Jhelum και του έργου Ratle των 850 MW στο Chenab, παραβιάζει τη Συνθήκη του Ινδού για το νερό.
Η ινδική πλευρά συμφώνησε να εξετάσει τις αντιρρήσεις του Πακιστάν για τα έργα Kiru 624 MW και 48 MW Lower Kalnai με ανοιχτό μυαλό. Η Ινδία δήλωσε ότι ήταν πολύ νωρίς για να επικαλεστεί το άρθρο 9 της συνθήκης. Το Νέο Δελχί έκρινε ότι οι συζητήσεις για το έργο σε επίπεδο Επιτρόπου δεν είχαν φτάσει σε ένα στάδιο όπου θα μπορούσαν να οδηγηθούν στο διεθνές φόρουμ. Είπε ότι είχε προσπαθήσει να αντιμετωπίσει τις ανησυχίες του Ισλαμαμπάντ και ήταν έτοιμη να κάνει περισσότερα για να ικανοποιήσει το Πακιστάν. Η Ινδία συμφώνησε να παράσχει πρόσθετα δεδομένα και να προσπαθήσει να αντιμετωπίσει τις ανησυχίες. Συμφώνησε επίσης να επιθεωρηθεί η τοποθεσία του αμφιλεγόμενου υδροηλεκτρικού έργου KishanGanga από Πακιστανούς εμπειρογνώμονες.
Ουδέτερος Εμπειρογνώμονας ή Διαιτητικό Δικαστήριο;
Και οι δύο χώρες εν τω μεταξύ επιδιώκουν δύο διαφορετικές επιλογές επίλυσης συγκρούσεων. Το Πακιστάν προσέφυγε στο διαιτητικό δικαστήριο της Χάγης σύμφωνα με το άρθρο IX της συνθήκης και η Ινδία προχώρησε στον διορισμό ουδέτερων εμπειρογνωμόνων. Καθώς οι δύο διαδικασίες ξεκίνησαν ταυτόχρονα, έχει δημιουργήσει κίνδυνο αντικρουόμενων αποφάσεων. Η Παγκόσμια Τράπεζα, η οποία είναι συνδεδεμένη με το σύστημα του ΟΗΕ, διαιτητεύει τις διαφορές για το νερό μεταξύ των δύο χωρών.
Η Ινδία έχει μποϊκοτάρει τις διαδικασίες του διαιτητικού δικαστηρίου και ενώ το Πακιστάν ζητά μια ex parte απόφαση από το δικαστήριο, η Ινδία έχει ήδη κατασκευάσει το έργο Kishanganga. Η Ινδία κατηγόρησε το Πακιστάν ότι καθυστερεί τη διαδικασία καταγγελιών και λέει ότι η κατασκευή των έργων του Kishanganga και Ratle επιτρέπεται από τη Συνθήκη του Ινδού για το νερό έξι δεκαετιών.
Στις 27 και 28 Ιανουαρίου 2023, το Διαιτητικό Δικαστήριο που συγκροτήθηκε σύμφωνα με τη Συνθήκη των Υδάτων του Ινδού πραγματοποίησε μια πρώτη συνεδρίαση στο πλαίσιο της διαδικασίας που κίνησε το Πακιστάν κατά της Ινδίας.
Έχοντας εκφράσει την άποψη ότι το Διαιτητικό Δικαστήριο δεν είναι αρμόδιο να εξετάσει τα ερωτήματα που του τέθηκαν, τα οποία, αντίθετα, θα έπρεπε να αποφασιστούν μέσω μιας εναλλακτικής διαδικασίας βάσει της Συνθήκης για τα ύδατα του Ινδού στην οποία συμμετέχει ένας ουδέτερος εμπειρογνώμονας (υψηλά καταρτισμένος μηχανικός), η Ινδία δεν εμφανίστηκε και αρνήθηκε να συμμετάσχει στην πρώτη συνεδρίαση του Διαιτητικού Δικαστηρίου. Το Διαιτητικό Δικαστήριο αναγνώρισε την ένσταση της Ινδίας και κατέληξε στο συμπέρασμα ότι θα εξετάσει την ένσταση της Ινδίας ως προκαταρκτικό ζήτημα σε μια ταχεία διαδικασία και ότι η ένστασή της πρέπει να εξεταστεί πριν το Δικαστήριο λάβει περαιτέρω μέτρα. Το Δικαστήριο θα ζητήσει περαιτέρω παρατηρήσεις από τα μέρη σχετικά με την ένσταση της Ινδίας και αναμένει την έκδοση απόφασης σχετικά με την αρμοδιότητά της τον Ιούνιο του 2023 ή περίπου». Στις 6 Ιουλίου 2023, το Δικαστήριο ανακοίνωσε τη μερική του ετυμηγορία δηλώνοντας ότι η σύσταση του CoA σχετικά με το τροποποιημένο αίτημα του Πακιστάν ισχύει σύμφωνα με τις διατάξεις της IWT και θα εξετάζει μόνο τις διαφορές που δεν ανήκουν στον ουδέτερο εμπειρογνώμονα για να αποφευχθούν ταυτόχρονες διαδικασίες για τα ίδια θέματα τόσο από το ΣτΕ όσο και από ουδέτερο εμπειρογνώμονα. Η βράβευση του συνεχιζόμενου Neutral Expert αναμένεται μέχρι το τέλος του 2024.
Τον Σεπτέμβριο του 2023, η Ινδία και το Πακιστάν συμμετείχαν σε μια συνάντηση που συγκλήθηκε από τη διαδικασία του Neutral Expert (NE) στη Βιέννη κατόπιν αιτήματος της Ινδίας. Ο ουδέτερος εμπειρογνώμονας διορίστηκε από την Παγκόσμια Τράπεζα σύμφωνα με το Άρθρο IX της Συνθήκης, ειδικά για την αντιμετώπιση τεχνικών διαφορών μεταξύ Ινδίας και Πακιστάν όσον αφορά τα δύο υδροηλεκτρικά έργα, το Kishenganga και το Ratle. Εκπροσωπούμενος από τον Ανώτερο Δικηγόρο Harish Salve KC (Σύμβουλος του Βασιλιά) ενήργησε ως Επικεφαλής Σύμβουλος της Ινδίας μαζί με τους Anandh Venkatramani και Ankur Talwar. Το ΜΕΑ εξέδωσε δήλωση ότι «η συμμετοχή της Ινδίας σε αυτή τη συνάντηση είναι σύμφωνη με τη συνεπή, αρχής της Ινδίας ότι σύμφωνα με τον διαβαθμισμένο μηχανισμό που προβλέπεται στη Συνθήκη των Υδάτων του Ινδού, οι διαδικασίες Ουδέτερου Εμπειρογνώμονα είναι οι μόνες έγκυρες διαδικασίες σε αυτή τη συγκυρία». Ενώ το Πακιστάν αποκάλεσε τις διαφορές σχετικά με τα δύο έργα «διαφωνία», η Ινδία το έχει ορίσει ως διαφωνία.
Ινδικές προτάσεις για την τροποποίηση των ρητρών επίλυσης συγκρούσεων της IWT:
Κατηγορώντας το Πακιστάν ότι καθυστερεί τη διαδικασία καταγγελιών και ως αντίδραση στην αργή λήψη αποφάσεων για τα υδροηλεκτρικά έργα Kishanganga και Ratle, η Ινδία πρότεινε να τροποποιηθεί η IWT, για ταχύτερη επίλυση διμερών διαφορών για το νερό. Στις 25 Ιανουαρίου 2023 η Ινδία έστειλε ειδοποίηση στο Πακιστάν ζητώντας την τροποποίηση της Συνθήκης των Υδάτων του Ινδού ισχυριζόμενη ότι το τελευταίο ενέδιδε επανειλημμένα σε ενέργειες που αντίκεινται στο πνεύμα και τον στόχο της συνθήκης. Η Ινδία επικαλέστηκε το άρθρο XII παράγραφος 3 της IWT ζητώντας από το Πακιστάν να ξεκινήσει διαπραγματεύσεις εντός 90 ημερών για την τροποποίηση της συνθήκης ενσωματώνοντας «διδάγματα» που αντλήθηκαν τα τελευταία 72 χρόνια.
Η Ινδία θέλει η τροπολογία να ελέγχει την παρέμβαση τρίτων σε διαφορές. Σημειώνεται ότι η Συμφωνία Σίμλα που υπογράφηκε μεταξύ των δύο χωρών τον Ιούνιο του 1972, μήνες μετά τον πόλεμο του 1971, είχε ρητά δεσμευτεί ότι και οι δύο χώρες θα επιλύσουν τα εκκρεμή ζητήματά τους διμερώς. Επιπλέον, παρά το γεγονός ότι οι καθυστερήσεις στη λήψη αποφάσεων ήταν επιζήμιες για το Πακιστάν, η πρωτοβουλία για τροποποίηση της συνθήκης προήλθε από την Ινδία. Το Πακιστάν δεν έχει δώσει ακόμη απάντηση στην ανακοίνωση της 25ης Ιανουαρίου.
Οι προτεινόμενες αλλαγές στη συνθήκη θα καταστήσουν την IWT πιο λειτουργική, τη Μόνιμη Επιτροπή Βιομηχανίας (PIC) ουσιαστικά αποτελεσματική και θα μειώσουν την αγανάκτηση μεταξύ των δύο χωρών, ιδίως ελλείψει πολιτικού διαλόγου υψηλού επιπέδου.
Τις τελευταίες έξι δεκαετίες από την υιοθέτησή της, η τεχνολογική πρόοδος ξεπέρασε την αρχική πρόθεση και πνεύμα της IWT, γεγονός που καθιστά επιτακτική ανάγκη τόσο για την Ινδία όσο και για το Πακιστάν να επαναδιαπραγματευτούν τη Συνθήκη βάσει του άρθρου XII (3).
Υπάρχει ανάγκη να επανεξεταστεί το σύμφωνο υπό το πρίσμα της κλιματικής αλλαγής. Στην ιδανική περίπτωση, με την προσθήκη ή την ενημέρωση της συνθήκης, η Ινδία και το Πακιστάν χρειάζονται συλλογική απάντηση για την ασφάλεια των υδάτων που προκαλείται από το κλίμα και την εφαρμογή τοπικά προσαρμοστικών μέτρων, όπως η αποθήκευση νερού. Η πρόταση της Ινδίας να επανεξετάσει το IWT είναι στην πραγματικότητα μια ένδειξη αναγνώρισης της νέας κανονικότητας της κλιματικής αλλαγής». Αυτό το στρατηγικό βήμα έχει τη δυνατότητα να αποφράξει τις μακροχρόνιες αποκλεισμένες διπλωματικές σχέσεις μεταξύ δύο χωρών.