Μέσα στην παγκόσμια αναταραχή με την συνεχιζόμενη εισβολή στην Ουκρανία και τον πόλεμο Ισραήλ-Χαμάς στη Μέση Ανατολή, η Ρωσία προχωρά συστηματικά και σχεδόν αθόρυβα στην επέκταση της στρατιωτικής της παρουσίας στην ανατολική Λιβύη, όπως υποστηρίζει το αμερικανικό πρακτορείο Bloomberg. Το δημοσίευμα προσθέτει δε, ότι πρόκειται για ένα σχέδιο που θα μπορούσε να οδηγήσει στη δημιουργία ρωσικής ναυτικής βάσης, δίνοντάς της σημαντικό πάτημα στο νότιο κατώφλι της Ευρώπης. Όπως αναφέρει το Bloomberg, κατά την συνάντηση του Ρώσου προέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν με τον στρατιωτικό διοικητή της ανατολικής Λιβύης Χαλίφα Χάφταρ στη Μόσχα τον περασμένο Σεπτέμβριο, κατέληξαν σε αμυντική συμφωνία, σύμφωνα με άτομα που ενημερώθηκαν για το θέμα και τα οποία ζήτησαν να μην κατονομαστούν.
Η κλιμάκωση της ρωσικής δραστηριότητας στη Λιβύη αντιπροσωπεύει μια νέα πρόκληση για τις ΗΠΑ και τους Ευρωπαίους συμμάχους τους, οι οποίοι έχουν ήδη εγκλωβιστεί σε αντιπαράθεση με το Κρεμλίνο σχετικά με την εισβολή του στην Ουκρανία και τον πιθανό ρόλο της χώρας σε οποιαδήποτε ευρύτερη σύγκρουση στη Μέση Ανατολή λόγω του πολέμου Ισραήλ – Χαμάς. Υπενθυμίζεται ότι η Ρωσία δραστηριοποιήθηκε έντονα στη γειτονική Συρία σε όλη τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου αυτής της χώρας. Η απειλή λαμβάνεται «πολύ σοβαρά» υπόψιν από την αμερικανική κυβέρνηση, δήλωσε ο Τζόναθαν Γουίνερ, πρώην ειδικός απεσταλμένος των ΗΠΑ στη Λιβύη. «Η διατήρηση της Ρωσίας έξω από τη Μεσόγειο ήταν ένας βασικός στρατηγικός στόχος – εάν η Ρωσία αποκτήσει λιμάνια εκεί, αυτό της δίνει τη δυνατότητα να κατασκοπεύει όλη την Ευρωπαϊκή Ένωση».
Συγκαλυμμένη Παρουσία
Η Ρωσία είχε κρυφή παρουσία στην Λιβύη – σημαντικό βορειοαφρικανικό εξαγωγέα πετρελαίου – για αρκετά χρόνια μέσω της μισθοφορικής ομάδας Wagner, η οποία εισήλθε στη χώρα κατά τη διάρκεια του κενού εξουσίας και του εμφυλίου πολέμου που ακολούθησε την απομάκρυνση του Μουαμάρ Καντάφι από το ΝΑΤΟ το 2011. Το ρωσικό υπουργείο Άμυνας έχει συστηματικά τον έλεγχο των δραστηριοτήτων της Wagner από τότε που ο στασιαστής αρχηγός της μισθοφορικής οργάνωσης, Γεβγένι Πριγκόζιν και οι κορυφαίοι βοηθοί του πέθαναν σε μυστηριώδες αεροπορικό δυστύχημα – που παραπέμπει σε πρακτικές Κρεμλίνου – τον περασμένο Αύγουστο.
Η δουλειά που έκανε η Wagner για την προώθηση των συμφερόντων του Κρεμλίνου στην Αφρική και τη Μέση Ανατολή επέτρεψε στη Μόσχα να αυξήσει γρήγορα την στρατιωτική παρεμβατικότητά της. Επιδιώκει επίσης μια ναυτική βάση στην Ερυθρά Θάλασσα στο Σουδάν, η οποία θα της έδινε μόνιμη πρόσβαση στη Διώρυγα του Σουέζ, στον Ινδικό Ωκεανό και στην Αραβική Χερσόνησο, αν και μια εμφύλια σύγκρουση στη χώρα αυτή μπορεί να ανατρέψει αυτά τα σχέδια. Η Λιβύη είναι χωρισμένη μεταξύ των διοικήσεων που μονομαχούν στη δυτική πρωτεύουσα, την Τρίπολη, και στην ανατολική, όπου κυριαρχεί ο Χάφταρ. Είναι σύνηθες για κάθε πλευρά να αντιτίθεται στις εξωτερικές πολιτικές και σε άλλες αποφάσεις που λαμβάνονται από τον αντίπαλό της.
Ο 79χρονος Χάφταρ ελέγχει πολλές από τις μεγάλες πετρελαϊκές εγκαταστάσεις στη Λιβύη, έναν παραγωγό του ΟΠΕΚ που φιλοξενεί περίπου το 40% των αποθεμάτων της Αφρικής. Επίσης ο Χαφτάρ ψάχνει για συστήματα αεράμυνας για να τον προστατεύσουν από αντίπαλες δυνάμεις της Τρίπολης, τις οποίες υποστηρίζει ο τουρκικός στρατός, σύμφωνα με άτομα κοντά στον αυτοαποκαλούμενο Λιβυκό Εθνικό Στρατό του.
Θέλει ακόμη να εξασφαλίσει εκπαίδευση για τους πιλότους της πολεμικής αεροπορίας και τις ειδικές δυνάμεις του, λένε οι ίδιες πηγές. Σε αντάλλαγμα, μια χούφτα αεροπορικές βάσεις που καταλαμβάνονται επί του παρόντος από παραστρατιωτικούς της Wagner θα μπορούσαν να αναβαθμιστούν για να φιλοξενήσουν ρωσικές δυνάμεις.
Τα ρωσικά πολεμικά πλοία ενδέχεται επίσης να αποκτήσουν μόνιμα δικαιώματα ελλιμενισμού σε λιμάνι της Λιβύης, πιθανότατα το Τομπρούκ, που βρίσκεται μόλις μερικές εκατοντάδες χιλιόμετρα κατά μήκος της Μεσογείου από την Ελλάδα και την Ιταλία, σύμφωνα με άλλα άτομα που γνωρίζουν τις συνομιλίες.
Ωστόσο, αυτή είναι μια πιο μακροπρόθεσμη προοπτική γιατί θα απαιτήσει ουσιαστική αναβάθμιση των λιμενικών εγκαταστάσεων, ανέφεραν. Η Ρωσία έχει μέχρι στιγμής μόνο μία ναυτική βάση στη Μεσόγειο, στο Ταρτούς της Συρίας. Ο εκπρόσωπος του Πούτιν, Ντμίτρι Πεσκόφ , δεν απάντησε σε ερωτήσεις σχετικά με το ενδεχόμενο στρατιωτικής συμφωνίας. Το υπουργείο Άμυνας στη Μόσχα δεν απάντησε σε αιτήματα για σχολιασμό. Ένας εκπρόσωπος του Εθνικού Στρατού της Λιβύης, ο Ahmed Al-Mismari, δεν απάντησε σε κλήσεις στο τηλέφωνό του. Η λιβυκή κυβέρνηση με έδρα την Τρίπολη δεν απάντησε στα αιτήματα για σχολιασμό.
Σημαντική συνάντηση
Η συνάντηση του Χάφταρ με τον Πούτιν στις 28 Σεπτεμβρίου ήταν σταθμός για τις σχέσεις του στρατάρχη με τη Ρωσία. Κατά την προηγούμενη επίσκεψή του στη Μόσχα το 2020, ο Πούτιν είχε αρνηθεί να τον συναντήσει ενώ κατώτεροι αξιωματούχοι τον πίεσαν να υπογράψει εκεχειρία με την Τρίπολη. Έφυγε από τη χώρα απότομα χωρίς να αποδεχτεί συμφωνία. Οι βελτιούμενοι δεσμοί του Χάφταρ με τη Μόσχα έχουν προκαλέσει ανησυχία στην Ουάσιγκτον και οδήγησαν σε μια σειρά από υψηλού επιπέδου επισκέψεις φέτος σε μια προσπάθεια να πειστεί να αλλάξει πορεία.
Μια εβδομάδα πριν από τις συνομιλίες του με τον Πούτιν, ο διοικητής των αμερικανικών δυνάμεων στην Αφρική, στρατηγός Μάικλ Λάνγκλεϊ, και ο σημερινός ειδικός απεσταλμένος των ΗΠΑ στη Λιβύη, Ρίτσαρντ Νόρλαντ, συναντήθηκαν με τον Χάφταρ στη Βεγγάζη. Τον πίεσαν να απομακρύνει ξένες δυνάμεις, σύμφωνα με τη Διοίκηση της Αφρικής των ΗΠΑ. Η Λιβύη θα πρέπει να είναι σε θέση να «επιλέξει από μια σειρά εταίρων συνεργασίας στον τομέα της ασφάλειας», είπε ο Νόρλαντ σε δημοσιογράφους σε τηλεδιάσκεψη τον περασμένο μήνα. Κατήγγειλε τον ρωσικό στρατιωτικό ρόλο στη Λιβύη ως «αποσταθεροποιητικό».
Το πρόβλημα του Μπάιντεν
Το πρόβλημα του προέδρου των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν είναι ότι η Ρωσία προσφέρει στρατιωτική βοήθεια που οι ΗΠΑ δεν μπορούν να παράσχουν λόγω της αποτυχημένης προσπάθειας του Χάφταρ να ανατρέψει τη διεθνώς αναγνωρισμένη κυβέρνηση στην Τρίπολη το 2019-2020, σύμφωνα με τον Γουίνερ, τον πρώην απεσταλμένο των ΗΠΑ. Επομένως δεν υπάρχει προφανές κόστος για τον Χάφταρ να στραφεί στον Πούτιν.
Ωστόσο, μια αμυντική συμφωνία με τη Ρωσία θα ενισχύσει τις διαιρέσεις μεταξύ της ανατολικής και της δυτικής Λιβύης, που σήμερα διοικείται από αντίπαλες διοικήσεις, και θα καταστήσει λιγότερο πιθανό τη χώρα να επανενωθεί μετά από περισσότερο από μια δεκαετία διαμάχης από την ανατροπή του Καντάφι, δήλωσε η Κλόντια Γκατζίνι, αναλύτρια σε θέματα Λιβύης, στο International Crisis Group. Αυτό το σενάριο ταιριάζει στη Ρωσία μια χαρά, δήλωσε ο Κίριλ Σέμενοφ, από το Ρωσικό Κέντρο Διεθνών Υποθέσεων που ιδρύθηκε από το Κρεμλίνο. «Για τον Χάφταρ, το κλειδί είναι να διατηρήσει τις ένοπλες δυνάμεις του και οι ΗΠΑ δεν του δίνουν άλλη επιλογή από το να παραμείνει με τη Ρωσία ως τον κύριο εταίρο του».