Τον Ιούνιο του 2015, ο μεταδιδακτορικός ερευνητής του πανεπιστημίου του Tilburg στην Ολλανδία Πολ Μούτσαρς δέχτηκε ένα απειλητικό τηλεφώνημα από άνθρωπο της αστυνομίας: Του ζήτησε να «ρίξει τους τόνους» όταν μιλάει δημόσια για την έρευνά του, ειδάλλως θα αντιμετώπιζε δικαστικούς αγώνες.
Ο ενοχλητικός ακαδημαϊκός είχε αρχίσει να σκαλίζει με επιστημονικά εργαλεία, ένα «πρωτότυπο» κρατικό πρόγραμμα: την υιοθέτηση μεθόδων που χρησιμοποιεί ο Στρατός στο Αφγανιστάν από την Αστυνομία για τη «διαχείριση» των αλλοδαπών της χώρας. Ενώ στην Ιταλία κήρυξαν κατάσταση εκτάκτου ανάγκης για να διαχειριστούν το μεταναστευτικό, στην Ολλανδία έχουν επιστρατεύσει σιωπηλά psyops (Ψυχολογικές Επιχειρήσεις Πολέμου, ΨΕΠ) για να βάλουν τα «πράγματα σε… τάξη».
Στόχος η καρδιά και τα συναισθήματα του πληθυσμού
Όταν εισέβαλαν οι Δυτικοί στο Αφγανιστάν, στην ΕΕ άρχισαν να ακούγονται φωνές για να χρησιμοποιηθούν «ψυχολογικές επιχειρήσεις» στον πόλεμο. Τι είναι όμως αυτές; Η Ελλάδα, καθότι μέλος της Συμμαχίας, συμμετείχε και η ίδια στην εισβολή ενώ διαθέτει και η ίδια τμήμα ψυχολογικών επιχειρήσεων.
Ο αντiσυνταγματάρχης Χρήστος Ζανίδης, που ειδικεύεται στις ψυχολογικές επιχειρήσεις, εξηγεί πως πρόκειται για «προγραμματισμένες ψυχολογικές δραστηριότητες που χρησιμοποιούν μεθόδους επικοινωνίας και άλλα μέσα που απευθύνονται σε συγκεκριμένο κοινό, προκειμένου να επηρεάσουν τις αντιλήψεις, τις στάσεις και τη συμπεριφορά που επιδρούν στην επίτευξη πολιτικών και στρατιωτικών στόχων».
Εκ των βασικών στόχων είναι να «αποδυναμωθεί η θέληση για μάχη και να καμφθεί το ηθικό των αντιπάλων». Ο Yuri Bezmenov δημοσιογράφος στο Novosti και πρώην στέλεχος της Γκα Γκε Μπε που είχε αυτομολήσει στον Καναδά τη δεκαετία του 1970, είχε περιγράψει με διαλέξεις του σε πανεπιστήμια της Δύσης πως αξιοποιούσαν και οι σοβιετικοί -αλλά και οι Δυτικοί- τις ψυχολογικές επιχειρήσεις για να υπονομεύσουν μια κοινωνία εκφυλίζοντας τον πληθυσμό.
Χρησιμοποιούνται σε χώρες που έχουν πληγεί από τον πόλεμο, όπως το Ιράκ και το Αφγανιστάν, «για να κερδίσουν τις καρδιές και τα μυαλά του τοπικού πληθυσμού». Το 2004 ένας Ευρωπαίος αξιωματικός είχε δηλώσει στο Politico: «Αν θέλετε να το πείτε προπαγάνδα, κανένα πρόβλημα. Αλλά η προπαγάνδα είναι μια λέξη φορτισμένη. Και η προσέγγισή μας θα ήταν διαφορετική από εκείνη των ΗΠΑ».
Αφίσες, ραδιόφωνο και φυλλάδια βομβαρδίζουν συνεχώς την κατακτημένη χώρα για να περνούν συγκεκριμένα μηνύματα ή ακόμα και απειλές προς τους αντιπάλους. Οι γυναίκες χρησιμοποιούνται εκτενώς και με μεγάλη επιτυχία για να διεισδύσουν πολιτισμικά σε ξένες κοινωνίες -ιδιαίτερα σε οικογένειες, γυναίκες και παιδιά- ή ακόμα και να εκπαιδεύσουν στρατιώτες στις ψυχολογικές επιχειρήσεις.
Ο ειδικευμένος Αμερικανός απόστρατος αξιωματικός στις ψυχολογικές επιχειρήσεις Χέρμπερτ Φρίντμαν έχει δημιουργήσει ένα κατατοπιστικό αφιέρωμα με τις μεθόδους που χρησιμοποίησαν οι Αμερικανοί στο Αφγανιστάν συνοδευόμενο μάλιστα και από φωτογραφικό υλικό.
Οι επικριτές, όμως, περιγράφουν τις ψυχολογικές ως μια «στρατιωτική στρατηγική που χρησιμοποιεί πληροφορίες για στρατιωτικούς σκοπούς στοχεύοντας σε «πολιτιστικά σύμβολα που προκαλούν έντονες συναισθηματικές αντιδράσεις στον λαό που είναι σημαντικά στην κοινωνία -στόχο (επίτευγμα, δύναμη, σχέση, οικειότητα, ενότητα) για να εκφράσουν το επιθυμητό μήνυμα».
Ονομάστηκε «στρατιωτικοποίηση του εσωτερικού χώρου» καθώς «στοχεύει στην ψυχική και συναισθηματική ζωή των ανθρώπων» αναφέρει ο ανθρωπολόγος Πολ Μούτσαρς στην έρευνά του, ενοχλώντας πολλούς στα σώματα ασφαλείας.
Γοητευμένη η αστυνομία του Άμστερνταμ
Όλα τα παραπάνω όμως φαίνεται να άσκησαν μια γοητεία σε στέλεχος αστυνομικού τμήματος στο Άμστερνταμ, το οποίο αντιμετώπιζε προβλήματα διαχείρισης των μεταναστών. Πρόκειται για μια πόλη 180 διαφορετικών εθνικότητων, -από τις πιο πολυεθνικές πανευρωπαϊκά- με πολλούς να κατάγονται κυρίως από Σουρινάμ, Τουρκία και Μαρόκο. Στην Ολλανδία των 17.4 εκατ., τα 4.22 εκατ. έχουν μεταναστευτικό παρελθόν.
Ωστόσο, υπήρξαν κατηγορίες για διακρίσεις εναντίον μεταναστών από την αστυνομία ενώ το 2012 κατευθύνθηκε πορεία Μαροκινών απειλητικά έξω από αστυνομικό τμήμα. Υπήρξαν μάλιστα και υποψίες για συμμετοχή δύο μελών της μαροκινής κοινότητας σε τρομοκρατική οργάνωση.
Η τρομοκρατία, εξάλλου, έχει παίξει αρνητικό ρόλο στην ενσωμάτωση Μουσουλμάνων μεταναστών στην Ολλανδία, όπως έχει δείξει και έρευνα του Ινστιτούτου Μελέτης της Εργασίας (IZA). Συνεπώς, ανέκυψε ένα ζήτημα που έπρεπε να διαχειριστούν οι αστυνομικοί και σε επίπεδο δημοσίων σχέσεων.
«Θέλω να μάθω τα πάντα για αυτούς»
Έτσι, ο επιθεωρητής του εν λόγω αστυνομικού τμήματος του Άμστερνταμ υπέβαλε κοστολογημένη πρότασή στον δήμαρχο Eberhard van der Laan και στο υπουργείο Ασφάλειας και Δικαιοσύνης να χρησιμοποιηθούν οι ψυχολογικές επιχειρήσεις και σε μειονότητες. Ο αξιωματικός της αστυνομίας είχε έρθει προηγουμένως σε επαφή με έναν ταγματάρχη του Ολλανδικού Στρατού να του εξηγήσει πως δουλεύαν στο Αφγανιστάν.
«Ο Ολλανδικός Στρατός έχει βάλει μια συγκεκριμένη ομάδα-στόχο [doelgroep] στην περιοχή Τόρα Μπόρα του Αφγανιστάν […] αυτό που κάνουν οι ΨΕΠ, είναι μια μικροανάλυση [haarvatanalyse] μιας συγκεκριμένης περιοχής» του είπε ο στρατιωτικός. Αυτομάτως, εκείνη τη στιγμή, ο αστυνομικός κάνοντας συνειρμούς, σκέφτηκε πως στη θέση της Τόρα Μπόρα θα μπορούσε να είναι μια εθνοτική ομάδα κάποιας γειτονιάς του Δυτικού Άμστερνταμ που θα γινόταν «στόχος» για την αστυνομία. «Αυτό είναι τέλειο» είπε ενθουσιασμένος ο αστυνομικός και έβαλε στόχο να εφαρμόσει παρόμοιες πρακτικές στο εσωτερικό της χώρας του.
«Θέλω να μάθω τα πάντα για αυτούς. Η γνώση είναι δύναμη σε αυτή την περίπτωση, επίσης. Έτσι, για παράδειγμα, έχω μια «ομάδα -στόχο» Μαροκινών. Θέλω να μάθω: από πού προέρχονται ακριβώς οι γονείς τους; Ποιες συγκεκριμένες περιοχές; Σε τι θρησκεία πιστεύουν; Ποιος έχει επαφή με ποιον;» θα ανέφερε ο αστυνομικός και ιθύνων νους στον ερευνητή Πολ Μούτσαρς. Ο ερευνητής καταλάβαινε ότι τον συνομιλητή του δεν τον ενδιέφερε τόσο η γλώσσα των ξένων -υπήρχε πράγματι πρόβλημα επικοινωνίας με μειονότητες λόγω γλωσσικών δυσκολιών, αναλφαβητισμού κτλ.- αλλά ένα πολύ ευρύτερο φάσμα πληροφοριών, συμπεριλαμβανομένου του πολιτισμού, της πολιτικής, της θρησκείας, της συγγένειας κοκ.
Άσκηση της Αρχικής Εκπαίδευσης Εφέδρων Αξιωματικών (IRO). όπου μαθαίνουν πώς αποκλιμακώνεις μια ευαίσθητη κατάσταση μεταξύ των τοπικών ομάδων, τα αίτια μιας σύγκρουσης, την διαχείριση του Τύπου, διεξαγωγή κοινωνικών περιπολιών, τεχνικές συνομιλίας, στρατιωτικό δίκαιο, στρατιωτική ηθική και ηγετικές δεξιότητες (Πηγή: 1 CMI Commando)
Πράγματι, στα χέρια του ερευνητή βρέθηκε έγγραφο του Προγράμματος που αναφερόταν ότι έπρεπε να συγκεντρωθούν πληροφορίες για συγγενικούς δεσμούς, πολιτικές σχέσεις, πολιτιστικές αξίες, θρησκεία, φυλή, φύλο, ηλικία κτλ.. Τέτοιες πληροφορίες κρίθηκαν αναγκαίες για να καθοριστεί ποιες «γραμμές πειθούς» θα ακολουθούνταν για να «επηρεάσουν ψυχολογικά τις ομάδες -στόχους». Όταν ο αστυνομικός έμαθε ότι η πρότασή του είχε γίνει αποδεκτή, ενθουσιάστηκε καθώς το πρόγραμμά του τέθηκε πιλοτικά σε εφαρμογή.
Έτσι το 2012 και το 2013, στρατιώτες της Διοίκησης Πολιτικής και Στρατιωτικής Επικοινωνίας του Ολλανδικού Στρατού (CMI-Commando (Civiel en Militair Interactie Commando), φορώντας πολιτικά, περπάτησαν συγκεκριμένες περιοχές του Άμστερνταμ (πχ γειτονιά Bos en Lommer) έχοντας μαζί τους αστυνομικούς για να τους διδάξουν μεθόδους «διατήρησης της ειρήνης». Για παράδειγμα, στόχοι τους θα ήταν ομάδες ανδρών 25-40 ετών που επισκέπτονται τζαμιά.
Το εν λόγω στρατιωτικό τμήμα έχει και σελίδα στο facebook που μπορεί να δει στρατιώτες επί τω έργω. Αυτοί οι κομάντο διαθέτουν μια μονάδα ψυχολογικού πολέμου, που «προσπαθεί να επηρεάσει τη συμπεριφορά και τη στάση του τοπικού πληθυσμού υπέρ της αποστολής. Η διμοιρία Psyops επιτρέπεται να το κάνει μόνο σε περιοχές αποστολής», όπως αναφέρει το υπουργείο Άμυνας της Ολλανδίας.
Γιατί είναι επικίνδυνες
Ωστόσο, γρήγορα επήλθαν αντιδράσεις για επίδειξη «διακρίσεων» -και όχι μόνο- από την Αστυνομία. H γενική επιθεωρήτρια της αστυνομίας -οι γυναίκες χρησιμοποιούνται για τέτοιες επιχειρήσεις λόγω φύλου- Carolien Dijkstra απάντησε: «Οι PSYCOPS βελτιώνουν τις επαφές μας με διαφορετικές ομάδες της κοινωνίας … Δεν καταλαβαίνω γιατί αυτό αποτελεί διάκριση. Η αστυνομία δεν είναι εκεί για να πιάσει απατεώνες, μόνο αλλά και για πρόληψη. Γι’ αυτό χρειαζόμαστε το κοινό. Η ομορφιά των στρατιωτών είναι ότι έχουν συνηθίσει να φαίνονται με ανοιχτό μυαλό. Οδηγείς ένα άρμα μάχης σε μια ξένη περιοχή και πρέπει να καταλάβεις τους πολιτιστικούς κώδικες της περιοχής».
Τους λόγους που δεν μπορεί να μην ισχύουν αυτές οι καλοπροαίρετες εξηγήσεις δίνει ο ίδιος ο Πολ Μούτσαρς καθώς «το θέμα είναι ότι οι αστυνομικοί ορισμοί της κατάστασης δεν μπορούν να θεωρηθούν ως ουδέτερες περιγραφές των προβλημάτων που υπάρχουν. Μάλιστα, μερικές φορές οι λύσεις που προτείνονται αποδεικνύονται μέρος του προβλήματος. Η επιστράτευση του στρατού για την αντιμετώπιση ομάδων μεταναστών στο ολλανδικό έδαφος μπορεί να μην βελτιώσει τις επαφές, αλλά μπορεί να τα κάνει χειρότερα, ειδικά όταν χρησιμοποιούνται στρατιωτικοποιημένες ψυχολογικές τεχνικές που ερμηνεύονται εύκολα ως μια μορφή χειραγώγησης, ακόμη και υπαγωγής».
Η Ολλανδή καθηγήτρια Désirée Verweij, που ειδικεύεται στην στρατιωτική ηθική, είχε δηλώσει το 2015 στην ολλανδική εφημερίδα Trouw ότι οι PSYCOPS «δεν είναι κάτι που θα θέλατε από την αστυνομία, η οποία υποτίθεται ότι τηρεί την τάξη».
Παρά τις επικριτικές αυτές φωνές, η Ολλανδική Αστυνομία επανέλαβε τις καλές προθέσεις σε ένα δελτίο τύπου: «Η βασική υπόθεση του έργου είναι ότι κάθε ομάδα έχει τους δικούς της κώδικες, κανόνες, πρόσωπα-κλειδιά, ανάγκες και ευαισθησίες. Η αστυνομία τα λαμβάνει υπόψη για να βελτιώσει τη συνεργασία». Την έρευνά του Πολ Μούτσαρς, ο οποίος μίλησε εκτενώς στα ΜΜΕ προκαλώντας τις αντιδράσεις των αρχών, την έχει παρουσιάσει στο βιβλίο του «Police Unlimited: Policing, Migrants, and the Values of Bureaucracy» 2019.
«Δείτε το ολιστικά»
«Οι λαοί τείνουν να τους αρέσουν περισσότερο οι Ευρωπαίοι», έλεγε τα πρώτα χρόνια του πολέμου στο Αφγανιστάν, στέλεχος του Κέντρου Ευρωπαϊκής Μεταρρύθμισης, μιας από τις μεγαλύτερες δεξαμενές σκέψης στον κόσμο. «Αν συμβούλευα τον Χαβιέ Σολάνα [ύπατο εκπρόσωπο της ΕΕ για εξωτερικές υποθέσεις τότε], θα τόνιζα την ολιστική προσέγγιση [των ψυχολογικών επιχειρήσεων]. Θα λέγαμε «ναι, έχουμε στρατιώτες στη χώρα σας. Έχουμε όμως και βοηθούς, διπλωμάτες, δικαστές. Αυτό λοιπόν δεν αφορά μόνο τη διακοπή μιας σύγκρουσης αλλά μας ενδιαφέρει και η ανασυγκρότηση της χώρας σας»».
Το 2021 -και ενώ το Ολλανδικό ΥΠΕΞ επαιρόταν ότι προσέφερε πολλά στο Αφγανιστάν-, η πραγματικότητα δείχνει τα αμφιλεγόμενα «αποτελέσματα» των ψυχολογικών επιχειρήσεων στο εξωτερικό. Σε μελέτη Έλληνα αξιωματικού του Πεζικού, που κατατέθηκε στη Σχολή Εθνικής Άμυνας (ΣΕΘΑ) μπορεί κανείς να δει τα αμφιλεγόμενα αποτελέσματα των αμερικανικών ψυχολογικών επιχειρήσεων που μεταξύ άλλων «βρέθηκαν εκτεθειμένες στους τομείς των παράπλευρων απωλειών αμάχων και έλλειψης σεβασμού στο Κοράνι».
Παρ΄όλα αυτά, οι Ολλανδοί ξεκίνησαν πριν χρόνια να τις εισάγουν και στη χώρα τους, ενώ μέχρι σήμερα τα αποτελέσματά τους είναι άγνωστα.
IN.