Προτού πούμε οτιδήποτε, ας ξεκινήσουμε από μία βασική ερώτηση: Τι είναι το μελάνωμα; Το μελάνωμα είναι η πιο σοβαρή μορφή καρκίνου του δέρματος. Χαρακτηρίζεται από ανεξέλεγκτη ανάπτυξη των μελανοκυττάρων, κυττάρων του δέρματος που παράγουν μελανίνη. Τα μελανώματα είναι δυνατό να εκδηλωθούν σε οποιοδήποτε σημείο του δέρματος, ακόμη και σε περιοχές που δεν εκτίθενται στον ήλιο, ωστόσο είναι πιθανότερη η έναρξη της εκδήλωσής τους σε συγκεκριμένες περιοχές του σώματος.
Το μελάνωμα αφορά όλες τις ηλικίες – και δη τις νέες γυναίκες
Το μελάνωμα μπορεί να προσβάλλει ανθρώπους κάθε ηλικίας. Στην Ελλάδα η μέση ηλικία διάγνωσης είναι τα 65 έτη, ωστόσο το μελάνωμα δεν είναι σπάνιο μεταξύ ανθρώπων ηλικίας κάτω των 30 ετών. Στην πραγματικότητα, πρόκειται για έναν από τους πιο συχνούς τύπους καρκίνου που εκδηλώνεται σε νεαρά ενήλικα άτομα – ειδικά στις γυναίκες.
Πού μπορεί να παρουσιαστεί το μελάνωμα;
Το πρόσωπο και ο αυχένας είναι συχνά σημεία εντόπισης της βλάβης αυτής. Στους άντρες, ο κορμός (ο θώρακας & η ράχη) είναι τα πιο συχνά σημεία εντόπισης ενώ στις γυναίκες τα πιο συχνά σημεία εντόπισης είναι τα πόδια.
Παράγοντες κινδύνου εμφάνισης του μελανώματος
Η αιτιολογία του μελανώματος είναι σύνθετη και αποδίδεται σε διάφορους ενδογενείς και περιβαλλοντολογικούς παράγοντες. Ο κυριότερος από τους ενδογενείς παράγοντες είναι το ανοιχτόχρωμο δέρμα, η παρουσία πολλαπλών σπίλων (“ελιών”) και η κληρονομικότητα, ενώ από τους περιβαλλοντολογικούς παράγοντες ο σημαντικότερος είναι η υπέρμετρη έκθεση στην ηλιακή ακτινοβολία, ιδιαίτερα κατά την παιδική ηλικία.
Ποια είναι τα συμπτώματα του μελανώματος
Η εμφάνιση μιας νέας δερματικής βλάβης στο δέρμα –το μέγεθος, σχήμα και χρώμα της οποίας αλλάζει ή μία κηλίδα- δερματική βλάβη με διαφορετική εικόνα– είναι ένα σημαντικό προειδοποιητικό σημάδι μελανώματος και θα πρέπει να ελέγχεται από γιατρό.
Υπάρχει επίσης ένας κανόνας που βασίζεται σε αγγλικά γράμματα και μας βοηθά να θυμόμαστε τα βασικά συμπτώματα που πρέπει να μας κινητοποιήσουν. Τι μας λέει λοιπόν κανόνας ABCDE4 να ελέγξουμε:
Asymmetry – Ασυμμετρία: Η μία πλευρά διαφέρει από την άλλη
Borders – Όρια: Τα όρια είναι ακανόνιστα
Color – Χρώμα: Ο σπίλος ή η κηλίδα-δερματική βλάβη δεν έχουν ομοιόμορφο χρώμα (εμφανίζουν διαφορετικό χρώμα ή απόχρωση)
Diameter – Διάμετρος: Η διάμετρος είναι μεγαλύτερη από 6 χιλιοστά (αν και τα μελανώματα ενδέχεται κάποιες φορές να είναι μικρότερα)
Evolution – Εξέλιξη: Αλλάζει το μέγεθος, το σχήμα ή το χρώμα της κηλίδας
Μπορούμε να προλάβουμε το μελάνωμα;
Η απόλυτη πρόληψη του μελανώματος δεν είναι εφικτή, ωστόσο υπάρχουν τρόποι με τους οποίους μπορούμε να μειώσουμε τον κίνδυνο εκδήλωσής του. Ο κυριότερος τρόπος μείωσης του κινδύνου εμφάνισης μελανώματος είναι η προστασία έναντι της υπεριώδους ακτινοβολίας που καταστρέφει το DNA των κυττάρων του δέρματος και επηρεάζει τα γονίδια που ελέγχουν την ανάπτυξη των κυττάρων του δέρματος. Η κύρια πηγή υπεριώδους ακτινοβολίας είναι ο ήλιος. Γι’ αυτό το λόγο, είναι σημαντική η προστασία από τον ήλιο κάθε φορά που βγαίνετε από το σπίτι, ακόμη και σε συννεφιασμένες ημέρες όταν η υπεριώδης ακτινοβολία εξακολουθεί να δρα. Τέλος, υπάρχει αυστηρή σύσταση για αποφυγή έκθεσης σε υπεριώδη ακτινοβολία μέσω σαλονιών τεχνητού μαυρίσματος.
Πώς μπορείτε να προστατευτείτε από το μελάνωμα;
Επιλέγετε τα σκιερά μέρη: Η έκθεση στην υπεριώδη ακτινοβολία είναι μεγαλύτερη μεταξύ 10 π.μ. και 4 μ.μ. Εάν είναι απαραίτητο να κυκλοφορείτε αυτές τις ώρες, αναζητήστε σκιερά μέρη για παράδειγμα, κάτω από ένα δέντρο, χρησιμοποιώντας ομπρέλα ή κάτω από τέντα.
Φοράτε καπέλο: Προσπαθήστε να βρείτε ένα καπέλο με πλατύ γείσο – με φάρδος τουλάχιστον 5 έως 7 εκατοστά – για να προστατέψετε το πρόσωπο, το μέτωπο, τα αυτιά και τον αυχένα σας.
Καλύψτε το δέρμα σας: Χρησιμοποιείτε ρούχα με πυκνή πλέξη ή ύφανση και αποφύγετε τις διάφανες μπλούζες. Θυμηθείτε ότι το φως μπορεί να διαπερνά, το ίδιο μπορούν να κάνουν και οι υπεριώδεις ακτίνες.
Χρησιμοποιείτε αντηλιακό: Το ίδρυμα για τον καρκίνο του δέρματος (Skin Cancer Foundation) συνιστά τη χρήση αντηλιακού ευρέος φάσματος (UVA/UVB) με δείκτη προστασίας 30 ή υψηλότερο για εκτεταμένες δραστηριότητες σε εξωτερικούς χώρους.
Φοράτε γυαλιά ηλίου: Προστατέψτε τα μάτια σας και το ευαίσθητο δέρμα γύρω από αυτό. Επιλέξτε ένα ζευγάρι γυαλιών που μπλοκάρει τις ακτίνες UVA και UVB όσο το δυνατόν πιο κοντά στο 100%.
Στατιστικά δεδομένα για το Δερματικό Μελάνωμα
Παγκοσμίως, η επίπτωση του μελανώματος παρουσιάζει αύξηση τις τελευταίες τέσσερις δεκαετίες σε πολλούς πληθυσμούς.
Το 2020 καταγράφηκαν 324.635 νέα περιστατικά (173.844 άνδρες – 150.791 γυναίκες) μελανώματος και περίπου 57.043 θάνατοι (32.385 άνδρες – 24.658 γυναίκες) παγκοσμίως.
Στην Ευρώπη για το 2020 καταγράφηκαν 150.627 νέα περιστατικά (76.309 άνδρες – 74.318 γυναίκες) μελανώματος, και υπολογίζονται συνολικά, 26.360 θάνατοι (14.705 άνδρες – 11.655 γυναίκες).
Στην Ελλάδα, υπολογίζεται ότι το 2020 εμφανίστηκαν 1.319 νέες περιπτώσεις δερματικού μελανώματος, με τους άνδρες να υπερτερούν σε σχέση με τις γυναίκες (περίπου 566 γυναίκες και 747 άνδρες) και καταγράφηκαν συνολικά 295 θάνατοι (189 άνδρες – 106 γυναίκες).
Ποια είναι η αξία της έγκαιρης διάγνωσης;
Η έγκαιρη διάγνωση είναι πολύ σημαντική. Η πρόγνωση είναι άριστη σε αρχικό στάδιο, όπου σε μελανώματα πάχους μικρότερου του 1 χιλ η πενταετής επιβίωση υπερβαίνει το 90%. Για μελανώματα πάχους μεγαλύτερου του 1 χιλ τα ποσοστά πενταετούς επιβίωσης κυμαίνονται μεταξύ 50-90% ανάλογα με το πάχος του μελανώματος και την ύπαρξη εξέλκωσης ενώ όταν υπάρχει μετάσταση σε τοπικοπεριοχικούς λεμφαδένες (στάδιο ΙΙΙ) τα ποσοστά επιβίωσης κυμαίνονται μεταξύ 20-70% ανάλογα με το λεμφαδενικό φορτίο της νόσου. Δυστυχώς ιστορικά, σε περίπτωση μεταστατικής νόσου, τα ποσοστά πενταετούς επιβίωσης δεν ξεπερνούσαν το 15-20%.
Υπάρχουν νεότερα δεδομένα στη θεραπεία του πρώιμου μελανώματος;
Η χειρουργική αντιμετώπιση είναι βασικός τρόπος θεραπείας του μελανώματος αρχικού σταδίου, δεν είναι όμως αρκετή στις περιπτώσεις όπου υπάρχει εξάπλωση της νόσου σε τοπικούς λεμφαδένες (στάδιο ΙΙΙ). Στην περίπτωση αυτή ο ασθενής ωφελείται σημαντικά εάν λάβει συμπληρωματική θεραπεία από τον ειδικό Ογκολόγο Παθολόγο, πεδίο όπου υπάρχουν τα τελευταία λίγα χρόνια σημαντικές εξελίξεις. Μία από τις σημαντικότερες είναι η έγκριση από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Φαρμάκων (European Medicines Agency, EMA) παραγόντων ανοσοθεραπείας, όπως η νιβολουμάμπη (Νivolumab) και η πεμπρολιζουμάμπη (Pembrolizumab), δύο anti- PD1 αναστολέων, αλλά και ενός συνδυασμού στοχευτικών παραγόντων έναντι των γονιδίων BRAF και ΜΕΚ (Dabrafenib + Trametinib), σε περίπτωση που ο ασθενής φέρει την μετάλλαξη του γονιδίου BRAF, με βάση αποτελέσματα από μεγάλες διεθνείς, τυχαιοποιημένες κλινικές μελέτες φάσης ΙΙΙ.
Τέλος σε μια πολύ πρόσφατη εξέλιξη, μόλις πριν λίγους μήνες, o Αμερικάνικος Οργανισμός Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA ) ενέκρινε την συμπληρωματική θεραπεία με το φάρμακο ανοσοθεραπείας Pembrolizumab στους ασθενείς με χειρουργηθέν μελάνωμα σταδίου ΙΙΒ και ΙΙC, δηλαδή με πλήρως εξαιρεθέν μελάνωμα με αρνητικό λεμφαδένα φρουρό, αλλά με υψηλό κίνδυνο υποτροπής, με βάση τα αποτελέσματα από μία μεγάλη διεθνή μελέτη φάσης ΙΙΙ, όπου αποδείχθηκε στατιστικό σημαντικά όφελος στη μείωση του κινδύνου υποτροπής με την συμπληρωματική χορήγηση του Pembrolizumab σε αυτή την ομάδα των ασθενών με πρώιμο μελάνωμα.
Άρα είναι πολύ σημαντική η καλή συνεργασία μεταξύ του δερματολόγου, χειρουργού, παθολογοανατόμου και ογκολόγου για το βέλτιστο θεραπευτικό αποτέλεσμα , ειδικά στο πρώιμο μελάνωμα.