Μετά από μια δεκαετία προνομιακής εμπορικής πρόσβασης στις ευρωπαϊκές αγορές στο πλαίσιο του καθεστώτος Generalized Scheme of Preferences Plus (GSP+), το ιστορικό επιδόσεων του Πακιστάν αποκαλύπτει συστηματική μη συμμόρφωση με τις ίδιες τις διεθνείς συμβάσεις που δεσμεύτηκε να τηρήσει. Μια οικονομική ευκαιρία αξίας δισεκατομμυρίων έχει μετατραπεί σε μια βιτρίνα κρατικής αποτυχίας, με τις πακιστανικές αρχές φαινομενικά ικανοποιημένες να αποκομίζουν οικονομικές ανταμοιβές παρακάμπτοντας τα θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα και τις εργασιακές υποχρεώσεις. Η πρόσφατη διετής αξιολόγηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης εγείρει πολλά σοβαρά ερωτήματα για το Πακιστάν. Παρά τα δέκα χρόνια πλεονεκτημάτων του ΣΓΠ+ που διπλασίασαν τις εξαγωγές του Πακιστάν στις χώρες της ΕΕ, το πακιστανικό κράτος παρέμεινε πεισματικά αντιστέκεται στην εφαρμογή των 27 διεθνών συμβάσεων για τα ανθρώπινα δικαιώματα, τα εργασιακά δικαιώματα, την προστασία του περιβάλλοντος και τη χρηστή διακυβέρνηση που αποτελούν τη ραχοκοκαλιά αυτής της προτιμησιακής συμφωνίας.
Η εσωτερική εκτίμηση του Υπουργείου Εμπορίου ότι η απόσυρση του καθεστώτος ΣΓΠ+ θα κόστιζε στο Πακιστάν έως και 2 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως αποκαλύπτει τα υψηλά διακυβεύματα. Ωστόσο, αντί να αντιμετωπίζει τις βαθύτερες αιτίες, η στρατηγική της κυβέρνησης φαίνεται να επικεντρώνεται στους διπλωματικούς ελιγμούς και στην αποφυγή των δημοσίων απαντήσεων στην κριτική και όχι στην ουσιαστική μεταρρύθμιση. Η σύσταση για μια πρωθυπουργική επίσκεψη στις Βρυξέλλες, η οποία επικεντρώνεται στην εταιρική σχέση άμυνας και ασφάλειας και όχι στη συμμόρφωση με τα ανθρώπινα δικαιώματα, λέει πολλά για τις προτεραιότητες του Πακιστάν. Στο επίκεντρο αυτής της αποτυχίας βρίσκεται το ίδιο το πακιστανικό κράτος, το οποίο υπονόμευε με συνέπεια τη συμμόρφωση τόσο με δράση όσο και με αδράνεια. Η ανάμειξη του κράτους σε παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων έρχεται σε άμεση αντίθεση με τις δεσμεύσεις του ΣΓΠ+, ιδίως όσον αφορά τα ατομικά και πολιτικά δικαιώματα. Ο ρόλος του στρατού στη δίκη αμάχων σε στρατιωτικά δικαστήρια, συγκεκριμένα των 85 υποστηρικτών του Πακιστανού Tehreek-e-Insaf που καταδικάστηκαν για την υποτιθέμενη συμμετοχή τους στις διαδηλώσεις του Μαΐου του 2023, αποτελεί παράδειγμα αυτής της αντίφασης. Αυτές οι δίκες, όπως σημείωσε η ίδια η ΕΕ, δεν συνάδουν με την υποχρέωση του Πακιστάν σύμφωνα με το ΔΣΑΔΔ, ιδίως το άρθρο 14, το οποίο εγγυάται το δικαίωμα σε δίκαιες δίκες ενώπιον ανεξάρτητων δικαστηρίων.
Η αποτυχία του κράτους να εφαρμόσει αποτελεσματικά Κυψέλες Εφαρμογής Συνθηκών (TIC) σε επαρχίες πέρα από το Παντζάμπ και τη Σιντ καταδεικνύει θεσμική αμέλεια. Αυτά τα κελιά, που έχουν σχεδιαστεί ειδικά για την επίβλεψη και την υποβολή εκθέσεων σχετικά με την εφαρμογή του ΣΓΠ+, στερούνται τόσο χωρητικότητας όσο και πόρων, μια αδυναμία που επισημάνθηκε επανειλημμένα στις αξιολογήσεις της ΕΕ, αλλά δεν αντιμετωπίστηκε από τις πακιστανικές αρχές. Στον τομέα των φυλετικών διακρίσεων, οι κρατικοί θεσμοί του Πακιστάν έχουν εδραιώσει αντί να καταπολεμούν την προκατάληψη. Η έκθεση της ΕΕ σημειώνει την σοκαριστική απουσία μιας συνολικής πολιτικής για την αντιμετώπιση της ρητορικής μίσους. Το πιο ανησυχητικό είναι ότι το κράτος έχει πράγματι εισάγει ισλαμικές θρησκευτικές αναφορές σε διδακτικό υλικό για μη θρησκευτικά μαθήματα στο πλαίσιο του «Ενιαίου Εθνικού Προγράμματος Σπουδών», παραβιάζοντας τόσο το άρθρο 22 του συντάγματος του Πακιστάν όσο και το άρθρο 7 της Διεθνούς Σύμβασης για την Εξάλειψη όλων των Μορφών Φυλετικών Διακρίσεων (CERD).
Οι θρησκευτικές μειονότητες αντιμετωπίζουν θεσμοθετημένες διακρίσεις, με ποσοστώσεις θέσεων εργασίας στον δημόσιο τομέα για μειονότητες που συνήθως δεν πληρούνται, εκτός από θέσεις χαμηλότερης κατηγορίας σε χαμηλά αμειβόμενες και επικίνδυνες θέσεις εργασίας. Η αποτυχία του κράτους να υιοθετήσει νομοθεσία κατά των αναγκαστικών προσηλυτισμών και γάμων έχει ιδιαίτερα καταστροφικές συνέπειες με αναφορές για 78 περιπτώσεις αναγκαστικών ή αμφισβητούμενων μετατροπών από θρησκευτικές μειονότητες στο Ισλάμ μόνο το 2021, με τουλάχιστον το 76% να αφορά ανηλίκους. Ίσως το πιο ανησυχητικό είναι η συνενοχή του κράτους στην κατάχρηση των νόμων περί βλασφημίας, οι οποίοι συνεχίζουν να «παραβιάζουν την ελευθερία της θρησκείας και των πεποιθήσεων καθώς και την ελευθερία της έκφρασης, ιδιαίτερα για τις μειονότητες». Μόλις το 2020-2021, η κυβέρνηση ανέφερε 681 περιπτώσεις που καταγράφηκαν για αδικήματα κατά της θρησκείας, που επηρεάζουν δυσανάλογα τις μη μουσουλμανικές θρησκευτικές μειονότητες, τους Σιίτες Μουσουλμάνους και τους Αχμαντί. Πίσω από αυτές τις στατιστικές κρύβονται ανθρώπινες τραγωδίες, αθώα άτομα φυλακίστηκαν, επιτέθηκαν ή δολοφονήθηκαν με βάση ψευδείς κατηγορίες, συχνά με τις κρατικές αρχές είτε ανενεργές είτε συνένοχες.
Η προσέγγιση του πακιστανικού κράτους στην ελευθερία του Τύπου αντιπροσωπεύει έναν άλλο τομέα κατάφωρης μη συμμόρφωσης. Κατατάσσεται στην 150η θέση σε 180 χώρες όσον αφορά την ελευθερία του Τύπου, το Πακιστάν απασχολεί τακτικά κυβερνητικούς ρυθμιστικούς φορείς για να μπλοκάρουν τους φορείς εκμετάλλευσης καλωδιακής τηλεόρασης, τα τηλεοπτικά κανάλια και την κινητή ευρυζωνικότητα. Η αναστολή της κινητής ευρυζωνικότητας μετά τα περιστατικά του Μαΐου του 2023 επηρέασε 125 εκατομμύρια χρήστες, μια διακοπή της μαζικής επικοινωνίας που παραβιάζει το άρθρο 19 του Διεθνούς Συμφώνου για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα (ICCPR).
Ίσως τίποτα δεν καταδεικνύει την κρατική ενοχή πιο ξεκάθαρα από τη συνεχιζόμενη κρίση των εξαναγκαστικών εξαφανίσεων. Μεταξύ 2011-2023, η Επιτροπή για τις Αναγκαστικές Εξαφανίσεις έλαβε σχεδόν 10.000 υποθέσεις, με περισσότερες από 2.200 ακόμη να εκκρεμούν. Οι δράστες εξακολουθούν να απολαμβάνουν ατιμωρησίας και η πολιτεία απέτυχε να θεσπίσει νομοθεσία σε ομοσπονδιακό επίπεδο κατά των αναγκαστικών εξαφανίσεων παρά τις υποσχέσεις πολλών ετών. Κάθε εξαφάνιση παραβιάζει το άρθρο 9 του ICCPR, που εγγυάται προστασία από αυθαίρετη σύλληψη ή κράτηση, ωστόσο η πρακτική συνεχίζεται με τις δυνάμεις κρατικής ασφάλειας να εμπλέκονται ευρέως. Τα δικαιώματα των γυναικών παραμένουν ένας άλλος τομέας όπου η κρατική αποτυχία είναι εμφανής. Το Πακιστάν κατατάσσεται στην 142η θέση από 146 χώρες στον Παγκόσμιο Δείκτη Χάσματος των Φύλων του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ — ένα στατιστικό στοιχείο που αντανακλά βαθιές θεσμικές αποτυχίες. Η αδυναμία του κράτους να αντιμετωπίσει τη σεξουαλική βία είναι ιδιαίτερα ανησυχητική, με ανεξάρτητες πηγές να αναφέρουν αύξηση 200% των περιπτώσεων βιασμού μόνο στην επαρχία Σιντ, με ποσοστά καταδίκης κάτω από 1%. Αυτή η δικαστική αποτυχία αντιπροσωπεύει μια βαθιά παραίτηση του κράτους από την ευθύνη.
Τα παιδιά δεν τα πηγαίνουν καλύτερα υπό την προστασία του κράτους. Παρά τη θέσπιση του νόμου περί βασανιστηρίων και θανάτου (Πρόληψη και Τιμωρία) το 2022, τα βασανιστήρια παραμένουν «συνήθης χρήση» στις έρευνες. Τα κρούσματα παιδικής κακοποίησης ανέρχονται σε χιλιάδες ετησίως με 2.227 περιπτώσεις να αναφέρονται μόνο τους πρώτους έξι μήνες του 2023. Ο πρόωρος γάμος συνεχίζει να καταστρέφει ζωές νέων, με μόνο την επαρχία Sindh να έχει θεσπίσει νόμους που απαγορεύουν τους γάμους πριν από την ηλικία των 18 ετών, ενώ το 18 τοις εκατό των κοριτσιών σε εθνικό επίπεδο παντρεύονται πριν από αυτήν την ηλικία. Οι παραβιάσεις των εργασιακών δικαιωμάτων συμπληρώνουν την εικόνα της μη συμμόρφωσης. Οι έρευνες για την παιδική εργασία δείχνουν ποσοστά επικράτησης πάνω από 13% στο Παντζάμπ και στο Γκιλγκίτ-Μπαλτιστάν, με σχεδόν τα μισά εργαζόμενα παιδιά στο Παντζάμπ ηλικίας 10-14 ετών να απασχολούνται σε επικίνδυνες συνθήκες. Οι θρησκευτικές μειονότητες αντιπροσωπεύουν το 80% των ατόμων που εργάζονται σε θέσεις υγιεινής χαμηλής ειδίκευσης και χαμηλά αμειβόμενα, γεγονός που αντικατοπτρίζει συστηματικές διακρίσεις. Η συμμετοχή των γυναικών στην αγορά εργασίας παραμένει κάτω από το 21% σε σύγκριση με 68% για τους άνδρες, ένας άλλος δείκτης θεσμικής αποτυχίας.
Μετά από μια δεκαετία πλεονεκτημάτων ΣΓΠ+, το ιστορικό του πακιστανικού κράτους αποκαλύπτει ένα μοτίβο όχι σταδιακής βελτίωσης αλλά εδραιωμένης αντίστασης στις μεταρρυθμίσεις. Τα οφέλη από την αύξηση του εμπορίου φαίνεται να έχουν εισρεύσει στις ελίτ και όχι στη βελτίωση των συνθηκών για τους απλούς πολίτες. Η επικείμενη πέμπτη διετής αναθεώρηση το 2025 παρουσιάζει μια κρίσιμη συγκυρία, με την ΕΕ να επεκτείνει τις συμβάσεις της από 27 σε 32, απαιτώντας από το Πακιστάν να υποβάλει εκ νέου αίτηση για τη συνέχιση των παροχών. Το Πακιστάν βρίσκεται τώρα σε ένα σταυροδρόμι. Η σύσταση του Υπουργείου Εμπορίου να αποφευχθούν οι δημόσιες αντιδράσεις στην κριτική ενώ συμμετέχουμε σε διπλωματία υψηλού επιπέδου υποδηλώνει μια στρατηγική εκτροπής και όχι ουσιαστικής μεταρρύθμισης. Για την ΕΕ, το ερώτημα είναι εάν οι συνεχιζόμενες εμπορικές προτιμήσεις χωρίς ουσιαστική συμμόρφωση υπονομεύουν τις ίδιες τις αρχές που σχεδιάστηκε να προωθήσει το σύστημα ΣΓΠ+.