Για τρίτη φορά από τις 14 Μαΐου, διαδηλώσεις έλαβαν χώρα την Παρασκευή 30/05 στην πρωτεύουσα της Λιβύης. Ο Χαλίφα Χάφταρ, ο οποίος ελέγχει την ανατολική (Κυρηναϊκή) και νότια χώρα, παραμένει σε ετοιμότητα να εκμεταλλευτεί την κατάσταση.
«Ο λαός θέλει να πέσει η κυβέρνηση!» φώναζαν αρκετές εκατοντάδες άνθρωποι που συγκεντρώθηκαν την Παρασκευή 30 Μαΐου, στην Πλατεία των Μαρτύρων στο κέντρο της Τρίπολης, της πρωτεύουσας της Λιβύης, ζητώντας την αποχώρηση του Αμπντέλ Χαμίντ Ντμπεϊμπά.
Ο πρωθυπουργός, ο οποίος διορίστηκε το 2021 για να ηγηθεί της Κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας (ΚΕΕ), η οποία ιδρύθηκε υπό την αιγίδα των Ηνωμένων Εθνών για να οδηγήσει τη χώρα σε εκλογές που ποτέ δεν έγιναν, αντιμετωπίζει τώρα τις απαρχές μιας λαϊκής εξέγερσης μετά τις βίαιες συγκρούσεις μεταξύ πολιτοφυλακών που συγκλόνισαν την Τρίπολη από τις 12 έως τις 17 Μαΐου.
Ωστόσο, η προσέλευση δεν ήταν τόσο μεγάλη όσο στις προηγούμενες διαδηλώσεις.
Υπήρχαν πολύ λιγότεροι διαδηλωτές από ό,τι τις δύο προηγούμενες Παρασκευές, όταν τουλάχιστον 1.000 άνθρωποι είχαν συγκεντρωθεί.
Τέτοια κινήματα διαμαρτυρίας είναι εξαιρετικά σπάνια στη Λιβύη, όπου οι ένοπλες ομάδες επιβάλλουν τη δική τους εξουσία σε διαιρεμένες περιοχές.
Η αφορμή ήταν η αιφνίδια επανάληψη των μαχών μεταξύ διαφόρων πολιτοφυλακών που είναι πιστές στην ΚΕΕ –όπως οι Ταξιαρχίες 111 και 444– και αντίπαλων ομάδων, όπως η Υπηρεσία Υποστήριξης Σταθερότητας (SSA) και η δύναμη Ραντάα, οι οποίες ελέγχουν αμφότερες μέρη της πρωτεύουσας.
Αν και αυτή την εβδομάδα επικρατεί σχετική ηρεμία, η δυτική πρωτεύουσα της Λιβύης, Τρίπολη, παραμένει σε αναταραχή.
Νωρίτερα τον Μάιο, ξέσπασε βία μεταξύ ένοπλων ομάδων και φιλοκυβερνητικών δυνάμεων αφότου ο πρωθυπουργός Αμπντούλ Χαμίντ Ντμπεϊμπά εξέδωσε διάταγμα που διέταζε τη διάλυση των ένοπλων πολιτοφυλακών, συμπεριλαμβανομένης της ισχυρής πολιτοφυλακής Υπηρεσίας Σταθεροποίησης Υποστήριξης (SSA). Ο επικεφαλής της SSA σκοτώθηκε.
Σύμφωνα με τον ΟΗΕ, η επακόλουθη βία σκότωσε οκτώ αμάχους στην Τρίπολη.
Αργότερα, άλλα 58 πτώματα βρέθηκαν σε νοσοκομείο υπό τον έλεγχο της SSA.
«Οι τελευταίες μάχες στην Τρίπολη που οδήγησαν σε απώλειες αμάχων αποτελούν ισχυρή ένδειξη της ευθραυστότητας της κατάστασης», δήλωσε στη DW η Χανάν Σαλάχ, ερευνήτρια για τη Λιβύη και αναπληρώτρια διευθύντρια στο τμήμα Μέσης Ανατολής και Βόρειας Αφρικής της Human Rights Watch.
«Η απόλυτη απερισκεψία του πολέμου που κατέγραψε η Human Rights Watch εν μέσω πολιτικών γειτονιών δείχνει την κατάφωρη αδιαφορία που έχουν αυτές οι ένοπλες ομάδες για τη ζωή και τα μέσα διαβίωσης των αμάχων», πρόσθεσε.
Η χώρα διχασμένη
Από το 2014, η Λιβύη έχει διχαστεί στα δύο, με αντίπαλες κυβερνήσεις στην ανατολική και δυτική χώρα.
Με μοβ χρώμα η δυτική Λιβύη, της κυβέρνησης της Τρίπολης, που ελέγχει ο Ντμπέιμπα, οι ισλαμιστές, οι Τούρκοι και οι Ιταλοί. Με ροζ χρώμα η ανατολική Λιβύη (Κυρηναϊκή) που ελέγχει ο στρατάρχης Χαλίφα Χάφταρ, σύμμαχος της Αιγύπτου και την Ελλάδας και κυβερνιέται από τη Βουλή των Αντιπροσώπων. Στο νότο, με πράσινο χρώμα, οι αυτόχθονες Βέρβεροι
Μια διοίκηση υποστηριζόμενη από τα Ηνωμένα Έθνη, γνωστή ως Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας, εδρεύει στην Τρίπολη, στα δυτικά, και ηγείται ο Ντμπεϊμπά.
Ο αντίπαλός της, γνωστός ως Βουλή των Αντιπροσώπων, εδρεύει στα ανατολικά, στο Τομπρούκ, και ηγείται ο πρωθυπουργός Οσάμα Χαμάντ.
Υποστηρίζεται από τον στρατάρχη, Χαλίφα Χάφταρ.
Στα ανατολικά, ο Χάφταρ κατάφερε να εδραιώσει τον έλεγχο διαφόρων ένοπλων πολιτοφυλακών υπό τη διοίκησή του, κυβερνώντας με σιδηρά πυγμή.
Στα δυτικά, ο Ντμπεϊμπά έχει ανεχθεί διάφορες πολιτοφυλακές να ανταγωνίζονται.
Παρατηρητές λένε ότι οι πρόσφατες μάχες στην Τρίπολη δείχνουν ότι ο Ντμπεϊμπά προσπαθεί τώρα να κάνει το ίδιο με τον Χάφταρ και να εδραιώσει τον έλεγχο των πολιτοφυλακών και στα δυτικά.
Στα μέσα Μαΐου, οι μάχες έληξαν μετά από λίγες ημέρες με μια μη ανακοινωθείσα συμφωνία μεταξύ των πολιτοφυλακών και της διοίκησης του Ντμπεϊμπά.
Ακολούθησαν λαϊκές διαμαρτυρίες. Ο λαός ζήτησε εθνικές εκλογές καθώς και επιστροφή στη σύνταξη ενός συντάγματος: Και τα δύο είχαν σταματήσει όταν μια ειρηνευτική διαδικασία υπό την ηγεσία του ΟΗΕ απέτυχε τον Δεκέμβριο του 2021.
Χιλιάδες κάλεσαν επίσης τον Ντμπεϊμπά σε παραίτηση. Ο Ντμπεϊμπά δεν απάντησε σε αυτές τις εκκλήσεις.
Σε τηλεοπτική ομιλία του δήλωσε: «Θα καλωσορίσουμε όλους όσους επιλέξουν να σταθούν στο πλευρό του κράτους… και θα παραμερίσουμε όσους καταφεύγουν σε εκβιασμούς και διαφθορά.
»Στόχος μας είναι μια Λιβύη απαλλαγμένη από πολιτοφυλακές και διαφθορά».
Οι παρατηρητές συμφωνούν ότι ο βασικός στόχος του Ντμπεϊμπά είναι πιθανότατα η εδραίωση της εξουσίας και της επιρροής.
Άλυτα προβλήματα
«Τα τελευταία χρόνια η σύγκρουση [στη Λιβύη] έχει παγώσει καθώς τα λάφυρα έχουν μοιραστεί μεταξύ των διαφόρων παραγόντων», δήλωσε ο Τιμ Ίτον, ανώτερος ερευνητής στο πρόγραμμα Μέσης Ανατολής και Βόρειας Αφρικής στην Chatham House, μια δεξαμενή σκέψης με έδρα το Λονδίνο.
Με την πάροδο του χρόνου, «αυτές οι ομάδες ανταγωνίζονταν μεταξύ τους για να αρπάξουν όλο και μεγαλύτερα μέρη του λιβυκού κράτους», δήλωσε στη DW.
Σε πρόσφατο άρθρο για την ιστοσελίδα της δεξαμενής σκέψης, ο Ίτον έγραψε ότι ο αγώνας είχε επιδεινωθεί τον Μάιο «λόγω μιας διαφωνίας για τον έλεγχο ενός κρατικού θεσμού, της Libyan Post, Telecommunications and Information Technology Company, η οποία λειτουργεί πολύτιμα μονοπώλια στον τομέα των τηλεπικοινωνιών».
Κατά την άποψή του, η σημερινή κατάσταση είναι πολύ επισφαλής.
«Υπάρχει σαφώς απειλή για διολίσθηση σε μια νέα περίοδο εμφυλίου πολέμου», δήλωσε στη DW.
Όμως, ο Ίτον και άλλοι ειδικοί λένε ότι υπάρχει και κάποια ελπίδα.
«Υπάρχει μια πραγματική ευκαιρία για τον ΟΗΕ να εκμεταλλευτεί αυτή τη στιγμή για να σημειώσει κάποια πολιτική πρόοδο», δήλωσε ο Ίτον στη DW.
«Αυτό το σύνολο ενεργειών φαίνεται επίσης να παρουσιάζει μια ευκαιρία για την αναζωογόνηση της πολιτικής οδού.
»Όταν υπήρξαν άλλες εκδηλώσεις σημαντικών συγκρούσεων στην Τρίπολη το 2014 και το 2020, ακολούθησε πολιτική αλλαγή», επεσήμανε.
Το 2014, οι μάχες στην Τρίπολη έληξαν με τη χώρα να διχάζεται στα δύο. Το 2020, ξεκίνησε μια πολιτική διαδικασία υπό την ηγεσία του ΟΗΕ για τον διορισμό νέας κυβέρνησης.
«Οπότε, υπάρχει σαφώς μια ευκαιρία να συμβεί κάτι τέτοιο ξανά», πρότεινε ο Ίτον.
Νέος οδικός χάρτης του ΟΗΕ
Η κρίση αυτού του μήνα θα μπορούσε κάλλιστα «να αποτελέσει μια σημαντική ευκαιρία για να αρχίσει να αλλάζει η πορεία των γεγονότων προχωρώντας προς τη διεξαγωγή βουλευτικών και προεδρικών εκλογών», συμφωνεί ο Μοχάμεντ αλ-Νταϊρί, πρώην υπουργός Εξωτερικών της κυβέρνησης που εδρεύει στην Τρίπολη, στα ανατολικά.
«Το πρώτο βήμα προς αυτή την κατεύθυνση είναι ο σχηματισμός μιας ενιαίας κυβέρνησης που θα τερματίσει τον θεσμικό διχασμό που πλήττει αυτή τη στιγμή τη χώρα μας», δήλωσε στη DW.
Εν τω μεταξύ, η Αποστολή Υποστήριξης των Ηνωμένων Εθνών στη Λιβύη (UNSMIL), που ξεκίνησε για πρώτη φορά το 2011 για να διευκολύνει μια πολιτική διαδικασία που θα οδηγούσε σε δημοκρατικές εκλογές στη Λιβύη, δημοσίευσε μια νέα έκθεση που περιγράφει τέσσερις επιλογές που θα μπορούσαν να χρησιμεύσουν ως οδικός χάρτης για τον τερματισμό της δύσκολης μεταβατικής φάσης της χώρας.
Οι επιλογές περιλαμβάνουν τη διεξαγωγή προεδρικών και βουλευτικών εκλογών ταυτόχρονα ή τη διεξαγωγή πρώτα των βουλευτικών εκλογών, ακολουθούμενη από την υιοθέτηση ενός μόνιμου συντάγματος.
Περιλαμβάνουν επίσης την υιοθέτηση ενός μόνιμου συντάγματος πριν από τις εκλογές, ή εναλλακτικά τη δημιουργία μιας επιτροπής πολιτικού διαλόγου για την οριστικοποίηση των εκλογικών νόμων και τον καθορισμό της εκτελεστικής εξουσίας και ενός μόνιμου συντάγματος.
«Τα κόμματα της Λιβύης πρέπει να καταλήξουν σε συναίνεση», επισημαίνει η Σαλάχ της HRW.
«Η κρίση ανθρωπίνων δικαιωμάτων και οι πολιτικές διαιρέσεις στη Λιβύη δεν θα επιλυθούν εν μία νυκτί», δήλωσε στη DW.
«Η διεξαγωγή ελεύθερων και δίκαιων εκλογών είναι άπιαστο όνειρο σήμερα, αλλά τελικά, τι επιλογή έχουν πραγματικά τα ανταγωνιστικά λιβυκά κόμματα;».