Ο χαρακτηρισμός «μοναδικό/ή» είναι πάντα επικίνδυνος, καθώς συχνά αποδεικνύεται ότι υπάρχει κάτι άλλο που λιγότερο ή περισσότερο τον διαψεύδει, καθιστώντας τον υπερβολή ή και ανακρίβεια.
Στην περίπτωση του Κουρνά, όμως, έχει φροντίσει η ίδια η γεωγραφία της Κρήτης να εξασφαλίσει τον τίτλο της μοναδικής φυσικής λίμνης του νησιού με γλυκό νερό. Ίσως είναι κάτι που προξενεί εντύπωση για έναν τόπο με τέτοια έκταση, αλλά λόγω θέσης, πλάτους και καιρικών φαινομένων είναι αλήθεια ότι η Κρήτη διαθέτει περιορισμένους υδάτινους πόρους. Έτσι, αν και εντοπίζονται διάφορες μικρότερες λίμνες εδώ κι εκεί, είναι άλλοτε τεχνητές κι άλλοτε με υφάλμυρα ύδατα, αφήνοντας τον Κουρνά να δεσπόζει.
Άλλωστε, πέρα από τον φυσικό σχηματισμό και το γλυκό νερό, η συγκεκριμένη λίμνη έχει την τύχη να διαθέτει και μια μαγευτική λευκή αμμουδιά, η οποία εντυπωσιάζει σταθερά όσους φτάνουν στην περιοχή τα καλοκαίρια –δεν είναι πολλοί, ο Κουρνάς και η λίμνη του παραμένουν σχετικά άγνωστο μέρος. Σε συνδυασμό δε με το γεγονός ότι οι ακτές του Λιβυκού Πελάγους βρίσκονται μόλις 2,5 χιλιόμετρα προς τα νότια, δημιουργείται μια «θαλασσινή» αίσθηση, παρότι ο τόπος εδώ είναι ορεινός.
Η ονομασία και οι δοξασίες
Φαινομενικά, η λίμνη παίρνει το όνομά της από το χωριό Κουρνάς των Χανίων (κοντά στα όρια με το Ρέθυμνο), στην επικράτεια του οποίου και βρίσκεται, απέχοντας μόλις 2,5 χιλιόμετρα από αυτό. Στην πραγματικότητα, όμως, έχει προηγηθεί το αντίθετο. Πιστεύεται δηλαδή ότι ο οικισμός βαφτίστηκε έτσι από τη λίμνη, καθώς αντανακλάται εδώ η αραβική λέξη «κουρνά», με την οποία αποδίδεται τόσο η λίμνη, όσο και ο λουτήρας.
Η παρατήρηση αυτή μας μεταφέρει στα βάθη του Μεσαίωνα, στην ιστορική περίοδο που η Κρήτη κατακτήθηκε από τους Άραβες, αποτελώντας εμιράτο (824-961). Η λίμνη, ασφαλώς, ήταν γνωστή ήδη από την αρχαιότητα: σύμφωνα με τις πηγές την έλεγαν Κορήσια, φαίνεται μάλιστα ότι στην επικράτειά της βρισκόταν και ιερό αφιερωμένο στην Κορήσια Αθηνά.
Ιδιαίτερο ρόλο, πάντως, παίζουν και νεότερες, λαϊκές δοξασίες γύρω από τον σχηματισμό της, που αποτελούν κομμάτι της κρητικής λαογραφίας. Σύμφωνα με έναν σκοτεινό θρύλο, ας πούμε, ζούσε κάποτε εκεί μια ξανθιά κοπέλα, που προσπαθούσε να σωθεί από τις ερωτικές ορέξεις του ίδιου της του πατέρα. Στην απελπισία της, λοιπόν, ευχήθηκε να βουλιάξει η περιοχή και να γίνει λίμνη, την οποία θα κατοικούσε εκείνη ως στοιχειό. Μια άλλη ιστορία, λιγότερο ενδιαφέρουσα, προσφέρει μια τροποποίηση της γνωστής βιβλικής διήγησης για τον Κατακλυσμό του Νώε. Εδώ η μόνη που σώθηκε από τη λιμνοποίηση του αμαρτωλού χωριού ήταν η ενάρετη κόρη του παπά, η οποία μετατράπηκε εν καιρώ σε βραχονεράιδα.
Τοπικές δοξασίες για τη λίμνη συνεχίζουν πάντως να ανθούν, αφού μερικοί τη θεωρούν «αματάτη» –ότι δεν έχει δηλαδή πυθμένα– ενώ κάποιοι άλλοι πιστεύουν ότι διαθέτει ηλεκτρομαγνητικά πεδία, τα οποία προκαλούν αίσθηση αναστάτωσης όταν πρωτομπαίνεις στα νερά της.
Η λίμνη, η αμμουδιά και το γύρω τοπίο
Παρά την εγγύτητά της προς τη θάλασσα, η λίμνη Κουρνά βρίσκεται σε ημιορεινό τοπίο, στους πρόποδες του βουνού Δαφνομαδάρα. Η έκτασή της ανέρχεται σε 579 στρέμματα, το μέγιστο μήκος είναι 1.087 μέτρα, ενώ το μέγιστο πλάτος φτάνει τα 880 μέτρα. Το σχήμα της κατατάσσεται συχνά ως «αχλαδόσχημο», ενώ το μέγιστο βάθος υπολογίζεται σε 22,5 μέτρα. Η απόφυσή της καταλήγει σε φράγμα υδάτων, το οποίο κατασκευάστηκε στην περιοχή το 1962.
Τον Κουρνά τροφοδοτούν δύο φυσικές πηγές, με μία από αυτές (το Αμάτι) να γίνεται ορατή στους θερινούς μήνες. Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό, όμως (όπως είπαμε και πιο πριν), είναι η λευκή αμμουδιά, η οποία περιβάλλει πολλά σημεία των όχθεων. Πρόκειται για φαινόμενο που έχει να κάνει με τις μεταβολές στο ακριβές υψόμετρο και στις ακριβείς διαστάσεις της λίμνης κατά τη διάρκεια του έτους, λόγω των οποίων αποκαλύπτεται η αμμώδης ακτή κάθε καλοκαίρι.
Χάρη σε αυτήν την αμμουδιά η λίμνη Κουρνά έχει αρχίσει να αποτελεί παραθεριστική επιλογή: τα καλοκαίρια, δηλαδή, θα δείτε στημένες ομπρέλες στην παραλία, αλλά και υδροποδήλατα διαθέσιμα προς ενοικίαση για όσους επιθυμούν να διασχίσουν την υδάτινη έκταση, πέρα από το κολύμπι σε αυτήν. Ερχόμενοι εδώ, επίσης, μπορείτε να κάνετε τον γύρο της λίμνης περπατώντας (θα σας πάρει γύρω στη 1 ώρα), ενώ στη μία πλευρά θα δείτε καφετέριες και ταβέρνες με θέα. Τον χειμώνα η στάθμη των υδάτων ανεβαίνει, η αμμουδιά εξαφανίζεται και ο περίπατος γίνεται δυσκολότερος. Παρά ταύτα, η λίμνη Κουρνά παραμένει ένας σχετικά άγνωστος θερινός προορισμός, τον οποίον μέχρι τώρα δεν έχει ανακαλύψει πολύς κόσμος.
Στη φυσική ομορφιά της λίμνης συμβάλλει ασφαλώς και ο πλούσιος υγροβιότοπος που έχει αναπτυχθεί στα νερά της. Οι περισσότεροι επισκέπτες θαυμάζουν τις πάπιες και χήνες που κυκλοφορούν άφοβα ανάμεσά τους, συνολικά όμως υπολογίζουμε ότι εδώ ζουν γύρω στα 130 είδη πουλιών, ενώ έχουν εντοπιστεί και κάμποσα αποδημητικά, τα οποία χρησιμοποιούν τα νερά ως σημαντικό σταθμό στη μακρά τους πορεία. Θα δείτε επίσης αθερίνες, ποταμοσαλιάρες, κουνουπόψαρα, αρκετά χέλια, νερόκοτες, αγιόφιδα, αλλά και τη σπάνια δίχρωμη χελώνα εμύδη (Malaclemys terrapin).
Πώς θα πάτε στη λίμνη Κουρνά
Για τη λίμνη Κουρνά θα ξεκινήσετε από τα Χανιά, κατευθυνόμενοι προς τα ανατολικά. Η απόσταση που θα διανύσετε ανέρχεται στα 43 χιλιόμετρα, με τον υδάτινο όγκο να βρίσκεται (όπως είπαμε και πιο πάνω) στα 2,5 χιλιόμετρα βορειοδυτικά του χωριού Κουρνάς. Θα φτάσετε εκεί μέσω της εθνικής οδού, αλλά να προσέχετε στη διαδρομή, γιατί αν δεν παρατηρήσετε έγκαιρα τις σχετικές ταμπέλες ενδέχεται να χαθείτε.
Μια πιο σίγουρη διαδρομή σας φέρνει από τα Χανιά στην παραλιακή Γεωργιούπολη (4 χιλιόμετρα από τη λίμνη). Βγαίνοντας έπειτα από εκεί, πρέπει να πάρετε τον αγροτικό δρόμο. Αφού προσπεράσετε μια ταβέρνα να έχετε τον νου σας, γιατί γύρω στα 400 μέτρα θα δείτε ταμπέλες που θα οδηγούν και ευθεία, αλλά και δεξιά: δεν πρόκειται για λάθος, φτάνουν και οι δύο στη λίμνη, απλά την προσεγγίζουν από διαφορετική πλευρά.