To 2013 ο Κινέζος πρόεδρος Σι Τζινπίνγκ παρουσίασε τον νέο δρόμο του μεταξιού, γνωστό με τις ονομασίες OBOR (One Belt One Road) και BRI (Belt Road Initiative). Το BRI αποτελεί τη δεύτερη φάση της στρατηγικής «2000 Going Out Policy», γνωστής και ως «Go Global», η οποία κινητοποίησε τις κινεζικές επιχειρήσεις να επενδύσουν στο εξωτερικό. Πλέον, δέκα χρόνια μετά πολλά από τα έργα υποδομής του φιλόδοξου Belt and Road της Κίνας είναι υπό κατάρρευση ή έχουν αρχίσει να εμφανίζουν κατασκευαστικά ελαττώματα.
Ένα από αυτά το υδροηλεκτρικό εργοστάσιο στο Εκουαδόρ, χτισμένο κοντά σε ένα ενεργό ηφαίστειο, ήταν το μεγαλύτερο έργο υποδομής που έγινε ποτέ σε αυτή τη χώρα: ένας τσιμεντένιος κολοσσός που χρηματοδοτήθηκε από κινεζικά χρήματα και τόσο σημαντικός για το Πεκίνο που ο ηγέτης της Κίνας μίλησε στα εγκαίνιά του το 2016.
«Δρόμο του Μεταξιού» η Κίνα; – «Παγκόσμια Πύλη» η Ευρώπη!
Σήμερα, χιλιάδες ρωγμές έχουν εμφανιστεί στο υδροηλεκτρικό εργοστάσιο της Coca Codo Sinclair, αξίας 2,7 δισεκατομμυρίων δολαρίων, εγείροντας ανησυχίες ότι η μεγαλύτερη πηγή ενέργειας της χώρας θα μπορούσε να καταρρεύσει. Την ίδια ώρα, οι ορεινές πλαγιές του ποταμού Κόκα διαβρώνονται, απειλώντας να βλάψουν το φράγμα. «Θα μπορούσαμε να χάσουμε τα πάντα», αναφέρει χαρακτηριστικά στη Wall Street Journal, ο Fabricio Yépez, μηχανικός στο Πανεπιστήμιο του Σαν Φρανσίσκο στο Κίτο, ο οποίος έχει παρακολουθήσει στενά τα προβλήματα του έργου. «Και δεν ξέρουμε αν θα μπορούσε να είναι αύριο ή σε έξι μήνες».
Ένα τρισεκατομμύριο δολάρια
Κατά την τελευταία δεκαετία, η Κίνα έδωσε ένα τρισεκατομμύριο δολάρια σε διεθνή δάνεια ως μέρος της πρωτοβουλίας Belt and Road του Πεκίνου, με σκοπό την ανάπτυξη του οικονομικού εμπορίου και την επέκταση της επιρροής της Κίνας σε όλη την Ασία, την Αφρική και τη Λατινική Αμερική. Αυτά τα δάνεια κατέστησαν το Πεκίνο τον μεγαλύτερο κρατικό δανειστή προς τον αναπτυσσόμενο κόσμο μακράν.
Ωστόσο, οι πρακτικές δανεισμού της Κίνας έχουν επικριθεί από ξένους ηγέτες και οικονομολόγους, οι οποίοι λένε ότι το πρόγραμμα έχει συμβάλει σε επιδείνωση της κρίσης χρέους σε μέρη όπως η Σρι Λάνκα και η Ζάμπια, και ότι πολλές χώρες έχουν περιορισμένους τρόπους αποπληρωμής των δανείων. Ορισμένα έργα έχουν επίσης κριθεί αναποτελεσματικά ή επιζήμια για το περιβάλλον.
Ο μεγαλύτερος δανειστής
Η Κίνα είναι ήδη – από το 2017, όπως δείχνουν σχετικές μελέτες – ο μεγαλύτερος δανειστής παγκοσμίως, έχοντας ξεπεράσει την Παγκόσμια Τράπεζα και το ΔΝΤ. «Πελάτες» της είναι σε μεγάλο βαθμό οι πιο φτωχές χώρες, με καθυστερημένες υποδομές, για τις οποίες τα κινεζικά κεφάλαια αντιπροσωπεύουν κάτι σαν… μάνα εξ ουρανού στην προσπάθειά τους να αναπτυχθούν.
Ειδικά την τελευταία δεκαετία, με βασικό «όχημα» τον νέο «Δρόμο του Μεταξιού» (Belt and Road Initiative – BRI) που εμπνεύστηκε το 2013 ο νυν πρόεδρος της ανερχόμενης υπερδύναμης, Σι Τζινπίνγκ, τα κινεζικά κεφάλαια βρίσκονται σχεδόν παντού. Άλλωστε, με τα κεφάλαιά του να υπολογίζονται σε περίπου ένα τρισ. δολάρια, το BRI αποτελεί ένα περιζήτητο… γαμπρό για πολλές κυβερνήσεις.
Δεν είναι τυχαίο, λοιπόν, το γεγονός ότι από τα δάνεια που πρέπει να εξυπηρετηθούν εντός του 2022, με ένα ποσό που αγγίζει τα 35 δισ. δολάρια, το 40% αντιστοιχεί στην Κίνα. Προς αυτήν, εξάλλου, 40 από τις φτωχότερες χώρες του πλανήτη χρωστούν ποσά ίσα ή μεγαλύτερα από το 10% του ΑΕΠ τους.
Η παγίδα του χρέους
Οι επικριτές του Πεκίνου κατηγορούν την Κίνα ότι επιχειρεί να εκμεταλλευτεί όσους έχουν ανάγκη από ρευστό και επενδύσεις, με τελικό στόχο να τους εγκλωβίσει και να τους εντάξει στη σφαίρα επιρροής της. «Φορτώνει τις φτωχές χώρες με χρέος και, αρνούμενη να επαναδιαπραγματευτεί τους όρους, στη συνέχεια αποκτά τον έλεγχο των υποδομών τους», δήλωνε το 2020 ο Ουίλιαμ Μπαρ, γενικός εισαγγελέας των ΗΠΑ και στενός συνεργάτης του Ντόναλντ Τραμπ – παραπέμποντας, εμμέσως πλην σαφώς, σε τακτικές της… μαφίας.
Η διπλωματία του χρέους
Η Σρι Λάνκα, το Λάος, η Ζάμπια και η Μαλαισία είναι μερικά από τα παραδείγματα που παρουσιάζονται προκειμένου να ενισχυθεί η παραπάνω θεωρία. Ειδικά όσον αφορά στην πρώτη, δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στην περίπτωση του λιμανιού της Χαμπαντότα, που φτιάχτηκε με κινεζικά κεφάλαια και, στη συνέχεια, πέρασε στη διαχείριση των Κινέζων καθώς η κυβέρνηση της χώρας δεν μπορούσε να εκπληρώσει τις υποχρεώσεις της.
Μάλιστα, ο τέως αντιπρόεδρος των ΗΠΑ, Μάικ Πενς, επέμενε ότι το όφελος για το Πεκίνο δεν ήταν μόνο οικονομικό. Κι αυτό διότι, όπως ισχυρίστηκε, ελέγχοντας το συγκεκριμένο λιμάνι θα αποκτούσε μια «προκεχωρημένη στρατιωτική βάση» στον βόρειο Ινδικό Ωκεανό, σε μια περιοχή από την οποία διέρχεται το 80% του παγκόσμιου εμπορίου που διακινείται μέσω θαλάσσης.
Μόνο τυχαίο δεν μπορεί να θεωρηθεί το γεγονός ότι ενώ το 2000 η Κίνα διέθετε μόλις 9 κατασκευαστικές εταιρείες στις 100 κορυφαίες του πλανήτη, μετά από 20 χρόνια ο αριθμός τους είχε αυξηθεί σε 27. Την ίδια στιγμή, η Ευρώπη – που συνεχίζει να κυριαρχεί στον κλάδο – είδε τον αριθμό των δικών της εταιρειών στη λίστα να μειώνονται από 41 σε 37, ενώ οι αντίστοιχες αμερικανικές είναι μόλις 7 έναντι 19 πριν από δύο δεκαετίες.
Σε αυτό το φόντο, το – προφανές – σχέδιο που εκπονούν ορισμένα κέντρα της Δύσης, επιδιώκοντας να στρέψουν την πρωτοβουλία BRI κατά της Κίνας, εκθέτοντάς την στα μάτια των φτωχότερων χωρών, καθώς και να την εγκλωβίσουν στην «παγίδα του χρέους» που δήθεν έχει στήσει αναγκάζοντάς την να χάσει δεκάδες ή εκατοντάδες δισ., δύσκολα θα ευοδωθεί. Εξάλλου, όλα κρίνονται τελικά στο διαθέσιμο χρήμα. Και μέχρι στιγμής τουλάχιστον, οι ανταγωνιστικές πρωτοβουλίες που έχουν εξαγγείλει ΗΠΑ και ΕΕ δεν μεταφράζονται στις επενδύσεις που έχουν ανάγκη οι αναπτυσσόμενες χώρες.
Χαμηλή ποιότητα
Μέσα σε όλα αυτά τα προβλήματα έρχεται να προστεθεί και η χαμηλή ποιότητα κατασκευής σε ορισμένα από τα έργα, θέτοντας σε κίνδυνο βασικές υποδομές και να επιβαρύνοντας με ακόμη μεγαλύτερο κόστος τα κράτη για τα επόμενα χρόνια, καθώς θα προσπαθούν να διορθώσουν προβλήματα.
«Υποφέρουμε σήμερα λόγω της κακής ποιότητας του εξοπλισμού και των ανταλλακτικών» σε έργα που κατασκευάζονται στην Κίνα, δήλωσε ο René Ortiz, πρώην υπουργός Ενέργειας του Εκουαδόρ και πρώην γενικός γραμματέας του Οργανισμού Πετρελαιοεξαγωγικών Χωρών. Τα κινεζικά χρήματα έχουν χρησιμοποιηθεί επίσης για την κατασκευή ενός λιμανιού στο Πακιστάν, για δρόμους στην Αιθιοπία αλλά και για μια γραμμή μεταφοράς στη Βραζιλία.
Οι κινεζικές κατασκευαστικές εταιρείες συχνά υποβάλλουν προσφορές για κυβερνητικά έργα ή προσεγγίζουν απευθείας τοπικούς αξιωματούχους με την υπόσχεση ότι μπορούν εύκολα να οργανώσουν πακέτα χρηματοδότησης από κινεζικές τράπεζες και ασφαλιστές. Σύμφωνα με έγγραφο του 2021 από την Ερευνητική Πρωτοβουλία Κίνας-Αφρικής στο Πανεπιστήμιο Johns Hopkins στην Αφρική, περισσότερο από το 60% των εσόδων των μεγάλων διεθνών εργολάβων που συγκεντρώθηκαν το 2019 πήγαν σε κινεζικές εταιρείες.
Κατασκευαστικά ελαττώματα
Η Wall Street Journal αποκαλύπτει τα ελαττώματα σε ορισμένα από τα κινεζικά έργα που έχουν έρθει στο φως. Στο Πακιστάν, αξιωματούχοι έκλεισαν το υδροηλεκτρικό εργοστάσιο Neelum-Jhelum πέρυσι, αφού εντόπισαν ρωγμές σε μια σήραγγα που μεταφέρει νερό μέσα από ένα βουνό για να λειτουργήσει μια τουρμπίνα. Ο επικεφαλής της ρυθμιστικής αρχής ηλεκτρικής ενέργειας της χώρας, Tauseef Farooqui, είπε στη Γερουσία του Πακιστάν τον Νοέμβριο ότι ανησυχεί ότι η σήραγγα θα μπορούσε να καταρρεύσει μόλις τέσσερα χρόνια αφότου τέθηκε σε λειτουργία η μονάδα ισχύος 969 μεγαβάτ.
Το κλείσιμο του εργοστασίου έχει ήδη κοστίσει στο Πακιστάν περίπου 44 εκατομμύρια δολάρια το μήνα σε υψηλότερο κόστος ενέργειας από τον Ιούλιο, σύμφωνα με τη ρυθμιστική αρχή. Οι υδροηλεκτρικοί σταθμοί μπορούν να έχουν διάρκεια ζωής έως και 100 χρόνια, σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα.
Η εταιρεία παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας της Ουγκάντα δήλωσε ότι έχει εντοπίσει περισσότερα από 500 κατασκευαστικά ελαττώματα σε ένα κινεζικό υδροηλεκτρικό εργοστάσιο 183 μεγαβάτ στον ποταμό Νείλο που έχει υποστεί συχνές βλάβες από τότε που τέθηκε σε λειτουργία το 2019. Υπήρξαν διαρροές στην οροφή του εργοστασίου παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, όπου βρίσκονται οι γεννήτριες και οι στρόβιλοι. Η κατασκευή του εργοστασίου κόστισε 567,7 εκατομμύρια δολάρια και χρηματοδοτήθηκε κυρίως μέσω δανείου 480 εκατομμυρίων δολαρίων από την Export-Import Bank of China.
Η ολοκλήρωση ενός άλλου υδροηλεκτρικού σταθμού που κατασκευάστηκε από την Κίνα πιο κάτω από τον Νείλο, του Karuma Hydro Power Project των 600 μεγαβάτ, είναι τρία χρόνια πίσω από το χρονοδιάγραμμα. Η αρμόδια αρχή είπε ότι ο κινέζος ανάδοχος, Sinohydro Corp., εγκατέστησε ελαττωματικά καλώδια, διακόπτες και ένα σύστημα πυρόσβεσης που πρέπει να αντικατασταθούν. Νωρίτερα φέτος, η κυβέρνηση έπρεπε να αρχίσει να αποπληρώνει τα 1,44 δισεκατομμύρια δολάρια που δανείστηκε από την Τράπεζα Εξαγωγών-Εισαγωγών της Κίνας για να χρηματοδοτήσει το έργο, παρόλο που το εργοστάσιο παραμένει εκτός λειτουργίας.
Στην Αγκόλα, 10 χρόνια αφότου οι πρώτοι ένοικοι μετακόμισαν στο Kilamba Kiaxi, ένα τεράστιο έργο κοινωνικής στέγασης έξω από την πρωτεύουσα της Λουάντα, πολλοί ντόπιοι παραπονιούνται για ραγισμένους τοίχους, μουχλιασμένες οροφές και κακή κατασκευή. Το έργο, που κατασκευάστηκε από τον κινεζικό όμιλο CITIC, χρηματοδοτήθηκε αρχικά μέσω μιας πιστωτικής γραμμής 2,5 δισεκατομμυρίων δολαρίων από την Industrial and Commercial Bank of China, η οποία αργότερα αναχρηματοδοτήθηκε από την China Development Bank, σύμφωνα με το William & Mary’s Aid Data Research Lab.
Πολλά κινεζικά έργα ικανοποιούν πραγματικές αναπτυξιακές ανάγκες, ειδικά σε χώρες που αγωνίζονται να βρουν άλλη χρηματοδότηση για την κατασκευή των απαραίτητων υποδομών. Στη φτωχή, βόρεια επαρχία Jujuy της Αργεντινής, η PowerChina κατασκεύασε το ηλιακό πάρκο Cauchari, το μεγαλύτερο ηλιακό έργο της Νότιας Αμερικής.
Σε πάνω από 13.000 πόδια πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας, είναι σε θέση να τροφοδοτήσει περίπου 160.000 σπίτια, σύμφωνα με την κυβέρνηση της Αργεντινής. Στη Βραζιλία, το State Grid της Κίνας κατασκεύασε μία από τις μεγαλύτερες γραμμές μεταφοράς στον κόσμο, συνδέοντας το φράγμα Belo Monte στα βορειοανατολικά με τις νότιες πόλεις περίπου 1.550 μίλια μακριά.