Γράφει ο Σάι Γκαλ, EurAsian Times
Όταν ο Ερσίν Τατάρ, ο πρώην «πρόεδρος» της βόρειας Κύπρου υπό τουρκική κατοχή, εμφανίστηκε στην οικογενειακή φωτογραφία των Τουρκικών Κρατών τον περασμένο Οκτώβριο και υπέγραψε τη Διακήρυξη της Γκαμπάλα, η Μόσχα το πρόσεξε.
Αυτό που δεν κατάλαβε είναι ότι η ίδια σκηνή που χρησιμοποιήθηκε για να «προβάρει» νομιμοποίηση για ένα κατεχόμενο έδαφος, προβάρει ταυτόχρονα κάτι πολύ μεγαλύτερο: μια ήσυχη αναχάραξη της ταυτότητας στις μουσουλμανικές περιοχές της Ρωσίας.
Οι Τούρκοι στρατηγιστές μιλούν για ένα τουρκικό τόξο από την Ανατολία έως τη Σιβηρία. Το 2022, ένα αφήγημα κατέγραφε δέκα ρωσικές περιοχές, μεταξύ των οποίων το Ταταρστάν, το Μπασκορτοστάν και η Τσουβασία, ως «τουρκικές δημοκρατίες» μέσα στη Ρωσική Ομοσπονδία, ενταγμένες σε ένα «Συνεχές Σχέδιο Τουρκεστάν».
Σε αυτό το πλαίσιο, η Ρωσία δεν είναι απλώς ένας γείτονας αλλά ένα κράτος που κάθεται πάνω σε έναν τουρκικό πληθυσμό, τον οποίο η Άγκυρα αντιμετωπίζει ως συγγενικό και ως μακροπρόθεσμο μοχλό επιρροής.
Η Άγκυρα δεν ξαναχαράσσει σύνορα, αναδιαμορφώνει ταυτότητες.
Η Διακήρυξη του Σουσί (σ.σ. της πόλης που καταλήφθηκε από τους Αζέρους στο Ναγκόρνο Καραμπάχ) του 2021 με το Αζερμπαϊτζάν παγίωσε τη φόρμουλα «δύο κράτη, ένα έθνος», προσφέροντας ένα πρότυπο που η Τουρκία τώρα εφαρμόζει σιωπηρά στο εσωτερικό της Ρωσίας: όχι μια άλλη βόρεια Κύπρος, αλλά «Αζερμπαϊτζάν χωρίς κυριαρχία», δημοκρατίες που παραμένουν μέσα στην ομοσπονδία, αλλά πολιτισμικά μετατοπίζονται προς την Άγκυρα.
Το Καζάν είναι το μουσουλμανικό κέντρο της Ρωσίας.
Το «Russia–Islamic World: KazanForum» είναι η κορυφαία πλατφόρμα ομοσπονδιακού κύρους που συνδέει τη Ρωσία με κράτη του Οργανισμού Ισλαμικής Συνεργασίας (OIC), προσελκύοντας σχεδόν 8.500 επισκέπτες από 96 χώρες και 82 ρωσικές περιοχές, με εκατοντάδες εκδηλώσεις και δεκάδες συμφωνίες, μεταξύ αυτών το Russia Halal Expo και επιχειρηματικές συνεδρίες για επενδύσεις και τη βιομηχανία halal.
Το KazanForum και το KazanSummit φέρνουν αντιπροσωπείες του Οργανισμού Ισλαμικής Συνεργασίας, του Κόλπου και της Τουρκίας για να υπογράψουν συμφωνίες halal και οικονομικές συμφωνίες.
Ο Ραΐς Ρουστάμ Μιννιχάνοφ προεδρεύει της ομάδας «Russia–Islamic World» και συναντά τον Πρόεδρο Ερντογάν. Οι δύο συζητούν για το εμπόριο και τα κοινά πρότζεκτ. Η τουρκική επιρροή ρέει μέσω του Ινστιτούτου Γιουνούς Εμρέ και πανεπιστημιακών συνεργασιών:
Το Ομοσπονδιακό Πανεπιστήμιο του Καζάν φιλοξενεί φοιτητές από την Τουρκία και έχει συμφωνίες με τουρκικούς φορείς. Το Καζάν είναι μια τουρκική πρωτεύουσα, όπου η ρωσική κυριαρχία συναντά την τουρκική ταυτότητα.
Ο δρόμος της Άγκυρας στον Βόρειο Καύκασο περνά από το εμπόριο, τα ταξίδια και την εμπιστοσύνη. Η Τουρκία έχει γίνει εταίρος για το Νταγκεστάν, χτίζοντας εμπορικούς και κατασκευαστικούς δεσμούς με μια περιοχή που Ρώσοι αναλυτές χαρακτηρίζουν «ανήσυχη».
Απευθείας πτήσεις από τη Μαχατσκάλα προς την Κωνσταντινούπολη μετακινούν εργάτες, φοιτητές και θρησκευτικούς αναζητητές. Στην Τσετσενία, ο Ραμζάν Καντίροφ χρησιμοποιεί τη σχέση του με τον Ερντογάν για να λειτουργεί ως μεσολαβητής. Το 2022 αναφέρθηκε σε συνάντηση με τον Τούρκο ΥΠΕΞ και τον επικεφαλής της ΜΙΤ Χακάν Φιντάν, στο πλαίσιο συνόδου Πούτιν–Ερντογάν στο Σότσι. Αυτές οι επαφές ενισχύουν την οικειότητα μουσουλμανικών ελίτ με περιφερειακή επιρροή.
Το θρησκευτικό «διάνυσμα» καθοδηγείται από την Προεδρία Θρησκευτικών Υποθέσεων (Diyanet), έναν γεωπολιτικό βραχίονα. Ο προϋπολογισμός της έχει αυξηθεί υπό τον Ερντογάν, ξεπερνώντας τα 3 δισεκατομμύρια δολάρια.
Τα τζαμιά, οι ιμάμηδες και οι ακόλουθοι της Diyanet έχουν γίνει εργαλεία της τουρκικής πολιτικής σε μουσουλμανικές κοινότητες σε όλη την Ευρώπη, προκαλώντας έρευνες για πολιτική επιρροή και επιτήρηση. Ο ίδιος θεσμός δρα και στη Ρωσία.
Οι ρωσικές μουσουλμανικές αρχές καλλιεργούν ανοιχτά δεσμούς με την Άγκυρα. Ανώτερα στελέχη της Πνευματικής Διοίκησης Μουσουλμάνων της Ρωσίας (DUMRF) περιγράφουν τη συνεργασία τους με τη Diyanet και τον τότε πρόεδρό της, Μεχμέτ Γκορμέζ, καθώς και το πώς χρησιμοποιούν το θρησκευτικό κατεστημένο της Τουρκίας ως πρότυπο για την εκπαίδευση κληρικών και την έκδοση φετβάδων.
Το αγγλόφωνο περιοδικό της Diyanet παρουσιάζει το Ισλάμ ως μια συνεχόμενη τουρκική κληρονομιά που διακόπηκε από τη ρωσική κυριαρχία και τώρα ξανανοίγει με τουρκική υποστήριξη. Τα δοκίμιά του πλαισιώνουν τη θρησκευτική ζωή Τατάρων και Μπασκίρων ως «αποκατεστημένη» παράδοση — ένα αφήγημα ανεπιθύμητο στη Μόσχα.
Η άνοδος και η πτώση του Καζάν, το τραύμα του εξαναγκαστικού εκχριστιανισμού και ο συμβιβασμός του 19ου αιώνα με την αυτοκρατορική εξουσία γίνονται επεισόδια σε μια τουρκική ιστορία ενός λαού αποκομμένου από τους συγγενείς του. Συνέδρια της Diyanet, κατασκηνώσεις νέων, εγκαινιάσεις τζαμιών και φόρουμ συντηρούν αυτή τη μνήμη: κηρύγματα που επικαλούνται «προγόνους», προγράμματα κατάρτισης για Ρώσους ιμάμηδες, προσκλήσεις σε Τατάρους φοιτητές να παρακολουθήσουν θερινά σχολεία γλώσσας στην Τουρκία υπό την ομπρέλα του Γιουνούς Εμρέ.
Η Μόσχα λειτουργεί ως διοικητικό κέντρο. Η Άγκυρα ως συναισθηματικό.
Ο Οργανισμός Τουρκικών Κρατών, που ιδρύθηκε ως συμβούλιο συνεργασίας, είναι ένας χώρος όπου μπορεί να «κατασκευαστεί» αναγνώριση. Τον Νοέμβριο του 2022, η βόρεια Κύπρος, υπό τουρκική κατοχή, έγινε δεκτή ως Παρατηρητής, μαζί με την Ουγγαρία και το Τουρκμενιστάν, δημιουργώντας έτσι προηγούμενο νομιμοποίησης αμφισβητούμενων οντοτήτων μέσα σε μια τουρκική θεσμική δομή.
Αντιπροσωπείες από τις τουρκικές περιοχές της Ρωσίας περιστρέφονται γύρω από αυτόν τον χώρο: αξιωματούχοι από το Ταταρστάν και το Μπασκορτοστάν εμφανίζονται σε εκδηλώσεις όπου παρίσταται η ηγεσία του ΟΤS. Το να βλέπει κανείς τον Ερσίν Τατάρ να αντιμετωπίζεται ως πρόεδρος δείχνει τι μπορεί να κάνει η Άγκυρα για ένα μη αναγνωρισμένο τουρκικό πρότζεκτ.
Το Αζερμπαϊτζάν δείχνει το μοντέλο που προωθεί η Άγκυρα.
Η Διακήρυξη στο Σούσι κωδικοποίησε στρατιωτική και οικονομική ολοκλήρωση, συμπεριλαμβανομένου κοινού αμυντικού σχεδιασμού, ενεργειακών διαδρόμων και συντονισμένων πολιτικών στα ΜΜΕ και στην εκπαίδευση, υπό το «ένα έθνος σε δύο κράτη». Η Τουρκία το παρουσιάζει εντός του ΟΤS ως πρότυπο: μια πολιτεία που διατηρεί κυριαρχία αλλά «τροχιάζει» γύρω από την Άγκυρα. Για τουρκικές ελίτ μέσα στη Ρωσία, δεν απαιτείται ανεξαρτησία για να μετατοπιστούν στον τουρκικό χώρο. Αυτό που μετρά είναι η διαρκής οικονομική και θρησκευτική συνδεσιμότητα, που δίνει επιλογές όταν αλλάζουν οι περιφερειακές ισορροπίες.
Το Κατάρ προσθέτει ένα παράλληλο επίπεδο. Αν και συγκεκριμένα ρωσικά στοιχεία παραμένουν ασαφή, καταριανές αντιπροσωπείες, επενδυτές του Κόλπου και περιφερειακοί απεσταλμένοι εμφανίζονται σε όλο το Καζάν και τον Βόρειο Καύκασο. Η Qatar Charity χρηματοδοτεί ισλαμικά κέντρα στην Ευρώπη, για παράδειγμα το τέμενος Le Juste Milieu στο Λουξεμβούργο, δείχνοντας την επένδυση της Ντόχα σε υποδομές ευσέβειας που κουμπώνουν με ευρύτερα δίκτυα ήπιας ισχύος.
Χωρίς απόδειξη μεγάλης επίσημης θρησκευτικής χρηματοδότησης εντός της Ρωσίας, αναδύεται μια κατανομή εργασίας σε όλη την Ευρασία: η Άγκυρα χτίζει τουρκική ταυτότητα· η Ντόχα χτίζει ευσέβεια.
Μαζί, διαμορφώνουν ένα περιβάλλον όπου το να είσαι μουσουλμάνος στη Ρωσία συνοδεύεται από τουρκικά και καταριανά σημεία αναφοράς.
Αναλύσεις περιγράφουν τη Ρωσία να πιέζεται από κυρώσεις, πολεμική οικονομία και την ανάγκη να συντηρεί επιχειρήσεις. Η επίθεση στο Crocus City Hall αποκάλυψε αποτυχίες στην εγχώρια αντιτρομοκρατία και ώθησε τη Μόσχα να συγκεντρώσει ακόμη περισσότερο. Το κενό είναι η αργή επέκταση ξένης πολιτισμικής και θρησκευτικής επιρροής σε μέρη που το Κρεμλίνο θεωρεί ότι ελέγχει.
Το δόγμα ασφαλείας της Ρωσίας είναι ρυθμισμένο στην εξέγερση, όχι στην ταυτότητα. Από την εποχή του Μπεσλάν, η FSB έτρεχε ένα σύστημα χτισμένο γύρω από τακτικές εξέγερσης. Υπό την αντιτρομοκρατία, η Μόσχα συγκέντρωσε εξουσία, ανέπτυξε ειδικές δυνάμεις, ενσωμάτωσε τοπικούς ισχυρούς άνδρες και αντιμετώπισε τον ισλαμικό ακτιβισμό ως πρόβλημα ασφαλείας.
Μέσα σε αυτό το πρίσμα, οι ιμάμηδες της Diyanet, τα τουρκικά πολιτιστικά κέντρα, τα επιχειρηματικά φόρουμ του Καζάν και οι ανταλλαγές νέων δεν καταγράφονται ως απειλές. Υπηρεσίες που παρακολουθούν σαλαφιστικούς κύκλους στη Μαχατσκάλα δεν θα ανοίξουν φακέλους για ινστιτούτα ή υποτροφίες χρηματοδοτούμενες από την Τουρκία, που μετακινούν την ταταρική κοινωνικοποίηση προς την Άγκυρα.
Η Τουρκική Εθνική Υπηρεσία Πληροφοριών (MIT) τρέχει εξωτερικές επιχειρήσεις. Στην Ευρώπη, έρευνες έχουν συνδέσει τη Diyanet και δίκτυα της διασποράς με δραστηριότητα πληροφοριών: συλλογή πληροφοριών για πολιτικούς αντιπάλους και οργάνωση ομάδων που μπορούν να υπηρετήσουν τη MIT. Εντός της Ρωσίας, η MIT δεν χρειάζεται δίκτυα πρακτόρων.
Μόλις οι τουρκικοί και μουσουλμανικοί πληθυσμοί αντιμετωπίζονται ως στρατηγικό βάθος, η πληροφορία μετατοπίζεται από τη στρατολόγηση στη χαρτογράφηση: κληρικοί, πρυτάνεις, επιχειρηματίες και ηγέτες νεολαίας που προσανατολίζονται προς την Τουρκία, μουφτήδες που ακολουθούν αποφάσεις της Diyanet, κυβερνήτες που ταξιδεύουν στην Άγκυρα, περιφερειακοί βουλευτές που εμφανίζονται στο Kazan Summit. Η πληροφορία αποφασίζει ποιον να ενισχύσει στο πολιτισμικό και θρησκευτικό πεδίο.
Η Δύση βλέπει αυτό το μοτίβο στην Ευρώπη, ενώ παρόμοιες δομές λειτουργούν τώρα και μέσα στη Ρωσία. Ταυτόχρονα, Μόσχα και Άγκυρα δένονται με μια εξάρτηση που καμία δεν παραδέχεται: η Τουρκία αγόρασε τους S-400 εντός ΝΑΤΟ.Η Ρωσία χτίζει και τροφοδοτεί τον αντιδραστήρα του Άκκουγιου και η Άγκυρα που είναι δεμένη με Ρώσους πυρηνικούς μηχανικούς είναι η ίδια που τα Bayraktar της χτύπησαν τη Ρωσία νωρίς στον πόλεμο. Είναι άλλη μια στροφή σε μια αντιπαλότητα όπου οι δύο αυτοκρατορίες ανταλλάσσουν αντιαεροπορική άμυνα, πυρηνική ισχύ και ενέργεια, ενώ ανταγωνίζονται για επιρροή από τη Μαύρη Θάλασσα έως τον Καύκασο.
Μέσα σε αυτή τη σιωπή, η Τουρκία προχωρά. Χτίζει κάτι που ούτε οι δυτικές ούτε οι ρωσικές υπηρεσίες ονομάζουν: έναν διάδρομο ταυτότητας που τρέχει από μουσουλμανικές κοινότητες της ΕΕ προς τη Ρωσία, μέσα από ευρωπαϊκά τζαμιά και μέσα από δομές Diyanet και Γιουνούς Εμρέ στο Ταταρστάν και το Νταγκεστάν. Ενώ η Μόσχα πολεμούσε στην Ουκρανία, η Τουρκία έραβε τον Βόλγα, την Ανατολία και τον Καύκασο σε μια γνωσιακή ζώνη πέρα από τον έλεγχο της Μόσχας και πέρα από την κατανόηση των Βρυξελλών.
Η Ρωσία και η Δύση φοβούνται το ίδιο αποτέλεσμα: μια συνεκτική, σουνιτική, τουρκική, κινητοποιήσιμη ζώνη από τον Βόλγα έως την ΕΕ, ευθυγραμμισμένη με την Άγκυρα. Και το ταμπού δεν είναι η φιλοδοξία, το ταμπού είναι ότι η Ρωσία το επέτρεψε μέσω S-400 και Άκκουγιου και η Δύση το ενίσχυσε πανηγυρίζοντας τα Bayraktar και τις συμφωνίες σιτηρών, ενώ αγνοούσε την ταυτότητα.
Η Μόσχα κρατά τα διαβατήρια. Η Άγκυρα κρατά την αφοσίωση.