«Δεν υπήρξε ραντεβού από τον Σίσι στον Ερντογάν πριν από τις εκλογές. Ο σημαντικότερος λόγος για την αργοπορία του Αιγύπτιου ηγέτη δεν είναι πλέον η Μουσουλμανική Αδελφότητα, αλλά η παρουσία της Τουρκίας στη Λιβύη», γράφει ο Φεχίμ Ταστεκίν στην al Monitor. Η ευκινησία του να αγκαλιάζει τους αντιπάλους του καθώς και η ικανότητά του να πολεμά καθορίζουν τον πολιτικό χαρακτήρα του Προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν.
Δεν έχει ενδοιασμούς ο Ερντογάν
Ακριβώς όπως είναι έτοιμος να αγκαλιάσει ξανά τον Σύρο πρόεδρο Μπασάρ αλ Άσαντ, τον οποίο έχει βάλει στο στόχαστρο με έναν πόλεμο αντιπροσώπων και στη συνέχεια τέσσερις στρατιωτικές επιχειρήσεις για 12 χρόνια, μπορεί γρήγορα να γίνει αδερφός με τον Αιγύπτιο πρόεδρο Αμπντέλ Φατάχ αλ-Σίσι, τον οποίο έχει αποκαλέσει «δολοφόνο» και «πραξικοπηματία» από το λαϊκό πραξικόπημα το 2013.
Δεν έχει ψυχολογικά εμπόδια για να το αποτρέψει αυτό. Τον νοιάζει μόνο να φτάσουν θετικά μηνύματα στις εκλογές της 14ης Μαΐου.
Η εξομάλυνση με τους γείτονες ζητούμενο προεκλογικό χαρτί…
Η υπόσχεση εξομάλυνσης με τους γείτονες είναι ένας στόχος που προσπαθούν να αγοράσουν τόσο η κυβέρνηση όσο και η αντιπολίτευση. Κανονίζοντας τα λάθη λέγοντας «Δεν υπάρχει αιώνια φιλία και εχθρότητα στην πολιτική», ο Ερντογάν θέλει να γυρίσει την κάλπη υπέρ του ως ηγέτης που επισκευάζει ό,τι έσπασε με τα χέρια του. Ωστόσο, μετά τον Άσαντ, ο Σίσι αρνήθηκε επίσης να κλείσει ραντεβού πριν τις εκλογές. Δύο ημέρες μετά την αναχώρηση του Άσαντ στη Μόσχα, που κατέστησε αδύνατη την τεχνικά προγραμματισμένη συνάντηση, στις 18 Μαρτίου, ο υπουργός Εξωτερικών Μεβλούτ Τσαβούσογλου βρέθηκε στο Κάιρο για δεύτερη άνοιξη με την Αίγυπτο.
Η διαδικασία εξομάλυνσης, η οποία ξεκίνησε το 2021, περιορίστηκε σε δύο διερευνητικές συνομιλίες. Πέρυσι, η συμφωνία υδρογονανθράκων που υπογράφηκε με την κυβέρνηση της Τρίπολης στις 3 Οκτωβρίου και οι δύο συμφωνίες στρατιωτικής συνεργασίας που υπογράφηκαν στις 25 Οκτωβρίου προκάλεσαν το πάγωμα των συνομιλιών. Στις 20 Νοεμβρίου 2022, με αφορμή το Παγκόσμιο Κύπελλο της FIFA στη Ντόχα, ο αγώνας Σίσι-Ερντογάν έδωσε ξανά ελπίδες, αλλά η διαδικασία δεν προχώρησε.
Διπλωματία του σεισμού και οι εξελίξεις
Η πρώτη επίσκεψη Τσαβούσογλου στο Κάιρο εξελίχθηκε χάρη στη διπλωματία του σεισμού. Μετά από συναντήσεις με τον Αιγύπτιο ομόλογό του, Σάμεχ Σούκρι, ο Τσαβούσογλου παρουσίασε μια θετική εικόνα της προόδου των σχέσεων σε όλους τους τομείς, συμπεριλαμβανομένων των κοινών στρατιωτικών ασκήσεων, της ενέργειας, των μεταφορών και της διπλωματίας. Σημειώνοντας ότι οι δύο πρόεδροι θα συναντηθούν μετά τις εκλογές, ο Τσαβούσογλου είπε: «Πρέπει να εργαστούμε γρήγορα για να κλείσουμε το χάσμα των εννέα ετών».
Σχετικά με τη συνάντηση της 20ης Νοεμβρίου, ο Ερντογάν είπε: «Είχαμε μια στενή συνάντηση με τον Σίσι για περίπου 45 λεπτά. Τώρα, γιατί η διαδικασία διαρκεί περισσότερο, παρόλο που οι χαμηλού επιπέδου υπουργοί μας λένε: «Ας ξεκινήσουν οι χαμηλού επιπέδου υπουργοί μας τα ταξίδια μετ’ επιστροφής, μετά ας επεκτείνουμε τις συνομιλίες μας»;
Οι περιβαλλοντικές συνθήκες που σπάνε τον πάγο, όπως η Δια-Αραβική Συναίνεση Al-Ula, είναι σημαντικές αλλά όχι επαρκείς. Ενώ ο Σίσι προφανώς εγκρίνει τα μέτρα του Ερντογάν κατά της Μουσουλμανικής Αδελφότητας, αναμένει πλήρη ανατροπή σε άλλους τομείς. Σύμφωνα με την al Hurra η Άγκυρα διαβεβαίωσε ότι δεν θα υπάρξει συνεργασία με την Αιγυπτιακή Μουσουλμανική Αδελφότητα. Η Τουρκία είχε επιβάλει περιορισμούς στα κανάλια «Mekamilin», «Al Shark» και «Al Vatan», που ανήκουν στην αιγυπτιακή αντιπολίτευση.
Αγκάθι η τουρκική παρουσία στη Λιβύη
Εκεί που κολλάει η προσδοκία της αλλαγής είναι η Λιβύη. Η κυβέρνηση Σίσι κατηγορεί την Τουρκία για την κατάσταση στη Λιβύη, την οποία η Αίγυπτος βλέπει ως απειλή για την εθνική της ασφάλεια. Το Κάιρο προβληματίζεται από την τουρκική στρατιωτική παρουσία στη Λιβύη, τη συριακή πολιτοφυλακή, τα σχέδια για απόκτηση μόνιμων βάσεων και στρατηγικές συμφωνίες. Η Αίγυπτος υπέγραψε συμφωνία μερικής θαλάσσιας δικαιοδοσίας με την Ελλάδα ως αντίποινα για τις συμφωνίες του 2019 μεταξύ Τουρκίας και Λιβύης.
Σε απάντηση στις νέες στρατιωτικές συμφωνίες της Τουρκίας και των υδρογονανθράκων με την κυβέρνηση της Τρίπολης τον Οκτώβριο του 2022, η Αίγυπτος όχι μόνο πάγωσε τις διερευνητικές συνομιλίες, αλλά η διοίκηση Σίσι κήρυξε επίσης μονομερή θαλάσσια σύνορα με τη Λιβύη. Μια άλλη ανησυχία στη Λιβύη ήταν ότι η Μουσουλμανική Αδελφότητα έγινε ο κυρίαρχος παίκτης στην πολιτική αρένα με την υποστήριξη της Τουρκίας και αυτή η κατάσταση άνοιξε κανάλια που τροφοδοτούν τους Αδελφούς Μουσουλμάνους στην Αίγυπτο.
Ωστόσο, η τουρκική κυβέρνηση σταμάτησε να βάζει αβγά σε ένα καλάθι στην Τρίπολη και επικοινώνησε με τον διοικητή του Εθνικού Στρατού της Λιβύης Χαλίφα Χαφτάρ και τον Πρόεδρο της Βουλής των Αντιπροσώπων Ακίλα Σάλεχ, γεγονός που συρρίκνωσε τη θέση της Μουσουλμανικής Αδελφότητας στην πολιτική της Λιβύης. Η ανησυχία της Αιγύπτου υποχώρησε επίσης. Τώρα, η εναλλακτική κυβέρνηση που ιδρύθηκε από τον Φατί Μπασάγκα, ο οποίος είχε δεσμούς με τους Αδελφούς Μουσουλμάνους στο παρελθόν, έχει επίσης την υποστήριξη του Καΐρου.
Δεν λύθηκαν ακόμα τα ζητήματα με την Αίγυπτο
Οι αξιολογήσεις που έκανε ο Τσαβούσογλου κατά την επιστροφή του δείχνουν ότι τα ζητήματα της σύγκρουσης εξακολουθούν να υπάρχουν. Μοιράζοντας τις πληροφορίες σχετικά με τη συμφωνία για τους υδρογονάνθρακες, «η Αίγυπτος αντιτίθεται με το επιχείρημα ότι η σημερινή κυβέρνηση (με έδρα την Τρίπολη) έχει λήξει και δεν μπορεί να υπογράψει τη συμφωνία γιατί δεν είναι πλέον νόμιμη».
Ο Τσαβούσογλου τόνισε ότι το θέμα με το οποίο το Κάιρο ένιωθε άβολα από την αρχή είναι η παρουσία της Τουρκίας στη Λιβύη. Υποστήριξε ότι οι συμφωνίες θαλάσσιας δικαιοδοσίας μεταξύ Τουρκίας και Λιβύης και της Αιγύπτου με την Ελλάδα δεν είναι η μία εναντίον της άλλης. Μετά την αποκατάσταση των σχέσεων με την Αίγυπτο και το Ισραήλ, η Ελλάδα και η Κυπριακή Δημοκρατία δήλωσαν ότι δεν θα έχουν απαίτηση να διακόψουν τις σχέσεις τους, αλλά δεν θα άφηναν την Τουρκία να παραβιάσει τα δικαιώματά τους.
Η Τουρκία απαιτεί να έχει λόγο στην Ανατολική Μεσόγειο
Με την εξομάλυνση των σχέσεων, η προσδοκία ότι η εξίσωση στην Ανατολική Μεσόγειο θα εδραιωθεί όπως επιθυμεί η Άγκυρα είναι πολύ αισιόδοξη. Αν και επιθυμεί η Τουρκία να συμμετάσχει με κάποιο τρόπο στο Ενεργειακό Φόρουμ της Ανατολικής Μεσογείου, η Αίγυπτος εξακολουθεί να θέλει να διατηρήσει τη συνεργασία που έχει αναπτύξει με την Ελλάδα και την Κυπριακή Δημοκρατία. Το επιχείρημα ότι «η Αίγυπτος θα είχε αποκτήσει περισσότερες περιοχές αν είχε καθορίσει περιοχές θαλάσσιας δικαιοδοσίας με την Τουρκία και όχι με την Ελλάδα» δεν βρήκε θετική αντίδραση.
Η Αίγυπτος είναι κατά των τουρκικών εισβολών σε Συρία και Ιράκ
Η αιγυπτιακή διοίκηση έχει επίσης αντιρρήσεις για στρατιωτικές επιχειρήσεις στη Συρία και το Ιράκ, τις οποίες θεωρεί ως «τουρκική ανάμειξη στις αραβικές εσωτερικές υποθέσεις». Οι πρόσφατες εκκλήσεις του Αραβικού Συνδέσμου για απόρριψη του παρεμβατισμού αντανακλούσαν τις ευαισθησίες του Καΐρου. Οι προσπάθειες της Τουρκίας να δημιουργήσει ναυτική βάση στο Σουδάν κατά την περίοδο του Ομάρ αλ Μπασίρ και οι στρατιωτικές της σχέσεις με την Αιθιοπία, που βρισκόταν στα πρόθυρα πολέμου με την Αίγυπτο λόγω του φράγματος της Αναγέννησης, τρέλαναν το Κάιρο.
Το γεγονός ότι τα μέρη πρέπει να συνεχίσουν τον διάλογο για τη Λιβύη και την Ανατολική Μεσόγειο δείχνει ότι απέχουν ακόμη από ένα κοινό έδαφος. Η εφημερίδα Al Arab αναφέρεται σε παρόμοια παρατήρηση. Αιγυπτιακές πηγές επισημαίνουν ότι το πρόβλημα της εμπιστοσύνης δεν έχει επιλυθεί και ότι ο Ερντογάν θα πρέπει να δείξει ότι η περιφερειακή πολιτική έχει αλλάξει με συγκεκριμένα βήματα.
Από την άλλη, οι οικονομικές σχέσεις δεν αφουγκράζονται τη διπλωματική αποσύνδεση. Αν και στοχεύουν στην επιτάχυνση των σχέσεων με βήματα όπως η ίδρυση της «Μικτής Οικονομικής και Εμπορικής Επιτροπής» και του «Κοινού Εμπορικού Επιμελητηρίου», η έναρξη πτήσεων Ro-Ro, η οργάνωση οικονομικών φόρουμ, η υπογραφή μακροπρόθεσμης συμφωνία αντί για αγορά αιγυπτιακού φυσικού αερίου από την αγορά spot, το διμερές εμπόριο βρίσκεται επί του παρόντος στη δική του πορεία.
Οι επενδύσεις τουρκικών εταιρειών στην Αίγυπτο ανήλθαν σε 2,5 δισ. δολάρια. Το 2022, αυτό το ποσό επένδυσης αυξήθηκε κατά 30,3 τοις εκατό στα 179,9 εκατομμύρια δολάρια. Οι εξαγωγές της Αιγύπτου προς την Τουρκία αυξήθηκαν κατά 32,3% το 2022 σε σύγκριση με το προηγούμενο έτος και έφθασαν τα 4 δισεκατομμύρια δολάρια. Οι εξαγωγές της Τουρκίας στην Αίγυπτο διατήρησαν επίσης το επίπεδο των 3,7 δισ. δολαρίων την τελευταία διετία.