Είναι απλώς μαγικό.
Μπορεί εμείς να έχουμε δεδομένο τον Ιερό Βράχο και ό,τι βρίσκεται γύρω από αυτόν, και να μην δίνουμε πλέον και πολλή σημασία στην ενέργειά του, αλλά δεν υπάρχει καλλιτέχνης αυτού του κόσμου που να μην αισθάνεται μια ιδιαίτερη συγκίνηση με την προοπτική να εμφανιστεί κάτω από την Ακρόπολη, σε έναν χώρο όπου συνεχίζει να συντελείται αυτό που γινόταν και πριν από χιλιάδες χρόνια. Μία καλλιτεχνική πράξη, η ίδια αιώνια προσπάθεια να συνδεθούμε με το σύμπαν μέσω της τέχνης.
Από τους πιο εναλλακτικούς ως τους πιο γνωστούς και καταξιωμένους καλλιτέχνες, όλοι αισθάνονται το δέος που η δύναμη του χώρου μπορεί να προκαλέσει, και όσες φορές έχει τύχει να μιλήσω με ανθρώπους που εμφανίστηκαν κάτω από την Ακρόπολη (όπως ακριβώς συμβαίνει και με όσους εμφανίζονται στην Επίδαυρο, άλλωστε) αυτό που έχω εισπράξει είναι πως η αίσθησή τους είναι μοναδική και η συγκίνησή τους αληθινή. Τι κι αν έχουν παίξει σε μεγάλα στάδια ή αρχαιοπρεπή θέατρα, σε πασίγνωστες αίθουσες και σε μυθικούς χώρους της πιο πρόσφατης περιόδου, η εμπειρία του βράχου της Ακρόπολης είναι μοναδική και ανεπανάληπτη.
Όπως ακριβώς όταν κοιτάζουμε το φως ενός αστεριού στην ουσία βλέπουμε κάθε φορά κάτι που συνέβη πριν από πολλά χρόνια, έχοντας στη διάθεσή μας την πιο εύκολη, απλή και προσιτή μηχανή του χρόνου με ένα βλέμμα, έτσι και όταν μπαίνουμε σε αυτόν τον μυθικό χώρο –καλλιτέχνες ή θεατές– η ίδια μηχανή του χρόνου είναι παρούσα και κάθε ακόρντο, κάθε νότα, κάθε ήχος ανθρώπινης φωνής που αντηχεί τώρα στο Ηρώδειο μας συνδέει με ό,τι συνέβαινε στον ίδιο χώρο πριν από 2.000+ χρόνια.
Είναι απλώς μαγικό.
Κάτι που φαίνεται και από το γεγονός πως, παρ’ ότι είναι ένας χώρος «αυστηρός» και υποβλητικός, εν τούτοις είναι πανανθρώπινος και αιώνιος, κι αυτός είναι ο λόγος που δεν «πετάει» τίποτα έξω, δεν «κλοτσάει» σε κανέναν ήχο. Ανεξάρτητα από μουσικό είδος και ιδίωμα, αν ο καλλιτέχνης είναι σπουδαίος και ειλικρινής τότε η δημιουργία του αισθάνεται άνετα σε αυτόν τον ιερό χώρο. Από το τσέλο του Υο-Υο Μα ως τη φωνή του Elvis Costello και από τους ambient ήχους του Brian Eno ως τα μπητ ποιήματα της Patti Smith, όλα ακούγονται να ταιριάζουν στο Ηρώδειο, ακριβώς γιατί είναι κρίκοι αυτής της προαιώνιας αλυσίδας. Ο χώρος είναι μεγαλύτερος από τους ήχους που χωράει.
Δεν είναι τυχαίο πως μόλις ανακοινώθηκε το φετινό πρόγραμμα του Φεστιβάλ ακροατές, μουσικοί δημοσιογράφοι, ραδιοφωνικοί παραγωγοί και άνθρωποι της μουσικής το αντιμετώπισαν με ενθουσιασμό και οι συναυλίες του είναι ήδη «talk of the town». Κι αυτό γιατί οι μουσικοί που θα βρεθούν αυτό το καλοκαίρι κάτω από την Ακρόπολη είτε μας συνδέουν με το παρόν της μουσικής είτε έχουν κερδίσει ήδη διαχρονική αξία, καθώς ο χρόνος όχι μόνο δεν μπόρεσε να τους νικήσει αλλά τους έκανε και καλύτερους. Όλοι τους με αδιαμφισβήτητο καλλιτεχνικό ήθος και με μουσικά διαπιστευτήρια που το Ηρώδειο θέλει να ακούσει και να τα συνδέσει με τη σπουδαία ιστορία του.
Ηλεκτρονικοί ήχοι, πειραματική μουσική, τζαζ, μουσικές χωρίς σύνορα αλλά και χωρίς περιορισμούς ειδών, από μουσικούς και συγκροτήματα που η αισθητική τους αξιοπρέπεια και η δημιουργική τους τέχνη δεν μπορεί να αμφισβητηθεί. Ό,τι περιμένει, δηλαδή, κανείς από ένα φεστιβάλ που έχει προσωπικότητα αλλά και το μοναδικό στον κόσμο προνόμιο να γίνεται κάτω από την Ακρόπολη (όπως και στον μοναδικό χώρο της Επιδαύρου), αλλά ταυτόχρονα –επειδή είναι κάτι που συμβαίνει τώρα– να έχει και urban χαρακτήρα, «κοιτάζοντας στα μάτια» ό,τι φέρνει το παρόν και το μέλλον της μουσικής, και να φιλοξενεί αυτούς τους ήχους όχι μόνο στο Ηρώδειο αλλά και στην Πειραιώς 260.
Η δυναμική και πολυεπίπεδη επιστροφή της τζαζ στη σύγχρονη μουσική πραγματικότητα δείχνει πως πρόκειται για ένα ιδίωμα που προσφέρει άπλετο χώρο για συναντήσεις με άλλα μουσικά είδη, για πειραματισμούς, για ανάπτυξη της μουσικής δημιουργικότητας. Δεν είναι τυχαίο που τα τελευταία χρόνια την φλερτάρουν έντονα συγκροτήματα και μουσικοί του ροκ, της ηλεκτρονικής μουσικής και των ήχων του κόσμου. Ένα πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το εξής:
Ο σύγχρονος μουσικός και παραγωγός Floating Points συνεργάστηκε με τον παλαίμαχο σαξοφωνίστα της τζαζ Pharoah Sanders αλλά και με τη Συμφωνική Ορχήστρα του Λονδίνου για ένα υβριδικό άλμπουμ με τίτλο Promises, όπου η ηλεκτρονική μουσική, το ambient και η μεγάλη ορχήστρα συμπλέκονται με τους τζαζ ήχους, με ένα αποτέλεσμα που δικαίως αποθεώθηκε. Αυτοί ακριβώς οι ήχοι είναι βασικό συστατικό του φετινού Φεστιβάλ και θα τους συναντήσετε να ηχούν συχνά στην Πλατεία της Πειραιώς 260, από πολλά και ενδιαφέροντα ελληνικά σχήματα της ακμάζουσας ελληνικής τζαζ σκηνής, καθώς και φυσικά στο Ηρώδειο.
Χωρίς το fusion η μουσική θα είχε διανύσει τη μισή απόσταση, χωρίς τις μουσικές ανταλλαγές, χωρίς τις συνεργασίες ειδών και ιδιωμάτων, χωρίς τις μουσικές του κόσμου η τζαζ και το ροκ δεν θα είχαν φτάσει τόσο μακριά. Εδώ και καιρό «η μουσική χωρίς σύνορα» είναι που δίνει στην τζαζ χρώμα και ενδιαφέρον, και ο Jan Garbarek δουλεύει χρόνια πάνω σε αυτό. Με αφετηρία την τζαζ (και τη μεγάλη και σπουδαία σκανδιναβική σχολή), ο Νορβηγός σαξοφωνίστας συναντιέται με τις μουσικές του κόσμου, δίνοντας τη δική του δημιουργική πνοή στο fusion. Στις 22 Ιουνίου, στο Ηρώδειο, παρέα με τον σπουδαίο κρουστό Trilok Gurtu, τον μπασίστα Yuri Daniel και τον Rainer Brüninghaus στο πιάνο, η τζαζ και οι ήχοι του κόσμου θα τελέσουν μία ακόμη μουσική τελετή.
Λίγες ημέρες αργότερα το πνεύμα αυτής της μουσικής πράξης θα επανέλθει με άλλους πρωταγωνιστές, αλλά με την ίδια τελετουργία. Ο Ibrahim Maalouf μπλέκει τον ευρωπαϊκό κοσμοπολιτισμό της τζαζ και της γαλλικής μουσικής σκηνής με τις λιβανέζικες ρίζες του. Στις 28 Ιουνίου, στο Ηρώδειο, αυτοσχεδιασμοί, τζαζ, Ανατολή και Δύση, Μεσόγειος και αραβικές κλίμακες επιβεβαιώνουν πως το fusion συνεχίζει να δίνει δημιουργική προοπτική στη μουσική.
Αυτή η τζαζ αύρα που κατακλύζει φέτος το Φεστιβάλ καταλήγει με έναν πιο παραδοσιακό τρόπο και με την all time classic ατμόσφαιρα του θρυλικού παρελθόντος. Στις 30 Ιουνίου, φέρνοντας κάτι από τις παλιές ντίβες του είδους, η Diana Krall δημιουργεί μια ατμόσφαιρα που μας πάει πίσω στον χρόνο, αλλά είναι ταυτόχρονα σύγχρονη, γιατί έχει αξία διαχρονική.
Δεν υπάρχουν πολλοί στη ροκ ιστορία που το προσωπικό τους εκτόπισμα να ξεπερνάει την τέχνη τους, και σίγουρα η Patti Smith συγκαταλέγεται σε αυτούς τους ελάχιστους. Άμα τη εμφανίσει της βλέπεις την αύρα που την περιβάλλει, τον χώρο που καταλαμβάνει που είναι πέρα από το “Because the night” ή το “People have the power”. Είναι ένας ζωντανός μύθος, που άγγιξε την μπητ ποίηση και το πανκ, που γοήτευσε την εν αναβρασμώ Νέα Υόρκη της δεκαετίας του ’70, που ο Bob Dylan τη διάλεξε για να παραλάβει το Νόμπελ εξ ονόματός του, που ο Robert Mapplethorp την φωτογράφησε και ο Fred “Sonic” Smith την ερωτεύτηκε, που γράφει βιβλία με υπέροχες ιστορίες της ποπ κουλτούρας, βιβλία το ίδιο δυνατά όσο και οι δίσκοι της. Είναι απλώς μαγικό που αυτή η μυθική φιγούρα επιστρέφει στις 25 Ιουνίου στο Ηρώδειο, σε έναν χώρο που, με ιστορία δύο χιλιετιών, γνωρίζει τι θα πει διαχρονική αξία.
Το Ηρώδειο ξέρει καλά και τι θα πει ποιητικός λόγος, όμως σύντομα θα διαπιστώσει επίσης πως η ποίηση μπορεί να γίνει ήχος και ο ποιητικός λόγος μουσική. Στις 15 Ιουλίου οι Καναδοί Godspeed You! Black Emperor θα παρουσιάσουν, με τον δικό τους μοναδικό και ανεπανάληπτο τρόπο, μουσική που ηχεί σαν ποίηση, με τις τραγωδίες της ανθρώπινης ζωής να γίνονται στοχαστικός ήχος, τον θόρυβο της πόλης να αποκτά αρμονία, για να καταλήξουν στην κάθαρση και τη λύτρωση οι οποίες ακούγονται χωρίς να λέγονται. Μπορεί η μουσική τους να μην έχει λόγια, όμως είναι σαν ο Allen Ginsberg να απαγγέλλει δυνατά τα ποιήματά του, ο William Bourroughs να μουρμουρίζει τους κολασμένους του στίχους, ο Αρθούρος Ρεμπώ να διαβάζει τις τραγικές ιστορίες του, ο Andy Warhol να ζωγραφίζει ασπρόμαυρα πορτρέτα του 20ού αιώνα. Οι Godspeed You! Black Emperor εδώ και 30 χρόνια υφαίνουν το σάουντρακ της τραγωδίας, του μελοδράματος, της ποίησης που έχει η ανθρώπινη ζωή, με συνεχείς εναλλαγές ήχων και εικόνων. Η σκληρότητα και οι ονειρικοί ήχοι σε ένα μοναδικό χαρμάνι, που οι σοφές πέτρες του Ηρωδείου μπορούν να αποδεχτούν και να κατανοήσουν απολύτως, όπως έχουν κάνει εδώ και χρόνια οι ακροατές τους.
Οι ηλεκτρονικοί ήχοι είναι που εγκαινιάζουν φέτος το μουσικό μέρος του Φεστιβάλ και αυτοί το διατρέχουν σε όλη του τη διάρκεια, με ένα πρόγραμμα ζηλευτό και με καλλιτέχνες που θα περίμενε κανείς να δει σε ένα αμιγώς μουσικό φεστιβάλ στο Βερολίνο ή στο Λος Άντζελες, στο Τόκιο ή στη Σκανδιναβία. Η θρυλική περσόνα του είδους Laurie Anderson, ο Max Richter με τις nu-classical δημιουργίες, οι Autechre, που φλερτάρουν πάντα με την αβανγκάρντ εκδοχή της χορευτικής electronica, ο Jeff Mills, που έχει ανοίξει για την ηλεκτρονική μουσική νέους ορίζοντες, οι Moderat, που είναι εδώ και χρόνια εξέχοντα μέλη της –μυθικής πλέον– βερολινέζικης σκηνής, δίνουν στο Φεστιβάλ ένα σύγχρονο, to the point μουσικό στίγμα, που το συνδέει με τον 21ο αιώνα.
Αυτές τις μέρες επανακυκλοφορεί, σε κόκκινο βινύλιο, το πρώτο δισκογραφικό εγχείρημα της Laurie Anderson, το θρυλικό πλέον Big Science, ένα από τα πιο ενδιαφέροντα και επιδραστικά άλμπουμ της δεκαετίας του ’80 όσον αφορά στην ηλεκτρονική μουσική, η οποία ήταν τότε το next big thing, ο ήχος που ερχόταν για να τα σαρώσει όλα. Αυτή η επετειακή επανέκδοση, για τα 40 χρόνια του δίσκου, είναι που μας θυμίζει την ηλικία του, αφού όσον αφορά στο περιεχόμενο είναι σαν να γράφτηκε χθες. Και δεν είναι μόνο η μουσική πρωτοπορία της Laurie Anderson –με τον συνδυασμό ηλεκτρονικών ήχων, spoken word, samples, τζαζ και αβανγκάρντ–, είναι που η έντονη προσωπικότητά της, όπως αποτυπώθηκε στο χαρακτηριστικό εξώφυλλο του δίσκου με τη φωτογραφία της ίδιας –με τα κοντά μαλλιά, τα «διαστημικά» γυαλιά κι ένα χαλαρό σακάκι που θα μπορούσε να το έχει βουτήξει από την ντουλάπα του David Byrne των Talking Heads–, επαναπροσδιόρισε την παρουσία της γυναίκας στη μουσική. Στα 40 χρόνια που μεσολάβησαν από τότε μέχρι τις 10 Ιουλίου που θα την δούμε στο Ηρώδειο, συνέχισε να αναζητά εκφραστικούς τρόπους μουσικής πρωτοπορίας που μας συνδέουν με το σύμπαν.
Η «κλασική μουσική» του 21ου αιώνα έχει ήδη αποτυπωθεί με τον πιο εμφατικό τρόπο από τον Max Ricther, που θα βρεθεί κάτω από την Ακρόπολη στις 29 Ιουνίου για να μας αποκαλύψει πώς οι σύγχρονοι ηλεκτρονικοί ήχοι συμπλέκονται με την αισθητική της. Η δουλειά του πάνω στις Τέσσερις εποχές του Βιβάλντι και το επικό –συνολικής διάρκειας 8 ωρών– έργο του Sleep, που αναζητά το «σάουντρακ» των ονείρων μας, αποκαλύπτουν έναν εξαιρετικό δημιουργό που συνδυάζει περίτεχνα το μίνιμαλ με το άμπιεντ και την κλασική μουσική με την απεραντοσύνη των ηλεκτρονικών ήχων. Όμως, όπως θα αποδειχθεί με τη συναυλία του στο Ηρώδειο, δεν είναι τα μόνα έργα του που έχουν εξαιρετικό ενδιαφέρον, καθώς εδώ θα παρουσιάσει τα πολυσυζητημένα The Blue Notebooks (2004) και Infra (2010).
Στις 12 Ιουλίου ο Jeff Mills θα μας θυμίσει το θαυμαστό υβρίδιο που δημιουργήθηκε όταν η ηλεκτρονική μουσική συνάντησε τις μουσικές του κόσμου. Η συνεργασία του το 2017-18 με τον θρυλικό ντράμερ Tony Allen, που όσο ζούσε σημάδεψε με το παίξιμό του τους ήχους και τους ρυθμούς του afrobeat, είχε σαν αποτέλεσμα τη δημιουργία ενός σπουδαίου μουσικού έργου, που το ονόμασαν Tomorrow Comes the Harvest. Ο ίδιος ο Jeff Mills το θεωρεί μέσο δημιουργικής υπέρβασης, εξερεύνησης και ωρίμανσης. Το έργο αυτό τον περασμένο Ιανουάριο παρουσιάστηκε, με μία διαφορετική προσέγγιση, στη Δήλο και τώρα ήρθε η ώρα να ακουστεί στο Ηρώδειο, αυτή τη φορά με τη συμμετοχή του παλαίμαχου κιμπορντίστα Jean-Phi Dary και τις κυρίες Rasheeda Ali στο φλάουτο και Divinity Roxx στο μπάσο.
Στο μεγάλο μουσικό χωνευτήρι που λέγεται Μάντσεστερ η χορευτική ηλεκτρονική μουσική έχει παράδοση που μετράει πλέον δεκαετίες παλλόμενης δημιουργικότητας. Παιδιά της street κουλτούρας της πόλης, ο Rob Brown και ο Sean Booth ξεκίνησαν να ζωγραφίζουν τοίχους, αλλά σύντομα κατάλαβαν πως αυτό που πραγματικά ήθελαν ήταν να ζωγραφίζουν ήχους. Τέλος της δεκαετίας του ’80 και οι Autechre αρχίζουν μια διαδρομή που ακόμη συνεχίζεται, ένα μακροβούτι διαρκείας στους ηλεκτρονικούς ήχους της χορευτικής μουσικής, που γρήγορα έγιναν πιο στοχαστικοί, αποκτώντας δεύτερο επίπεδο. Η θρυλική ετικέτα Warp κυκλοφορεί τα άλμπουμ τους και οι Autechre θα μας δείξουν, στις 5 Ιουλίου, πώς μπορεί η ψυχαγωγία και η διασκέδαση να είναι ταυτόσημες έννοιες.
Το Βερολίνο είναι η πόλη όπου οι ηλεκτρονικοί ήχοι επανεφευρίσκουν διαρκώς τον εαυτό τους, και οι Moderat είναι ένα συγκρότημα που έχει παίξει τον ρόλο του σε αυτή τη διαδικασία, αποδεικνύοντας πως όταν ενώνονται δημιουργικές δυνάμεις, το αποτέλεσμα δεν μπορεί παρά να είναι εξαιρετικό. Αυτό ακριβώς συνέβη όταν ο Aparrat και το ντουέτο των Modeselektor άρχισαν, πριν από δύο δεκαετίες, να εξερευνούν τον μουσικό ωκεανό της electronica, δημιουργώντας έναν ήχο όπου τέκνο και ambient, IDM και ηχητικές εγκαταστάσεις ενώθηκαν με σοφό τρόπο. Μετά από τρία άλμπουμ δημιουργικής ηλεκτρονικής μουσικής που δικαίωναν τον χαρακτηρισμό «βερολινέζικη σχολή», η συνεργασία αυτή σταμάτησε, όμως πρόσφατα ο Aparrat και οι Modeselektor επανεκκίνησαν την κοινή τους δράση και οι Moderat αναδύθηκαν ξανά. Ο νέος καρπός της συνεργασίας τους κυκλοφορεί αυτόν τον καιρό και η εμφάνισή τους στο Ηρώδειο, στις 16 Ιουλίου, φέρνει τον ολόφρεσκο ήχο τους στην πόλη, τη στιγμή που συμβαίνει.