Το πράσινο φως που δόθηκε από την Τουρκία για την ένταξη της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ καθώς και η έγκριση από τις ΗΠΑ για την πώληση των μαχητικών αεροσκαφών F-16, δεν ανησυχεί μόνο εκείνους που βλέπουν την πρόοδο της Τουρκίας αλλά κυρίως τη Μόσχα, γράφει ο Τούρκος αρθρογράφος Μετίν Κουρτουλούς.
Σχέσεις μεταξύ ρήξεων και αναβολών
Τα τελευταία 10 χρόνια των σχέσεων Τουρκίας-Ρωσίας είναι γεμάτα ρήξεις και καμπές.
Το 2015, η Τουρκία κατέρριψε ένα ρωσικό πολεμικό αεροσκάφος στη Συρία για «παραβίαση του εναέριου χώρου», ακολούθησε η δολοφονία στην Άγκυρα από Τούρκο ‘εξτρεμιστή’ του Ρώσου πρεσβευτή Αντρέι Καρλόφ.
Αν και η στάση της Τουρκίας στο πλευρό της απομονωμένης Ρωσίας θυμίζει την ιδέα ότι οι σχέσεις βρίσκονται σε «πολύ καλή» κατάσταση, το βάρος στις σχέσεις των δύο χωρών αυξάνεται τον τελευταίο καιρό.
Ο πάγος λιώνει σιγά σιγά μεταξύ των ΗΠΑ και της Τουρκίας
Μία από τις μεγαλύτερες ατζέντες της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής πρόσφατα ήταν η ένταξη της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ.
Ενώ αυτή ήταν μια ατζέντα μεταξύ Τουρκίας και Σουηδίας, το γεγονός ότι οι ΗΠΑ συνέδεσαν την πώληση F-16 που ζήτησε η Άγκυρα με την έγκριση της ένταξης της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ δημιούργησε μια ξεχωριστή ατζέντα στη γραμμή Ουάσιγκτον-Άγκυρα.
Η κυβέρνηση Μπάιντεν απομάκρυνε την μπάλα από τον εαυτό της δηλώνοντας ότι υποστηρίζει την πώληση, αλλά ότι το Κογκρέσο μπορεί να αντιταχθεί στην πώληση πριν έρθει το πράσινο φως για ένταξη στο ΝΑΤΟ.
Μετά την έγκριση του Προέδρου Ταγίπ Ερντογάν στις 26 Ιανουαρίου , τα πρωτόκολλα ένταξης της Σουηδίας μεταφέρθηκαν στη χώρα καταθέτη του ΝΑΤΟ, τις ΗΠΑ.
Στη συνέχεια, το Υπουργείο Εξωτερικών των ΗΠΑ έκανε επίσημη ειδοποίηση στο Κογκρέσο για την πώληση πολεμικών αεροσκαφών F-16 και κιτ εκσυγχρονισμού στην Τουρκία.
Χωρίς καμία επίσημη ένσταση για την πώληση από το Κογκρέσο μέχρι στιγμής, η διαδικασία πώλησης φαίνεται να εξελίσσεται ομαλά.
Με άλλα λόγια, μετά από πολύ καιρό, η Τουρκία και οι ΗΠΑ κατάφεραν να κλείσουν έναν από τους ανοιχτούς φακέλους, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο.
Αμέσως μετά, η αναπληρώτρια υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ και υφυπουργός Πολιτικών Υποθέσεων Βικτόρια Νούλαντ ήρθε στην Τουρκία στις 28 Ιανουαρίου.
Αυτό δεν σημαίνει ότι οι σχέσεις έχουν βελτιωθεί, αλλά ο πάγος μεταξύ Άγκυρας και Ουάσιγκτον είναι σίγουρα μικρότερος από τους προηγούμενους μήνες.
Έλλειψη εμπιστοσύνης ΗΠΑ – Τουρκίας
Από την άλλη, πολλά προβλήματα συνεχίζονται μεταξύ των ΗΠΑ και της Τουρκίας. Το γεγονός ότι η αμερικανική κυβέρνηση αρνείται να αναλάβει δράση για το ζήτημα των F-16 πριν της παραδοθούν τα πρωτόκολλα προσχώρησης της Σουηδίας δείχνει την έκταση της κρίσης εμπιστοσύνης μεταξύ των δύο χωρών.
Η Τουρκία είναι πολύ ενοχλημένη από τη συνεργασία μεταξύ των Συριακών Δημοκρατικών Δυνάμεων – SDF, την οποία χαρακτηρίζει τρομοκρατική οργάνωση, και των ΗΠΑ στη βόρεια Συρία, η οποία συνεχίζεται εδώ και χρόνια.
Η κυβέρνηση Μπάιντεν επικρίνει συχνά το ιστορικό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων της κυβέρνησης στην Τουρκία. Η Τουρκία συχνά μένει έξω κατά τις επισκέψεις στη Μέση Ανατολή.
Ανησυχία της Μόσχας με το κλίμα που δημιουργείται με τις ΗΠΑ
Η επαναπροσέγγιση Τουρκίας-ΗΠΑ είναι ανησυχητικά νέα για τη Ρωσία. Η Ρωσία είναι μια από τις χώρες που επωφελούνται περισσότερο από την απόσταση μεταξύ ΗΠΑ και Τουρκίας.
Το πλήγμα ότι η αγορά των S-400 από την Τουρκία θα επηρεάσει στις σχέσεις ΗΠΑ-Τουρκίας αναμφίβολα παίζει σημαντικό ρόλο στις μεγάλες προσπάθειες της Ρωσίας για την πώληση των συστημάτων αεράμυνας S-400.
Ενώ γινόταν αυτή η μικρή επαναπροσέγγιση μεταξύ Τουρκίας και ΗΠΑ, δεν ήταν μεγάλη έκπληξη το γεγονός ότι εμφανίστηκε ξαφνικά στον Τύπο η είδηση ότι ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν θα ερχόταν στην Τουρκία στις 12 Φεβρουαρίου.
Ο Πούτιν μπορεί να ήθελε να κάνει έλεγχο ζημιών, μια προσπάθεια να το υπενθυμίσει στον εαυτό του. Όμως αυτή η επίσκεψη αναβλήθηκε με μια ανακοίνωση «έκπληξη».
Αναβλήθηκε η επίσκεψη Πούτιν
Η επίσκεψη του Πούτιν στην Τουρκία ήταν μια σημαντική ατζέντα όχι μόνο για την Τουρκία και τη Ρωσία, αλλά για πολλές πρωτεύουσες του κόσμου.
Καταρχάς, παρά τα προβλήματα που έχει με τις δυτικές πρωτεύουσες, η Τουρκία εξακολουθεί να είναι θεσμικά συνδεδεμένη με τη Δύση λόγω της ένταξής της στο ΝΑΤΟ. Η επίσκεψη του Πούτιν στην Τουρκία θα ήταν η πρώτη του επίσκεψη σε χώρα του ΝΑΤΟ από την έναρξη του πολέμου.
Από την άλλη, η επίσκεψη ήταν σημαντική και ως προς την πολιτική ισορροπίας που ακολουθεί η Τουρκία. Παρά την επαναπροσέγγιση με τις ΗΠΑ, τα μηνύματα που θα έδινε ο Ερντογάν για τη Ρωσία ήταν σημαντικά.
Ο Πούτιν δεν πραγματοποίησε εξωτερικές επισκέψεις μετά τον πόλεμο. Ο Ρώσος ηγέτης πήγε τελευταία φορά στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και τη Σαουδική Αραβία στις αρχές Δεκεμβρίου. Η επίσκεψη στην Τουρκία θα ήταν η πρώτη επίσκεψη Πούτιν στο εξωτερικό φέτος. Ο Πούτιν είναι πολύ προσεκτικός στις επισκέψεις, ειδικά μετά το ένταλμα σύλληψης που εκδόθηκε εναντίον του από το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο.
Δεν γνωρίζουμε ακόμη γιατί αναβλήθηκε η επίσκεψη και το λόγο
Πριν από τις γενικές εκλογές της 14ης Μαΐου 2023, οι κινήσεις του Κρεμλίνου που σηματοδοτούσαν «στήριξη» στον Ερντογάν, καθώς και στο Αζερμπαϊτζάν, έγιναν θέμα συζήτησης.
Ενώ παραδοσιακά, καθώς πλησιάζουν εκλογές σε μια χώρα, χώρες με τις οποίες είναι κοντά αποφεύγουν τις επίσημες επισκέψεις για να μην επηρεάσουν τα εκλογικά αποτελέσματα και τη δημοκρατική διαδικασία, η Ρωσία έχει κάνει ανορθόδοξα βήματα.
Πριν από τις 14 Μαΐου, ο Πούτιν δεν απέφυγε να κάνει βήματα που θα κέρδιζαν «πολιτικούς πόντους» για το AKP.
Η Ρωσία έκανε εξαιρετικές χειρονομίες και πέταξε πολύ σημαντικά λουλούδια στην κυβέρνηση του Κόμματος ΑΚ στις γενικές εκλογές. Πράγματι, η αναβολή των πληρωμών για το φυσικό αέριο ήταν μια πολύ σημαντική χειρονομία σε μια εποχή που η τουρκική οικονομία βρισκόταν σε τόσο δύσκολη κατάσταση. «Είναι πιθανό η επίσκεψη να αναβλήθηκε επειδή η τουρκική πλευρά βρήκε τις απαιτήσεις πολύ υψηλές ως αντάλλαγμα», σημείωσε ο αναλυτής εξωτερικής πολιτικής Barçın Yinanç,.
Η Ρωσία φιλοξένησε τη συνάντηση των υπουργών Εξωτερικών μεταξύ Ρωσίας, Τουρκίας, Ιράν και Συρίας στη Μόσχα στις 10 Μαΐου, 4 ημέρες πριν από τις εκλογές. Στη συνάντηση αυτή, οι υπουργοί Εξωτερικών της Τουρκίας και της Συρίας έβγαλαν μαζί μια φωτογραφία για πρώτη φορά από το 2011.
Στις 10 Μαΐου, δύο πηγές που μίλησαν στο Reuters ανακοίνωσαν ότι η Τουρκία είχε αναβάλει την πληρωμή 600 εκατομμυρίων δολαρίων φυσικού αερίου στη Ρωσία μέχρι το 2024.
Ο Yinanç τόνισε ότι δεν είναι γνωστό πότε θα γίνουν αυτές οι πληρωμές το 2024 και με ποιους τόκους.
Και πάλι, ο Ρώσος υπουργός Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ επισκέφθηκε την Τουρκία στις 7 Απριλίου και στις 27 Απριλίου ο Ρώσος Πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν έκανε δηλώσεις μέσω σύνδεσης βίντεο στην Πρώτη Τελετή Προσφοράς Πυρηνικού Καυσίμου στον Πυρηνικό Σταθμό Ακκούγιου (NGS).
Αναβλήθηκε λόγω των δημοτικών εκλογών;
Το γεγονός ότι η ημερομηνία της επίσκεψης του Πούτιν αποτυπώθηκε στον Τύπο ως η 12η Φεβρουαρίου, λίγο πριν τις δημοτικές εκλογές της 31ης Μαρτίου, έφερε στο νου το ερώτημα «Θα κάνει έκπληξη ξανά η Ρωσία στον Ερντογάν;».
Ωστόσο, σύμφωνα με τον ρωσικό Τύπο, η επίσκεψη θα πραγματοποιηθεί τον Απρίλιο ή τον Μάιο, δηλαδή μετά τις εκλογές. Δεν γνωρίζουμε αν αυτές οι ημερομηνίες καθορίστηκαν συγκεκριμένα με αυτόν τον τρόπο, αλλά στην ημερήσια διάταξη υπάρχει αναβολή δύο ή τριών μηνών.
Η αδυναμία της Τουρκίας για πρόταση στον πόλεμο της Ουκρανίας
Παρά όλες τις προσπάθειές της, η Άγκυρα απέτυχε να επαναφέρει τη Ρωσία στη Συμφωνία Σίτου της Μαύρης Θάλασσας με την οποία υπέγραψε τον Ιούλιο.
Η συμφωνία, που υπογράφηκε ως αποτέλεσμα των προσπαθειών των Ηνωμένων Εθνών και της Τουρκίας, επέτρεψε τη μεταφορά εκατομμυρίων τόνων σιτηρών που είχαν εγκλωβιστεί στα ουκρανικά λιμάνια σε χώρες που είχαν ανάγκη. Από εκεί και πέρα, ήταν ένα από τα σημαντικότερα επιτεύγματα της Τουρκίας στον διπλωματικό στίβο τα τελευταία χρόνια.
Ο Ερντογάν πιθανότατα θα έθιγε την επιστροφή στη συμφωνία κατά την επίσκεψη του Πούτιν. Διότι η διασφάλιση αυτού θα μπορούσε να κερδίσει πόντους στον Ερντογάν εντός της χώρας πριν από τις τοπικές εκλογές και να ενισχύσει την εικόνα του ως «παγκόσμιου ηγέτη» στη βάση του.
Ο πολιτικός αναλυτής, ειδικός στη Ρωσία, Χακάν Ακσάι, αμφισβήτησε επίσης εάν ο Ερντογάν θα μπορούσε να προτείνει ένα πολεμικό σχέδιο στον Πούτιν για τον τερματισμό του πολέμου στην Ουκρανία, όπως έκανε η Κίνα, αλλά δήλωσε ότι δεν υπάρχει τέτοια προσπάθεια αυτή τη στιγμή.
Σύμφωνα με τουρκική πηγή που μίλησε στο ρωσικό κρατικό πρακτορείο RIA Novosti, στη συνάντηση που είχε προγραμματιστεί να πραγματοποιηθεί στις 12 Φεβρουαρίου, ο Ερντογάν θα έλεγε ότι ήθελαν να οργανώσουν μια συνάντηση μεταξύ του Πούτιν και του Ουκρανού ηγέτη Βολοντίμιρ Ζελένσκι για κατάπαυση του πυρός.
Η κυβέρνηση του AKP χρησιμοποιεί συχνά την εξωτερική πολιτική για να καθησυχάσει τον εαυτό της εσωτερικά.
Ενώ τα αποτελέσματα στις μητροπολιτικές πόλεις έμοιαζαν κοντά στις τοπικές εκλογές, η παρουσίαση ενός σχεδίου από τον Ερντογάν στον Πούτιν θα μπορούσε να έχει θετικό αντίκτυπο στη βάση του AKP – ακόμα κι αν δεν γινόταν αποδεκτό.
Το αντιπυραυλικό σύστημα S-400
Μία από τις μεγαλύτερες νίκες της Ρωσίας κατά της Τουρκίας τα τελευταία χρόνια είναι ότι έπεισε την Άγκυρα να αγοράσει το S-400.
Με την κίνηση αυτή η Μόσχα επέφερε στρατηγικό πλήγμα στις σχέσεις της Άγκυρας με το ΝΑΤΟ, ιδιαίτερα με τις ΗΠΑ.
Μετά την πώληση στα τέλη του 2020, η Ουάσιγκτον αποφάσισε να επιβάλει κυρώσεις CAATSA (Countering America’s Adversaries Through Sanctions Act) στην Τουρκία.
Με την ευκαιρία αυτή, οι ΗΠΑ χαρακτήρισαν «αντίπαλο» τον σύμμαχό τους στο ΝΑΤΟ. Η Τουρκία αποκλείστηκε επίσης από το κοινό πρόγραμμα παραγωγής F-35 από τις ΗΠΑ.
Φέτος και πέρυσι, τα F-16, τα οποία είναι μικρότερης χωρητικότητας από τα F-35, χρησιμοποιήθηκαν ως καρότα από τις ΗΠΑ εναντίον της Τουρκίας.
Η Τουρκία δεν μπορούσε καν να βγάλει από το κουτί τους S-400 που αγόρασε, πόσο μάλλον να τους χρησιμοποιήσει.
Είναι σημαντικό ότι οι ΗΠΑ επιχειρούν να ανοίξουν ξανά τον φάκελο των S-400, ο οποίος έχει χαθεί μεταξύ άλλων θεμάτων εδώ και καιρό, καθώς οι σχέσεις δείχνουν σημάδια αναθέρμανσης.
Πρώτον, κατά την επίσκεψή της στην Τουρκία, η Νούλαντ είπε: «Εάν το ζήτημα των S-400 μπορεί να επιλυθεί, θα χαρούμε να καλωσορίσουμε την Τουρκία στην οικογένεια των F-35».
Αργότερα, ο συντονιστής Στρατηγικών Επικοινωνιών του Συμβουλίου Εθνικής Ασφαλείας του Λευκού Οίκου, Τζον Κίρμπι, δήλωσε ότι είναι δυνατό για την Τουρκία να επανενταχθεί στο πρόγραμμα F-35 εάν οι Ηνωμένες Πολιτείες επιλύσουν τις ανησυχίες τους για τους S-400.
Αν και ειπώθηκε κατ’ ευφημισμό, όπως «η επίλυση του ζητήματος», οι Ηνωμένες Πολιτείες ήταν προηγουμένως πολύ σαφείς σχετικά με τις προσδοκίες τους σε αυτό το ζήτημα. Η Ουάσιγκτον δεν θέλει οι S-400 να βρίσκονται σε τουρκικό έδαφος.
Ακόμη και αν η Τουρκία δεν έχει κάνει ακόμη δήλωση που να δείχνει ότι έχει τέτοια πρόθεση, τη διαδικασία θα παρακολουθήσει στενά η Μόσχα.
Δεν θα ήταν δύσκολο να προβλέψουμε ότι η Ρωσία θα ασκήσει πίεση στην Τουρκία εάν οι S-400 γίνουν διαπραγματευτικό ζήτημα με τις ΗΠΑ.