Η πολιορκία και η άλωση της Κωνσταντινούπολης, είναι αναμφίβολα από τα πλέον σημαντικά γεγονότα της παγκόσμιας ιστορίας.
Το Βυζάντιο, η παρακμή και η αντίστροφη πορεία του οποίου είχαν αρχίσει, όπως συμφωνούν όλοι οι σύγχρονοι ιστορικοί από τα μέσα του 11ου αιώνα, με κομβικό σημείο την ήττα του Μαντζικέρτ (1071) και πρώτο ισχυρό πλήγμα την άλωση της Πόλης από τους Λατίνους (1204), δεν μπόρεσε να αντιμετωπίσει με επιτυχία τους Οθωμανούς.
Η ηρωική αντίσταση του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου και μερικών χιλιάδων πολεμιστών δεν ήταν ικανή να σώσει την Βασιλεύουσα, για μια ακόμη φορά από μια εχθρική πολιορκία.
Με την πολιορκία και την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς που συνέβη πριν από 571 χρόνια (29 Μαίου 1453), θα ασχοληθούμε στο σημερινό μας άρθρο, ελπίζοντας να φωτίσουμε κάποιες άγνωστες πτυχές τους.
Πριν την πολιορκία
Στις 31 Οκτωβρίου 1448, πέθανε ο βυζαντινός αυτοκράτορας Ιωάννης Η΄ Παλαιολόγος και καθώς δεν είχε παιδιά, τον διαδέχθηκε ο αδελφός του Κωνσταντίνος ΙΑ΄
Παλαιολόγος ο Δραγάτζης (το οικογενειακό επώνυμο της μητέρας του), ο οποίος ως τότε ήταν δεσπότης στην Πελοπόννησο.
Η στέψη του νέου αυτοκράτορα έγινε στον Μυστρά στις 6 Ιανουαρίου 1449 και δυο μήνες αργότερα έγινε η υποδοχή του στην Κωνσταντινούπολη.
Ο Κωνσταντίνος ΙΑ΄ είχε πολλά προσόντα. Στο διάστημα της ηγεμονίας του στον Μοριά, είχε αναπτύξει σημαντική δράση. Βασικό μέλημά του ήταν ο προσεταιρισμός των βαλκανικών δυνάμεων. Ήδη είχε αποκαταστήσει καλές σχέσεις με τη Δημοκρατία της Ραγούζας (σημ. Ντουμπρόβνικ) και είχε αποκαταστήσει τις σχέσεις του με τη Βενετία.
Πίστευε ότι οι Οθωμανοί μπορούν να αντιμετωπιστούν. Ωστόσο, η εποχή που ανέβηκε στον θρόνο του Βυζαντίου, ήταν δύσκολη και κρίσιμη.
Παράλληλα, τον Φεβρουάριο του 1451, πέθανε ο σουλτάνος Μουράτ Β΄ και τον διαδέχθηκε ο γιος του Μωάμεθ Β΄ που ήταν μόλις 19 ετών.
Ο Μωάμεθ Β΄, είχε ανέβει στον σουλτανικό θρόνο σε ηλικία 13 ετών, το 1444, όταν παραιτήθηκε ο πατέρας του μετά τη νίκη του στη μάχη της Βάρνας το 1444, η οποία ουσιαστικά έπεισε ολόκληρο τον χριστιανικό κόσμο ότι δεν θα μπορούσε να ανακόψει την προέλαση των Οθωμανών στην Ευρώπη.
Από τις αρχές του 1445 ο Μωάμεθ μαζί με ορισμένους επιτελείς του, άρχισε να προγραμματίζει μεγάλη επίθεση εναντίον της Κωνσταντινούπολης. Τότε όμως ο μεγάλος βεζίρης Χαλίλ τον ανέτρεψε με πραξικόπημα και επανέφερε τον Μουράτ στον θρόνο.
Στη δεύτερη “θητεία” του Μωάμεθ Β΄, υπήρχαν κάποια σημεία αστάθειας στο οθωμανικό κράτος. Ιδιαίτερα στο ανατολικό τμήμα του, όπου ο εμίρης της Καραμανίας Karaman-oglu(Καραμάνογλου), έδειχνε αποσχιστικές τάσεις.
Αρχικά ο Μωάμεθ έδειξε σημάδια υποχωρητικότητας και διαλλακτικότητας με το Βυζάντιο και τις χριστιανικές χώρες. Την άνοιξη του 1451 κινήθηκε εναντίον του Καραμάνογλου ο οποίος αναγκάστηκε να ζητήσει ειρήνη.
Τότε οι Βυζαντινοί έκαναν ένα μοιραίο λάθος. Έστειλαν πρεσβεία στον Μωάμεθ, ζητώντας περισσότερα χρήματα, διπλάσια συγκεκριμένα, για τις δαπάνες “φύλαξης” του Οθωμανού πρίγκιπα Ορχάν, ο οποίος ήταν μέλος της οθωμανικής δυναστείας που ζούσε στην Κωνσταντινούπολη και αποτελούσε κίνδυνο για τον Μωάμεθ Β΄, καθώς θα μπορούσε να διεκδικήσει τον θρόνο με τη βοήθεια των Βυζαντινών, όπως είχε γίνει και 30 χρόνια πριν με τον Μουσταφά, γιο του Βαγιαζήτ Α΄.
Ο Χαλίλ, “φίλος των Ρωμαίων”, εξοργίστηκε. Αντίθετα ο σουλτάνος, δέχτηκε τη βυζαντινή πρεσβεία με προσποιητή κατανόηση και απάντησε ότι θα αποφασίσει για το αίτημα των Βυζαντινών αργότερα.
Αφού πήγε στην Προὐσα, όπου αντιμετώπισε με επιτυχία μια ανταρσία των γενίτσαρων, επέστρεψε στην, τότε, πρωτεύουσά του, την Αδριανούπολη.
Η άστοχη ενέργεια των Βυζαντινών που αναφέραμε, αποτέλεσε την αφορμή για να πάρει ο Μωάμεθ τις τελικές του αποφάσεις. Διέταξε να σταματήσει η χορηγία για τον Ορχάν και άρχισε νυχθημερόν να καταστρώνει σχέδια για την κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης. Ως πρώτο βήμα αποφάσισε την οικοδόμηση μεγάλου κάστρου στο Βόσπορο.
Η οικοδόμηση του κάστρου άρχισε τον Μάρτιο του 1452 και είχε για τους Οθωμανούς πανηγυρικό χαρακτήρα. Χτίστηκε στο στενότερο σημείο του Βόσπορου, στην τοποθεσία Ασώματος, εκεί όπου παλαιότερα υπήρχε η εκκλησία του Αρχάγγελου Μιχαήλ. Εκεί συγκεντρώθηκαν χιλιάδες χτίστες και υλικά που μεταφέρθηκαν από την Ανατολή.
Οι κάτοικοι της Κωνσταντινούπολης κατάλαβαν ότι είχε αρχίσει και έσφιγγε ο κλοιός απελπιστικά γύρω απ’ αυτούς. Κάποιοι προσπάθησαν να εμποδίσουν την οικοδόμηση του κάστρου, αλλά σκοτώθηκαν από τους Οθωμανούς. Πρεσβεία που έστειλε ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, επέστρεψε άπρακτη. Άλλοι Τούρκοι, έκαναν επιθέσεις στους Βυζαντινούς αγρότες της Σηλυβρίας. Ο αυτοκράτορας έκλεισε τις πύλες της πόλης. Στο τέλος Αυγούστου το χτίσιμο του κάστρου είχε ολοκληρωθεί. Bogaz-Kesen το ονόμασε ο Μωάμεθ. Bogaz σημαίνει πορθμός (πβ. μπουγάζι = στενό θαλάσσιο πέρασμα, πορθμός) αλλά και λαιμός. Kesen, σημαίνει κοπτήρας, συνεπώς Bogaz-Kesen θα μπορούσε να αποδοθεί ως “λαιμοκοπίη”. Το κάστρο αυτό, γνωστό σήμερα ως Rumili-hisar (“Κάστρο της Δύσης”), οι Βυζαντινοί το ονόμασαν Νεόκαστρο.
Ο Μωάμεθ τοποθέτησε σ’ αυτό φρουρά από 400 άνδρες και κανόνια (“πετροβόλους μηχανάς”) και διέταξε ότι κάθε πλοίο που θα περνούσε τον Βόσπορο, όφειλε να σταματά εκεί και να πληρώνει δασμό (“κομμέρκιον”). Διαφορετικά θα βυθιζόταν.
Έτσι εξασφάλισε τον έλεγχο της ναυσιπλοΐας και απομόνωσε την Κωνσταντινούπολη από τις περιοχές της Μαύρης Θάλασσας, απ’ όπου προμηθευόταν τα απαραίτητα για τον επισιτισμό των κατοίκων της.
Επίσης ο Μωάμεθ, υπέγραψε συνθήκη με τον Ούγγρο ηγεμόνα Ουννάδη, ο οποίος παρά τις ήττες που είχε υποστεί ήταν ιδιαίτερα επικίνδυνος.
Παράλληλα για να εμποδίσει τα αδέλφια του Κωνσταντίνου, Δημήτριο και Θωμά, δεσπότες της Πελοποννήσου, να στείλουν βοήθεια στην Πόλη, έστειλε εναντίον τους τον ικανό στρατηγό Τουραχάν με χιλιάδες άνδρες, οι οποίοι έφτασαν ως τη Μεσσηνία καταστρέφοντας και λεηλατώντας τα εδάφη του Δεσποτάτου.
Στις αρχές Νοεμβρίου 1452, δυο βενετικά πλοία που κατέπλεαν από τον Εύξεινο Πόντο αρνήθηκαν να σταματήσουν στο Νεόκαστρο για επιθεώρηση. Παρά τις βολές των κανονιών εναντίον τους κατάφεραν να ξεφύγουν χωρίς ζημιές. Δεκαπέντε μέρες αργότερα ένα τρίτο προσπάθησε να κάνει το ίδιο, αλλά βυθίστηκε από ένα κανονιοβολισμό. Ο πλοίαρχος Αντόνιο Ρίτζο και το πλήρωμα αιχμαλωτίστηκαν και οδηγήθηκαν στο Διδυμότειχο όπου βρισκόταν ο Μωάμεθ. Αυτός διέταξε τον αποκεφαλισμό των μελών του πληρώματος. Ο Ρίτζο καταδικάστηκε σε ανασκολοπισμό και το σώμα του “εκτέθηκε” δίπλα στον δρόμο (Δούκας, Νικολό Μπάρμπαρο).
Στο μεταξύ, στην Κωνσταντινούπολη η κατάσταση ήταν αποκαρδιωτική. Διάφοροι πρόσφυγες από τα περίχωρα είχαν καταφύγει σ’ αυτήν επιτείνοντας το πρόβλημα του επισιτισμού. Τα ταμεία του κράτους ήταν σχεδόν άδεια. Η συμφωνία με τον Ουννάδη, αποτελούσε τεράστιο πλήγμα, ενώ στο εσωτερικό της Βασιλεύουσας επικρατούσε πολιτικοϊδεολογική διαμάχη. Η μόνη ελπίδα πλέον, ήταν η βοήθεια της Καθολικής Ευρώπης. Ο Κωνσταντίνος έστειλε πρεσβεία στον Πάπα Νικόλαο Ε΄, ο οποίος έθεσε ως όρο την ένωση των δυο Εκκλησιών. Ο αυτοκράτορας φαινόταν διαλλακτικός, αλλά συναντούσε σφοδρή αντίδραση από τον λαό και τον κλήρο. Έτσι ζήτησε από τον Πάπα να στείλει ιερείς ικανούς και πειστικούς, οι οποίοι θα βοηθούσαν να πραγματοποιήσει την ένωση. Έτσι τον Νοέμβριο του 1452 έφτασαν στην Κωνσταντινούπολη ο καρδινάλιος Ισίδωρος (του Κιέβου), γεννημένος το 1385 στην Ελλάδα (πιθανότατα στη Μονεμβασία), κάτοχος σημαντικής παιδείας και ο Λατίνος αρχιεπίσκοπος Λέσβου Λεονάρδος (γνωστός ως ο Λεονάρδος ο Χίος, ελληνικής καταγωγής κι αυτός). Μαζί τους είχαν και 200 πολεμιστές.
Στις 12 Δεκεμβρίου 1452 ο καρδινάλιος λειτούργησε στην Αγιά Σοφιά και κατόπιν κηρύχθηκε η ένωση που είχε ψηφίσει η Σύνοδος της Φλωρεντίας. Ο λαός ωστόσο, στη μεγάλη του πλειοψηφία, συγκεντρώθηκε στις εκκλησίες που λειτουργούσαν ανθενωτικοί ιερείς και κυρίως στη Μονή του Παντοκράτορα, όπου ζούσε ο Γεώργιος Σχολάριος, ο πρώτος Πατριάρχης μετά την άλωση…
Το μίσος για τους Λατίνους, οφειλόταν στην κατοχή της Κωνσταντινούπολης από αυτούς (1204-1261) και όσα δεινά είχαν υποστεί τότε, αλλά και αργότερα οι Βυζαντινοί. Επίσης, οι ανεκτικότερες, σε κάποια σημεία, αρχές του Ισλάμ και του οθωμανικού κράτους από εκείνους που επέβαλε η Καθολική Δύση και η καταπίεση των Ορθόδοξων Ελλήνων στις γενουατικές και βενετικές αποικίες, μεγάλωναν ακόμα περισσότερο την αντιπάθεια των Βυζαντινών προς τους Δυτικούς.
Από την πλευρά τους οι Δυτικοί, αν και φαίνεται ότι ήθελαν να βοηθήσουν τους Βυζαντινούς, αντιμετώπιζαν τα δικά τους προβλήματα.
Οι Βενετοί με τους Γενουάτες είχαν μεγάλη έχθρα. Οι σχέσεις τους με τον Πάπα δεν ήταν πολύ καλές, γιατί ο ποντίφικας δεν πλήρωσε ποτέ για κάποιες βενετσιάνικες γαλέρες που χρησιμοποίησε το 1444…
Ο στόλος τους, σε μεγάλο βαθμό, ήταν επιφορτισμένος με την προστασία των αποικιών της Γαληνοτάτης. Οι Γενοβέζοι, που είχαν στην κατοχή τους το Πέραν της Κωνσταντινούπολης και ορισμένες αποικίες, όπως και τη Χίο, αρκέστηκαν να δημοσιεύσει μια-δυο προτροπές προς τους χριστιανικούς λαούς της Ευρώπης, να κινηθούν εναντίον των Τούρκων.
Η Ραγούζα (σημ. Ντουμπρόβνικ), αν και είχε επικυρώσει πρόσφατα τα προνόμια της Κωνσταντινούπολης, εμπορευόταν και σε οθωμανικά λιμάνια. Έτσι δεν διακινδύνευε κανένα τμήμα του μικρού της στόλου, παρά μόνο αν αυτός αποτελούσε τμήμα ευρύτερου χριστιανικού συνασπισμού.
Μόνο ο Αλφόνσος, βασιλιάς της Νεάπολης, με συμφέροντα και διεκδικήσεις στην Ελλάδα και τους Καταλανούς υπηκόους του να εμπορεύονται στην Κωνσταντινούπολη κινήθηκε έμπρακτα. Έστειλε, με βασικό χρηματοδότη τον Πάπα, ένα στολίσκο στο Αιγαίο, τον οποίο όμως απέσυρε αργότερα.
Στις αρχές Ιανουαρίου 1453, ο Μωάμεθ Β΄, ανακοίνωσε την πρόθεσή του να κινηθεί εναντίον της Κωνσταντινούπολης. Ο Χαλίλ, που ίσως χρηματιζόταν από τους Βυζαντινούς, ήταν αντίθετος στο σχέδιο αυτό.
Όμως οι στρατιωτικοί, ο εξωμότης Ζαγανός, ο Τουραχάν αλλά και ο ευνούχος Σεχαμπεντίν ήταν θερμοί θιασώτες της απόφασης του Μωάμεθ για επίθεση εναντίον της Κωνσταντινούπολης.
Το καλοκαίρι του 1452, ένας Ούγγρος (κατ’ άλλους Σάξονας) μηχανικός, πήγε στην Κωνσταντινούπολη και προσέφερε τις υπηρεσίες του στους Βυζαντινούς. Ο Κωνσταντίνος όμως, δεν μπορούσε να του δώσει τα χρήματα που ζητούσε. Έτσι πήγε στον Μωάμεθ και συμφώνησε, εισπράττοντας τετραπλάσια χρήματα απ’ όσα ήθελε, να φτιάξει ένα τεράστιο κανόνι. Σε τρεις μήνες, έχοντας και τεχνική υποστήριξη έφτιαξε το πρώτο κανόνι. Ήταν αυτό που τοποθέτησε στο Ρούμελι Χισάρ ο Μωάμεθ και βύθισε το βενετσιάνικο πλοίο του Ρίτζο.
Έπειτα ο σουλτάνος, διέταξε τον Ουρβανό να φτιάξει ένα κανόνι διπλάσιο από το πρώτο. Αυτό, χυτεύθηκε στην Αδριανούπολη και ολοκληρώθηκε τον Ιανουάριο. Η κάννη του είχε μήκος περίπου 8 μέτρα. Το πάχος του μπρούντζου από το οποίο ήταν φτιαγμένο, ήταν 2 μέτρα και η περιφέρειά του, ένα μέτρο στο πίσω μέρος και 2,5 μέτρα στο μπροστινό.
Τον Μάρτιο, το κανόνι άρχισε το ταξίδι του για την Κωνσταντινούπολη. Το έσερναν 60 βόδια και διακόσιοι άνδρες βάδιζαν πλάι του για να κρατούν σταθερό το κάρο του κανονιού. Στο μεταξύ, υπό τις οδηγίες του Ουρβανού τα χυτήρια παρήγαγαν και άλλα κανόνια, μικρότερα όμως από το “θηρίο” που περιγράψαμε.
Στις 26 Ιανουαρίου 1453, έφτασαν στην Πόλη δυο γενουατικά πλοία με 700 πολεμιστές. Επικεφαλής τους ήταν ο (Γενουάτης) Giovanni Giustiniani Longo (Ιουστινιάνης). Γεννημένος το 1418, εξαιρετικός στρατιωτικός και ειδικός στην αντιμετώπιση των πολιορκιών, έλαβε τον τίτλο του πρωτοστράτορα και την υπόσχεση ότι θα του παραχωρηθεί η Λήμνος, αν η Πόλη δεν πέσει.
Παράλληλα, από τις αρχές του 1453, οι Οθωμανοί επιτέθηκαν στις πόλεις της Προποντίδας (Άγιος Στέφανος, Επιβάτες και Ηράκλειας) και του Εύξεινου Πόντου (Βιζύη, Αγχίαλος, Μεσημβρία) που βρισκόταν υπό βυζαντινή κυριαρχία και τις κατέλαβαν. Μόνο η Σηλυβρία φαίνεται ότι αντιστάθηκε αποτελεσματικά. Κατά μία εκδοχή, έπεσε στα χέρια των Τούρκων μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης.
Το χρονικό της πολιορκίας
Ακολουθεί ένα χρονολόγιο όλων όσων έγιναν από την αρχή της πολιορκίας ως την άλωση, αναφέροντας τα σημαντικότερα γεγονότα. Στις παρενθέσεις υπάρχουν οι συγγραφείς που αποτελούν την πρωτογενή πηγή των πληροφοριών.
2 Απριλίου 1453: Γίνεται ορατό το πρώτο εχθρικό απόσπασμα. Καταστρέφονται οι γέφυρες της τάφρου και κλείνουν οι πύλες της Πόλης (Κριτόβουλος, Κάλλιστος).
Παράλληλα, με μια τεράστια αλυσίδα την οποία εγκατέστησε ο Γενοβέζος μηχανικός Μπαρτολομέο Σαλίνγκο κλείνει η είσοδος του Κεράτιου Κόλπου (Μπάρμπαρο, Λεονάρδος Χίου, Φραντζής, Δούκας).
5 Απριλίου 1453: Οι δυνάμεις των Οθωμανών με επικεφαλής του Μωάμεθ φτάνουν έξω απ’ τη Βασιλεύουσα. Οι υπερασπιστές καταλαμβάνουν τις θέσεις τους στα τείχη της.
6 Απριλίου 1453: Το σούρουπο της μέρας αυτής ξεκινούν οι κανονιοβολισμοί εναντίον της Πόλης. Ο οθωμανικός στόλος (6 τριήρεις, 10 διήρεις, 15 γαλέρες με κουπιά, 75 “φούστες”, πλοία πιο ελαφριά απ’ τις διήρεις και 20 παραντάρια, βαριές μεταφορικές μαούνες με πανιά), με επικεφαλής τον Βούλγαρο εξωμότη Σουλεϊμάν Μπαλτόγλου, επιχειρούν να σπάσουν χωρίς αποτέλεσμα την αλυσίδα του Βοσπόρου (η επίθεση αυτή, ίσως έγινε στις 9 Απριλίου).
12 Απριλίου 1453: Ξεκινά μαζικός βομβαρδισμός των τειχών της Πόλης. Τα κανόνια αποδεικνύοντας δύσχρηστα. Γλιστρούν μέσα στη λάσπη από τις βροχές τ’ Απρίλη ωστόσο οι βολές τους προξενούν ζημιές στα τείχη. Οι υπερασπιστές της Πόλης με επικεφαλής τον Ιουστινιάνη, τις επιδιορθώνουν με αξιοθαύμαστη ταχύτητα. Νέα προσπάθεια του οθωμανικού στόλου να σπάσει την αλυσίδα του Κεράτιου, αποτυγχάνει. Ο Μωάμεθ νιώθει ταπεινωμένος και διατάζει να βελτιωθούν οι βλητικές ικανότητες των κανονιών.
18 Απριλίου 1453: Μαζική επίθεση εναντίον της Πόλης αποτυγχάνει. Μετά από τετράωρη μάχη, οι πολιορκητές αποχωρούν αφήνοντας πίσω τους 200 νεκρούς. Κανένας Χριστιανός δεν έπαθε τίποτα. (Μπάρμπαρο, Κριτόβουλος)
20 Απριλίου 1453: Τρεις γενοβέζικες γαλέρες, με όπλα και προμήθειες, σταλμένες από τον Πάπα πλησιάζουν την Προποντίδα. Μαζί τους ενώνεται και αυτοκρατορικό πλοίο με επικεφαλής τον Φλαντανελά. Οι Τούρκοι τα αντιλαμβάνονται και κινούνται εναντίον τους. Μετά από μια συγκλονιστική ναυμαχία, τα πλοία φτάνουν ασφαλή στο αγκυροβόλιο του Κεράτιου. Ο Μπαλτόγλου τραυματισμένος σοβαρά στο μάτι, καθαιρείται, ραβδίζεται και περνά στη φτώχεια και την αφάνεια την υπόλοιπη ζωή του (Μπάρμπαρο, Κριτόβουλος, Δούκας).
21 Απριλίου 1453: Νέος βομβαρδισμός των τειχών της Πόλης. Με οδηγίες κάποιου Γενοβέζου, εμπνευσμένου προφανώς από το ανάλογο κατόρθωμα του Κρητικού ναύαρχου Νικόλαου Σόρβολου (ή Καραβίτη), ο οποίος το 1439 πέρασε βενετικά πλοία από τον ποταμό Αδίγη, στη λίμνη Γκάρντα, μια διαδρομή 17 χλμ. σε χιονισμένο ορεινό αυχένα, ο Μωάμεθ διατάσσει την κατασκευή δρόμου στην ξηρά (μιμούμενος τον Δίολκο στην αρχαία Κόρινθο), για να οδηγηθούν τα πλοία του στον Κεράτιο. Ο δρόμος φτιάχνεται αυθημερόν και τα ξημερώματα της 22ας Απριλίου, περίπου 70 τουρκικά πλοία φτάνουν στον Κεράτιο, κοντά στην Κοιλάδα των Πηγών. Οι εμβρόντητοι πολιορκημένοι συνεδριάζουν για το πώς θ’ αντιμετωπίσουν τη νέα κατάσταση .
28 Απριλίου 1453: Βυζαντινά πλοία ξεκινούν για να πυρπολήσουν τον οθωμανικό στόλο. Επικεφαλής τους ήταν ο Τζιάκομο Κόκο, ο Βενετός πλοίαρχος Τρεβιζάνο και ο υπαρχηγός του Ζαχαρία Γκριόνι. Η ολιγοήμερη καθυστέρηση της επιχείρησης, οδηγεί στην προδοσία της από κάποιον Γενοβέζο. Η προσπάθεια αποτυγχάνει .40 Χριστιανοί ναύτες συλλαμβάνονται από τους Οθωμανούς και σφαγιάζονται. Σε αντίποινα, 260 Τούρκοι αιχμάλωτοι, αποκεφαλίζονται πάνω στα τείχη.
Αρχές Μαΐου 1453: Απογοήτευση επικρατεί στους υπερασπιστές της Πόλης, αλλά και διαμάχες, κυρίως μεταξύ Βενετών και Γενοβέζων.
3 Μαΐου 1453: Ένα μπριγκαντίνι, με πλήρωμα 12 άνδρες μεταμφιεσμένους σε Οθωμανούς εθελοντές, φεύγει από την Πόλη προς το Αιγαίο, ελπίζοντας ότι θα συναντήσει βενετικά πλοία που θα έσπευδαν σε βοήθεια
6-7 Μαΐου 1453: Νέες τουρκικές επιθέσεις, αποκρούονται. Διαπρέπει ο Έλληνας Ραγκαβής που έκοψε στα δύο τον σημαιοφόρο του σουλτάνου Αμίρ μπέη. Σύντομα όμως περικυκλώθηκε και σκοτώθηκε (Μπάρμπαρο, Σλαβικό Χρονικό).
Μέσα Μαΐου 1453: Ξεκινούν προσπάθειες εκσκαφής ορυγμάτων κάτω από τα τείχη. Ο Ζαγανός πασάς, χρησιμοποίησε επαγγελματίες υπονομευτές από τα ορυχεία ασημιού του Νόβο Μπρόντο στη Σερβία. Οι Βυζαντινοί, με επικεφαλής τον Γερμανό (;) Γιοχάνες Γκραντ και τον Λουκά Νοταρά, εξουδετερώνουν όλες τις υπόγειες επιθέσεις (16 – 23 Μαΐου).
(Μπάρμπαρο, Φραντζής, Λεονάρδος Χίου)
18 Μαΐου 1453: Ένας πύργος που προσπαθούν οι Οθωμανοί να “κολλήσουν” στα τείχη της Πόλης, καταστρέφεται από βαρελάκια με δυναμίτιδα που τοποθέτησαν κοντά του μερικοί Βυζαντινοί. Μαζί με τον πύργο, σκοτώνονται και όσοι βρίσκονταν σ’ αυτόν.
Την ίδια μέρα επιστρέφει το μπριγκαντίνι που είχε σταλεί στο Αιγαίο και αναφέρει στον αυτοκράτορα ότι δεν έρχεται καμία βοήθεια για την Πόλη (Μπάρμπαρο).
24 Μαΐου 1453: Σε λιτανεία στην Πόλη, γλιστρά η εικόνα της Θεοτόκου από το βάθρο όπου βρισκόταν.
Μόνο με πολύ μεγάλες προσπάθειες ξαναμπαίνει στη θέση της. Καταρρακτώδης βροχή, χαλάζι και ομίχλη οδηγούν στη διακοπή της λιτανείας. Κάποια περίεργα φώτα που εμφανίστηκαν γύρω από τον τρούλο της Αγίας Σοφίας και σε απόσταση, πίσω από τα οθωμανικά στρατεύματα (Μπάρμπαρο), δεν εξηγήθηκε ποτέ από πού προέρχονταν.
25 Μαΐου 1453: Ο Μωάμεθ συγκαλεί το μυστικοσυμβούλιο του. Προηγήθηκε μία αποτυχημένη προσπάθεια, μέσω του νεαρού αρνησίθρησκου Ισμαήλ, να πείσει τον Παλαιολόγο να παραδοθεί. Ο Χαλίλ, σχεδόν πείθει τον σουλτάνο να σταματήσει την πολιορκία, αλλά ο Ζαγανός πασάς και άλλοι στρατιωτικοί, επιμένουν. Ο Μωάμεθ συμφωνεί μαζί τους και ετοιμάζεται για την τελική επίθεση.
Σάββατο 26 – Κυριακή 27 Μαΐου 1453: Σφοδροί βομβαρδισμοί των τειχών. Οι υπερασπιστές της πόλης ωστόσο, στη διάρκεια της νύχτας, βοηθούμενοι κι από αμάχους επιδιορθώνουν τις ζημιές. Ελαφρύς τραυματισμός του Ιουστινιάνη, από ένα θραύσμα. Η πληγή του δένεται και επιστρέφει στα τείχη, όπου είχε διαπρέψει (Σλαβικό Χρονικό).
Δευτέρα 28 Μαΐου: Ημέρα ξεκούρασης για τους πολιορκητές. Ο Μωάμεθ ήθελε να είναι πανέτοιμοι για την επόμενη ημέρα.
Τρίτη 29 Μαΐου 1453: 1.30 π.μ. Ξεκινά η φοβερή επίθεση των Οθωμανών. Οι γενναίοι υπερασπιστές αντιστέκονταν με κάθε τρόπο. Ο Μωάμεθ έβλεπε ότι για μια ακόμη φορά δεν μπορούσε να επιβληθεί.
Λίγο πριν την ανατολή του ήλιου, μια βολίδα μπομπάρδας (κανονιού), χτύπησε τον Ιουστινιάνη διαπερνώντας τον θώρακά του. Αιμορραγώντας ασταμάτητα, μέσα σε αφόρητους πόνους, ο Γενοβέζος ζήτησε από τον Παλαιολόγο να φύγει. Παρά τις προσπάθειες του αυτοκράτορα δεν μεταπείστηκε. Τον ακολούθησαν οι άντρες του.
Ο Ιουστινιάνης κατέφυγε στη Χίο όπου πέθανε την 1η Ιουνίου 1453.
Παράλληλα, από την Κερκόπορτα (Δούκας, Σαντεντίν) οι πρώτοι Οθωμανοί μπήκαν στην Πόλη. Σύντομα ακολούθησαν και άλλοι. Ο αυτοκράτορας, έδειξε ότι δεν ήθελε να ζήσει περισσότερο από την Πόλη. Πετώντας τα αυτοκρατορικά εμβλήματα, με τον ξάδελφό του Θεόφιλο, τον γενναίο Ισπανό απ’ το Τολέδο δον Φρανσίσκο και τον ηρωικό συμπολεμιστή Ιωάννη Δαλμάτη, όρμησαν προς τους εχθρούς. Κανείς δεν τον ξαναείδε από τότε.
Ως το απόγευμα όλα είχαν τελειώσει. Απέμενε μια μικρή εστία αντίστασης. Κρητικοί ναύτες στους τρεις πύργους κοντά στην είσοδο του Κεράτιου Κόλπου, εξακολουθούσαν να αντιστέκονται, χωρίς να μπορούν να εκτοπιστούν. Βλέποντας ωστόσο ότι ήταν πλέον απελπιστικά μόνοι και απομονωμένοι, παραδόθηκαν με δυσφορία στους αξιωματικούς του Μωάμεθ, υπό τον όρο ότι η ζωή και η περιουσία τους θα παρέμειναν άθικτες. Τα δύο πλοία τους ήταν αραγμένα κάτω απ’ τους πύργους. Ανενόχλητοι από τους Τούρκους, που τους κοιτούσαν με θαυμασμό, τα καθέλκυσαν και έφυγαν για την Κρήτη (Φραντζής).
Ο απολογισμός της άλωσης και όσων την ακολούθησαν ήταν τραγικός. Ο Κριτόβουλος αναφέρει 4.000 νεκρούς και 50.000 αιχμαλώτους. Ο Λεονάρδος της Χίου, κάνει μνεία για 60.000 αιχμαλώτους. Ίσως οι αριθμοί είναι υπερβολικοί, καθώς ο πληθυσμός της Κων/πολης το 1453, ήταν μικρότερος των 50.000.
Η αναφορά των Φραγκισκανών μοναχών εκτιμά τους νεκρούς υπερασπιστές και κατοίκους της Πόλης, σε 3.000.
Επίλογος
Στα τέλη Μαρτίου 1453, ο Κωνσταντίνος ΙΑ’ κάλεσε τον γραμματέα του Φραντζή και του ζήτησε να καταγράψει όλους τους άνδρες της Πόλης που μπορούσαν να φέρουν όπλα. Το αποτέλεσμα, ήταν τραγικό: 4.983 Έλληνες και γύρω στους 2.000 ξένους. Αυτοί αντιμετώπισαν περισσότερους από 100.000 αντιπάλους (κάποιοι ανεβάζουν τον αριθμό τους στους 250.000).
Όπως γράφει ο Στίβεν Ράνσιμαν:
“Εάν ο σουλτάνος Μωάμεθ ήταν λιγότερο αποφασιστικός ή ο Χαλίλ πασάς περισσότερο πειστικός ή εάν η βενετσιάνικη αρμάδα είχε αποπλεύσει δεκαπέντε ημέρες νωρίτερα ή εάν κατά την τελευταία κρίση ο Τζουσινιάνι δεν είχε τραυματιστεί στα τείχη και η παράπλευρη πύλη της Κερκόπορτας δεν είχε μείνει μισάνοιχτη, μακροπρόθεσμα λίγα θα είχαν αλλάξει. Το Βυζάντιο ίσως θα είχε εξακολουθήσει να υφίσταται για μια ακόμα δεκαετία και η τουρκική εξάπλωση θα είχε καθυστερήσει”.
Η 29η Μαΐου σηματοδοτεί ένα σημείο-καμπή στην παγκόσμια ιστορία, το τέλος της ιστορίας του Βυζαντινού πολιτισμού. Η ιστορία των Ελλήνων κάτω από τον οθωμανικό ζυγό είναι “μη εποικοδομητική και μελαγχολική” γράφει ο Σ. Ράνσιμαν.
Ωστόσο, ο Ελληνισμός επιβίωσε και δεν πέθανε. Και όσο κι αν θέλουν και προσπαθούν μερικοί για το αντίθετο, ελπίζουμε κι ευχόμαστε να μην πεθάνει ποτέ…
Πηγές: “ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ”, τόμος Θ, Εκδοτική Αθηνών.
STEVEN RUNCIMAN, “Η ΑΛΩΣΗ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ. 1453”, Δ’ Έκδοση, ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΤΑΚΗ.