Η περίοδος των βροχών συνήθως ξεκινούσε τον Μάιο, αλλά ήταν τέλη Ιουνίου και δεν έβρεχε ακόμα πολύ. Ο Niwat Roykaew, ο οποίος μεγάλωσε στην όχθη του ποταμού Μεκόνγκ στη βόρεια επαρχία Τσιάνγκ Ράι της Ταϊλάνδης, παρατήρησε.
Γεννημένος και μεγαλωμένος στην περιοχή Chiang Khong, ο Roykaew, 63 ετών, διδάχθηκε να παρατηρεί τον ποταμό Μεκόνγκ για να πει την εποχή. Όμως, τις τελευταίες δύο δεκαετίες, το ποτάμι έχει γίνει απρόβλεπτο σαν να έχει «ξεσυντονιστεί».
«Το νερό θα ανέβαινε στα ύψη για δύο ημέρες και μετά την τρίτη μέρα θα έπεφτε ξαφνικά, ακόμη και κατά τη διάρκεια της περιόδου των βροχών», είπε ο Roykaew.
Οι ντόπιοι κάτοικοι σαν αυτόν ήξεραν ότι αυτή η καθυστέρηση θα μπορούσε να σημαίνει έναν ακόμη χρόνο ξηρασίας. Τουλάχιστον από το 2019, αυτό συνέβη: η βροχή των μουσώνων αργεί, και όταν έρθει, φεύγει νωρίς.
Η στάθμη του νερού του ποταμού Μεκόνγκ στην κάτω λεκάνη, συμπεριλαμβανομένης της Ταϊλάνδης, είναι πλέον πολύ ασταθής, επηρεάζεται σε μεγάλο βαθμό τόσο από την κλιματική αλλαγή όσο και από τα υδροηλεκτρικά φράγματα ανάντη, που τροφοδοτούνται κυρίως από την Κίνα, σύμφωνα με ντόπιους κατοίκους, ακτιβιστές και ειδικούς.
Τα υποστηριζόμενα από την Κίνα φράγματα υδροηλεκτρικής ενέργειας, τα οποία κατασκευάστηκαν για να καλύψουν τις αυξανόμενες ανάγκες σε ηλεκτρική ενέργεια στην περιοχή, περιόρισαν κατά καιρούς το νερό, εντείνοντας την ξηρασία και με τη σειρά τους, συνέβαλαν στη μείωση της παραγωγής τροφίμων για τις χώρες του Μεκόνγκ.
Ο έλεγχος του νερού της Κίνας ανάντη οδήγησε επίσης στην απρόβλεπτη άνοδο και πτώση της στάθμης του νερού του ποταμού Μεκόνγκ κατάντη, η οποία διαταράσσει το οικοσύστημα με τους πιο καταστροφικούς τρόπους, απειλώντας τον κύκλο ζωής των πτηνών και των ψαριών.
«Όταν γίνονται αισθητές αυτές οι διαταραχές, είναι σημάδι ότι ο Μεκόνγκ πεθαίνει», είπε ο Roykaew.
Ο μεγάλος ποταμός Μεκόνγκ εκτείνεται σε έξι χώρες: Κίνα, Μιανμάρ, Ταϊλάνδη, Λάος, Καμπότζη και Βιετνάμ. Καλύπτοντας μια απόσταση σχεδόν 5.000 χιλιομέτρων από την πηγή του στο οροπέδιο του Θιβέτ έως το Δέλτα του Μεκόνγκ, η υδάτινη βιοποικιλότητα του ποταμού είναι η δεύτερη στον κόσμο μετά τον Αμαζόνιο.
Το ποτάμι αποτελεί από καιρό αναπόσπαστο μέρος της καλλιέργειας ρυζιού και ψαριών για τις γύρω κοινότητες. Πριν από μερικές δεκαετίες, η Κίνα άρχισε να ηγείται της ανάπτυξης φραγμάτων υδροηλεκτρικής ενέργειας κατά μήκος του ποταμού για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας.
Η Κίνα άνοιξε το πρώτο της φράγμα στον ποταμό Μεκόνγκ (ή τοπικά γνωστό ως ποταμός Λανκάνγκ) – που ονομάζεται φράγμα Manwan στην επαρχία Γιουνάν – το 1993. Σήμερα, η Κίνα λειτουργεί 11 φράγματα κατά μήκος του κύριου ρεύματος στη λεκάνη του Άνω Μεκόνγκ και 95 παραπόταμους φράγματα στην επικράτειά της. Επενδύει επίσης σε πολλαπλά έργα υδροηλεκτρικής ενέργειας στο λεκανοπέδιο. Στη λεκάνη του Κάτω Μεκόνγκ, υπάρχουν σχεδόν 130 ανατεθειμένα φράγματα που υποστηρίζονται από διάφορες χώρες, όπως η Κίνα, η Ταϊλάνδη, το Βιετνάμ και η Μαλαισία, μεταξύ άλλων.
Στα μέσα Ιουνίου, έξι από τα 11 κύρια φράγματα της Κίνας περιόρισαν σχεδόν ένα δισεκατομμύριο κυβικά μέτρα νερού για να γεμίσουν τις δεξαμενές τους, σύμφωνα με το Stimson Center, μια δεξαμενή σκέψης με έδρα την Ουάσινγκτον που παρακολουθεί τα φράγματα του Μεκόνγκ. Αυτοί οι περιορισμοί πιστεύεται ότι επιδεινώνουν τις ήδη χαμηλές βροχοπτώσεις που προκαλούνται από το Ελ Νίνιο, μια αύξηση της θερμοκρασίας της επιφάνειας του νερού στον ανατολικό και κεντρικό Ειρηνικό Ωκεανό.
Η Courtney Weatherby, αναπληρώτρια διευθύντρια για τη Νοτιοανατολική Ασία στο Stimson Center, είπε ότι τα φράγματα αποθήκευσης αρχίζουν να περιορίζουν το νερό κατά τη διάρκεια της υγρής περιόδου, προκειμένου να έχουν αρκετό νερό για να παράγουν ηλεκτρισμό κατά τη διάρκεια της ξηρής περιόδου. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο σε περιόδους ξηρασίας, «οι επιπτώσεις των περιορισμών στα φράγματα είναι πιο εμφανείς και έχουν σχετικά μεγαλύτερη επίδραση στην ισχύ ή την αδυναμία του παλμού της πλημμύρας», είπε ο Weatherby.
Βιοποικιλότητα, Απειλείται η επισιτιστική ασφάλεια
Στην Ταϊλάνδη, ο ποταμός Μεκόνγκ εκτείνεται κατά μήκος της συνοριακής περιοχής μήκους 940 χιλιομέτρων, κυρίως με το Λάος, στην ανατολική πλευρά της όχθης του ποταμού. Το τμήμα της Ταϊλάνδης ξεκινά από την περιοχή που ονομάζεται Χρυσό Τρίγωνο, η οποία είναι επίσης το σπίτι του Roykaew στο Τσιάνγκ Ράι πριν πάει ζιγκ-ζαγκ στην Καμπότζη.
Ο Omboon Tipsuna, ένας Ταϊλανδός ακτιβιστής που εδρεύει στην επαρχία Nong Khai στην όχθη του ποταμού Μεκόνγκ, είπε ότι οι επιπτώσεις των περιορισμών του νερού ανάντη γίνονται αισθητές σε πολλές πτυχές της ζωής της τοπικής κοινότητας, τόσο ανθρώπων όσο και ζώων. Για παράδειγμα, τα ασυνεπή επίπεδα νερού θα προκαλούσαν σύγχυση στα ζώα σχετικά με την αναπαραγωγική τους περίοδο, συμπεριλαμβανομένων των ράβδων – ενός είδους ψαριού του γλυκού νερού.
Ως αποτέλεσμα, «[τα ψάρια] μπορούν να πιαστούν από τους ψαράδες πριν αναπαραχθούν σε ένα χρόνο», εξήγησε η Tipsuna. «Λιγότερα ψάρια στο Μεκόνγκ σημαίνει ότι οι ψαράδες χρησιμοποιούν ηλεκτροψάρεμα, το οποίο απειλεί ακόμη περισσότερο τον πληθυσμό των ψαριών».
Οι συνήθειες εργασίας και αναψυχής έχουν επίσης αλλάξει. Οι κάτοικοι σταμάτησαν να καλλιεργούν λαχανικά το χειμώνα, όταν τα επίπεδα του νερού ήταν χαμηλά, επειδή, από το 2013, τα υψηλά ρεύματα εκτός εποχής έπνιξαν όλα τα φυτά, είπε η Tipsuna. «Πολλές κοινότητες απολαμβάνουν τους αγώνες σκαφών στο Μεκόνγκ για αθλητισμό, αλλά, στο Νονγκ Κάι, οι κάτοικοι αποσύρθηκαν σε μερικά χρόνια λόγω των χαμηλών επιπέδων νερού», πρόσθεσε.
Διαπραγματευτικές λύσεις με την Κίνα
Όταν τα ανάντη φράγματα της Κίνας περιορίζουν ή απελευθερώνουν νερό, η στάθμη του νερού αλλάζει εκτός εποχής, με αποτέλεσμα οι άνθρωποι που ζουν γύρω από την περιοχή να ακινητοποιούνται. Η κοινή χρήση δεδομένων θα μπορούσε να είναι μία από τις λύσεις που θα μπορούσε να προσφέρει η Κίνα για να βοηθήσει τις τοπικές κοινότητες να προετοιμαστούν για τα επερχόμενα επίπεδα νερού – αν και είναι κάτι που η Κίνα ήταν απρόθυμη να κάνει, σύμφωνα με ειδικούς.
Ο Roykaew, κάτοικος Μεκόνγκ της Ταϊλάνδης, έχει επανειλημμένα καλέσει την Κίνα να μοιραστεί περισσότερα δεδομένα ή τουλάχιστον να ενημερώσει τις κοινότητες κατάντη σχετικά με τις λεπτομέρειες των περιορισμών στο νερό. Ο Roykaew είπε ότι η κλιματική κρίση έχει πράγματι ρόλο στην αλλαγή του ποταμού Μεκόνγκ, αλλά προειδοποίησε επίσης ότι ο τρόπος με τον οποίο η Κίνα λειτουργεί τα φράγματά της προς τα πάνω επιδεινώνει αυτές τις επιπτώσεις.
«Θέλουμε μια συμμετοχική διαδικασία όπου θα γίνονται συζητήσεις για το πώς και πότε θα περιοριστεί το νερό, για παράδειγμα, ποιο είναι το καταλληλότερο μέσο περιορισμού του νερού την περίοδο των βροχών», είπε ο Roykaew.
Ο Roykaew είναι ένας βραβευμένος περιβαλλοντικός ακτιβιστής που σταμάτησε επιτυχώς το έργο ανατίναξης του Upper Mekong River το 2020. Το έργο — με στόχο την εμβάθυνση των καναλιών πλοήγησης για κινεζικά φορτηγά πλοία που ταξίδευαν κατάντη — θα είχε καταστρέψει περίπου 400 χιλιόμετρα του ποταμού Μεκόνγκ.
Το 2016, η Κίνα προσπάθησε να ανταποκριθεί στο ζήτημα του Μεκόνγκ εγκαινιάζοντας τη Συνεργασία Lancang-Mekong. Η πρωτοβουλία περιγράφηκε ως «από πάνω προς τα κάτω» και «κρατοκεντρική, ολόπλευρη συνεργασία και πρωτίστως η ανάπτυξη» από τη Hoang Thi Ha, ανώτερη συνεργάτιδα στο ISEAS – Yusof Ishak Institute, στην εργασία της τον Νοέμβριο του 2022.
Το LMC προοριζόταν «να διασφαλίσει μια σταθερή και φιλική περιφέρεια και να αντιμετωπίσει την κριτική των ΗΠΑ και την τιτλοποίηση του κινεζικού καταρράκτη κατασκευής φραγμάτων», έγραψε ο Hoang. Δυστυχώς, η πρώτη προσέγγισή της για την οικονομική ανάπτυξη συχνά δίνει περιορισμένες ευκαιρίες στο κοινό να συμμετάσχει και ακόμη και καταστέλλει τις φωνές των τοπικών κοινοτήτων που ήταν πιο φωνές για τα περιβαλλοντικά προβλήματα του Μεκόνγκ και τον αντίκτυπο στα μέσα διαβίωσής τους, ανέφερε η εφημερίδα.
Ο Γκρέγκορι Πόλινγκ, διευθυντής του Προγράμματος Νοτιοανατολικής Ασίας στο Κέντρο Στρατηγικών και Διεθνών Σπουδών (CSIS) στην Ουάσιγκτον, πίστευε ότι ορισμένες από τις χώρες του Μεκόνγκ, όπως το Λάος και η Καμπότζη, δεν έχουν κανένα μοχλό στις σχέσεις τους με την Κίνα αυτή τη στιγμή.
«Δεδομένου του επιπέδου δυσχέρειας του χρέους του, το Λάος βρίσκεται στο χείλος της χρεοκοπίας του δημοσίου και διατηρείται στη ζωή μόνο από το μεγαλείο της Κίνας», είπε ο Poling. «Η Κίνα είναι επίσης ο μεγαλύτερος έμπορος, επενδυτής και πηγή αναπτυξιακής βοήθειας για την Καμπότζη και η πηγή της προστασίας του καθεστώτος του Χουν Σεν».
Εν τω μεταξύ, η Ταϊλάνδη και το Βιετνάμ ενδέχεται να έχουν περισσότερο χώρο για ελιγμούς. Παρά το μικρό ενδιαφέρον της Κίνας να είναι πιο διαφανής για τα ανάντη φράγματά της ή να συντονιστεί πιο στενά για να αμβλύνει τις αρνητικές επιπτώσεις για τα κατάντη, οι δύο χώρες θα ήθελαν σίγουρα να δουν περισσότερη συνεργασία για τη διαχείριση του ποταμού, είπε ο Poling.
Επί του παρόντος, η Κίνα μοιράζεται τα χρονοδιαγράμματα λειτουργίας του φράγματος με το MRC, αλλά «δεν λύνει τίποτα», σύμφωνα με τον Roykaew. «Η Κίνα εξακολουθεί να ελέγχει τα πάντα», είπε ο Ταϊλανδός ακτιβιστής.