Στην επέκταση και εμβάθυνση των δράσεων για την αντιμετώπιση του φαινομένου της Ενδοσχολικής Βίας και του Σχολικού Εκφοβισμού στοχεύει το υπουργείο Παιδείας, με την εισαγωγή ενός ειδικού, στοχευμένου νομοσχεδίου για την προώθηση θετικών προτύπων σχέσεων εντός της σχολικής κοινότητας.
Αν και, μέχρι στιγμής, δεν έχει γίνει γνωστό πότε θα τεθεί σε διαβούλευση το εν λόγω σχέδιο νόμου, δεδομένης και της πολιτικής συγκυρίας -ήταν προγραμματισμένο να παρουσιαστεί στο Υπουργικό Συμβούλιο της Παρασκευής, που αναβλήθηκε-, ωστόσο κύκλοι του υπουργείου υπογραμμίζουν τη σημασία της νομοθετικής αυτής πρωτοβουλίας για τη σχολική και μη ζωή.
Τα τρία βασικά σημεία του νομοσχεδίου
Το νομοσχέδιο για την Πρόληψη και Αντιμετώπιση της Ενδοσχολικής Βίας και του Σχολικού Εκφοβισμού, μέσω του προγράμματος «Ζούμε Αρμονικά ΜΑΖΙ, Σπάμε τη Σιωπή!», έρχεται να εμβαθύνει τις δράσεις που ήδη έχουν αναπτυχθεί από το υπουργείο Παιδείας σε διάφορα επίπεδα.
Ενδεικτικά, μπορούν να αναφερθούν: ο διπλασιασμός αριθμού ψυχολόγων και κοινωνικών λειτουργών που υπηρετούν στα σχολεία, η θεσμοθέτηση Συμβούλου Σχολικής Ζωής σε κάθε σχολική μονάδα δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, η ενδυνάμωση υποστηρικτικών φορέων -όπως τα Κέντρα Διεπιστημονικής Αξιολόγησης, Συμβουλευτικής και Υποστήριξης (ΚΕΔΑΣΥ)- με αύξηση του συνολικού προϋπολογισμού, η συνεργασία με αρμόδιους φορείς για στοχευμένες παρεμβάσεις στα σχολεία, η εισαγωγή των Εργαστηρίων Δεξιοτήτων στο υποχρεωτικό ωρολόγιο πρόγραμμα από το Νηπιαγωγείο μέχρι και το Γυμνάσιο και τα προγράμματα «Ημερολόγια Εκφοβισμού» (για μαθητές Γυμνασίου) και «Σχολική Διαμεσολάβηση: Πρόληψη και Επίλυση της Ενδοσχολικής Βίας» (για μαθητές από ΣΤ’ Δημοτικού και άνω), οι επιμορφώσεις σε πάνω από 125.000 εκπαιδευτικούς σε σχετικά θέματα, καθώς και τα 166 Νέα Προγράμματα Σπουδών και τα νέα σχολικά εγχειρίδια που θα τα συνοδεύουν καλλιεργούν το πνεύμα κατά της βίας και των διακρίσεων (π.χ. μέσα από τα κείμενα στα μαθήματα της Γλώσσας και της Λογοτεχνίας).
Το Πρόγραμμα «Ζούμε Αρμονικά ΜΑΖΙ, Σπάμε τη Σιωπή!» συμπληρώνει τις παραπάνω δράσεις και ταυτόχρονα αποτελεί, σύμφωνα με κύκλους του υπουργείου Παιδείας, «μια πολυπαραγοντική, οργανωμένη και εξειδικευμένη απάντηση του ΥΠΑΙΘ σε φαινόμενα ενδοσχολικής βίας και εκφοβισμού».
Σύμφωνα με ανεπίσημη ενημέρωση από το υπουργείο, το πρόγραμμα απευθύνεται σε μαθητές, γονείς, εκπαιδευτικούς, και στελέχη εκπαίδευσης, με στόχο την πρόληψη, αντιμετώπιση και προστασία παιδιών και εφήβων από κάθε μορφή βίας και σχολικού εκφοβισμού και την δημιουργία ασφαλών, συμπεριληπτικών, και υγειών σχολικών κοινοτήτων και εκπαιδευτικών περιβαλλόντων ικανών να προάγουν την αρμονική ψυχοκοινωνική ανάπτυξη και πρόοδο όλων των μαθητών/τριών και εκπαιδευμένων. Το πρόγραμμα χρηματοδοτείται μέσω εθνικών πόρων που έχει διαθέσει το ΥΠΑΙΘ.
Στο πλαίσιο του προγράμματος, σύμφωνα με ανεπίσημη ενημέρωση από το υπουργείο Παιδείας:
- Δημιουργούνται ομάδες δράσεις για την αντιμετώπιση της σχολικής βίας.
Σε επίπεδο σχολικής μονάδας, ο Διευθυντής μαζί με έναν εκπαιδευτικό που ορίζεται από εκείνον (στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση) ή τον Σύμβουλο Σχολικής Ζωής (στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση) θα είναι Υπεύθυνοι Αντιμετώπισης της Σχολικής Βίας και Εκφοβισμού και θα λειτουργούν ως σημείο αναφοράς και ενημέρωσης για θέματα σχολικού εκφοβισμού, θα υλοποιούν εκπαιδευτικές δράσεις και προγράμματα ευαισθητοποίησης στη σχολική μονάδα τους και θα επιλαμβάνονται περιστατικών ενδοσχολικής βίας και εκφοβισμού, σε άμεση επικοινωνία με την τετραμελή Ομάδα Δράσης της Διεύθυνσης στην οποία υπάγονται.
Σε επίπεδο Διεύθυνσης Εκπαίδευσης, θα λειτουργήσουν τετραμελείς Ομάδες Δράσης, αποτελούμενες από τον Διευθυντή Εκπαίδευσης, έναν Σύμβουλο Εκπαίδευσης, έναν ψυχολόγο και έναν κοινωνικό λειτουργό ώστε να υπάρχει εποπτεία του προγράμματος σε τοπικό επίπεδο. Οι Ομάδες Δράσεις θα συντάσσουν ετήσιες εκθέσεις με τις παρατηρήσεις και τα συμπεράσματά τους για τα περιστατικά ενδοσχολικής βίας που έλαβαν χώρα μαζί με τις προτάσεις τους, και θα τις υποβάλλουν στον Περιφερειακό Διευθυντή Εκπαίδευσης ο οποίος θα ενημερώνει τακτικά το ΥΠΑΙΘ, εξασφαλίζοντας τη χάραξη μελλοντικής πολιτικής ενάντια στην ενδοσχολική βία βάσει δεδομένων.
Σε κεντρικό επίπεδο, θα συσταθεί επιτροπή εμπειρογνωμόνων που έχει την ευθύνη για την εποπτεία και την επιμέλεια του προγράμματος, καθώς και τη συναγωγή σχετικών συμπερασμάτων. Η επιτροπή θα αναλάβει την εκπόνηση ειδικών πρωτοκόλλων πρόληψης και χειρισμού φαινομένων ενδοσχολικής βίας και εκφοβισμού. Με αυτόν τον τρόπο επιτυγχάνεται η επιστημονική αρτιότητα του προγράμματος.
Τέλος, το νομοσχέδιο προβλέπει την θεσμική κατοχύρωση δυνατότητας συνεργασίας μεταξύ φορέων και δομών που δραστηριοποιούνται κατά της ενδοσχολικής βίας και εκφοβισμού.
- Αναπτύσσεται πλατφόρμα για αναφορές περιστατικών βίας με την δυνατότητα και ΑΝΩΝΥΜΗΣ αναφοράς.
Η πλατφόρμα έχει αναπτυχθεί από το Ινστιτούτο Τεχνολογίας Υπολογιστών και Εκδόσεων (ΙΤΥΕ) ΔΙΟΦΑΝΤΟΣ σε συνεργασία με την κεντρική επιτροπή εμπειρογνωμόνων. Σε αυτήν, οι μαθητές θα μπορούν να αναφέρουν περιστατικά συμπληρώνοντας την ειδικά διαμορφωμένη φόρμα καταγραφής περιστατικού ΑΝΩΝΥΜΑ ή επώνυμα, ενώ οι γονείς θα μπορούν να αναφέρουν περιστατικά επώνυμα. Θα δοθεί έτσι η δυνατότητα σε περισσότερα θύματα σχολικού εκφοβισμού να μιλήσουν και να υποστηριχθούν. Θα απαιτείται η σύνδεση με κωδικούς Πανελληνίου Σχολικού Δικτύου (για μαθητές) ή Taxis (για γονείς).
Η πλατφόρμα θα περιέχει επίσης πρωτόκολλα διαχείρισης περιστατικών, καλές πρακτικές, καθώς και στοχευμένο ενημερωτικό υλικό προς ενημέρωση της εκπαιδευτικής κοινότητας, τους γονείς και το ευρύτερο κοινό, λειτουργώντας έτσι ως κεντρικός ψηφιακός κόμβος του ΥΠΑΙΘ κατά της ενδοσχολικής βίας και εκφοβισμού.
Η αναφορά θα αποστέλλεται στην:
- Ομάδα Δράσης όπου αποδέκτες των αναφορών θα είναι οι Υπεύθυνοι Αντιμετώπισης της Σχολικής Βίας και Εκφοβισμού της οικείας σχολικής μονάδας που θα μπορούν να επιληφθούν αμέσως των περιστατικών αυτών,
- Ομάδα Δράσης της αρμόδιας Δ/νση Εκπαίδευσης.
Σε περίπτωση αδυναμίας επίλυσης του ζητήματος σε επίπεδο σχολείου, η σχολική ομάδα δράσης καταφεύγει στην αρμόδια ομάδα της Δ/νσης Εκπαίδευσης για υποστήριξη.
Τέλος, θα δίνεται η δυνατότητα στον αναφέροντα να παρακολουθήσει την πορεία της αναφοράς του μέσω της ειδικά διαμορφωμένης πλατφόρμας.
- Συστηματικές επιμορφώσεις εκπαιδευτικών.
Το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής (ΙΕΠ) θα αναπτύξει νέο και εμπλουτισμένο υλικό για την επιμόρφωση των εκπαιδευτικών. ‘Αμεσος στόχος είναι η επιμόρφωση των Ομάδων Δράσης των Διευθύνσεων Εκπαίδευσης και των Υπεύθυνων Αντιμετώπισης της Σχολικής Βίας και Εκφοβισμού των σχολικών μονάδων μέσα στο πρώτο έτος λειτουργίας του προγράμματος.
Ενδοσχολική Βία και Εκφοβισμός σε Ελλάδα και εξωτερικό
Μερικά από τα δεδομένα που έχουν καταγραφεί για το φαινόμενο καταδεικνύουν τη σημασία στοχευμένων δράσεων ήδη από τις πρώτες σχολικές τάξεις.
Σύμφωνα με Πανελλαδική έρευνα που διεξήχθη για το Χαμόγελο του Παιδιού (2022), βασικές Αιτίες που οι νέοι (16-20 ετών) αποδίδουν την πυροδότηση του εκφοβισμού είναι η διαφορετικότητα και συγκεκριμένα η διαφορετική εθνικότητα (85%), σεξουαλική ταυτότητα (82%) και νοητική ικανότητα (82%).
Επίσης, σύμφωνα με την ίδια έρευνα, μόνο 40% όσων δέχθηκαν εκφοβισμό σε παιδική ηλικία ζήτησαν βοήθεια, με τους γονείς να αποτελούν πρώτη επιλογή στο 18%, και τους καθηγητές στο 6%.
Η λεκτική επίθεση και ο συναισθηματικός εκβιασμός αποτελούν τους πρώτους συνειρμούς τους έννοιας «εκφοβισμός» για 8 στους 10 Έλληνες.
Επιπλέον, σύμφωνα με την Εθνική Έρευνα του Ελληνικού Κέντρου Ασφαλούς Διαδικτύου του ΙΤΕ για διαδικτυακές συνήθειες (2021-2022), μόνο το 35% των παιδιών που έπεσε θύμα διαδικτυακού εκφοβισμού απευθύνθηκε σε κάποιον ενήλικα για βοήθεια, .
Σε διεθνές επίπεδο, σύμφωνα με στοιχεία της UNESCO επί του θέματος:
Παγκοσμίως, 1 στους 3 μαθητές έχει υπάρξει θύμα σχολικού εκφοβισμού από συμμαθητές του τον τελευταίο μήνα. Ειδικότερα την Ευρώπη, το η αναλογία είναι 1 στους 4 μαθητές.
Παγκοσμίως, το ποσοστό μαθητών που υφίσταται σχολική βία μειώνεται με την ηλικία, με τα μεγαλύτερα ποσοστά ωστόσο να καταγράφονται μεταξύ 10-15 ετών.
Μόνο σε 5 χώρες έχει μειωθεί το ποσοστό των μαθητών που είναι θύμα σχολικού εκφοβισμού και σωματικής βίας.
Μεταξύ του 2015 και του 2018, παρατηρήθηκε αύξηση στα παιδιά που είναι δέκτες σχολικού εκφοβισμού κατά 4%, κατά μέσο όρο στις χώρες του ΟΟΣΑ.
Τέλος, σύμφωνα με στοιχεία του ΠΟΥ, τα αγόρια τείνουν να εκφοβίζουν άλλους περισσότερο από τα κορίτσια, ενώ περίπου 1 στα 12 αγόρια (8%) δήλωσε ότι είχαν εκφοβίσει άλλους τουλάχιστον 2-3 φορές τους τελευταίους δύο μήνες, σε σύγκριση με 1 στα 20 κορίτσια (5%).