ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΗ ΝΕΔΟΥ
Οι ρεαλιστικές προοπτικές για την ουσιαστική και εις βάθος συζήτηση των ελληνοτουρκικών διαφορών μετά τις εκλογές που θα πραγματοποιηθούν στις δύο χώρες είναι αντικείμενο έντονης συζήτησης σε διπλωματικούς κύκλους στην Αθήνα, καθώς, όπως όλα δείχνουν, το κεκτημένο που έχει δημιουργηθεί μετά τις 6 Φεβρουαρίου και τους καταστροφικούς σεισμούς στην Τουρκία είναι ικανό να οδηγήσει σε συνθήκες πραγματικού διαλόγου.
Τη δυναμική της συγκυρίας ενισχύει το γεγονός ότι για την ανάγκη ουσιαστικής συνεννόησης ανάμεσα σε Αθήνα και Αγκυρα συμφωνούν, από διαφορετική οπτική γωνία, διεθνείς παράγοντες όπως οι ΗΠΑ και περιφερειακές δυνάμεις όπως η Αίγυπτος και το Ισραήλ. Τις προηγούμενες ημέρες η ελληνική διπλωματία κινήθηκε ταχύτατα, μη αφήνοντας την ευκαιρία να χαθεί, γεγονός όχι αυτονόητο έπειτα από συνολικά επτά έτη διαρκώς αυξανόμενης έντασης από πλευράς της Αγκυρας (ουσιαστικά με το αποτυχημένο πραξικόπημα του 2016).
Μετά την ταχύτατη αντίδραση κατά την εκδήλωση του σεισμού, ακολούθησε η επαναλειτουργία του διαύλου μεταξύ των υπουργείων Εξωτερικών, αλλά και σε επίπεδο Μεγάρου Μαξίμου – Προεδρικού παλατιού, ενώ κινήσεις συμβολικού χαρακτήρα, όπως η αλληλοϋποστήριξη για διεθνή πόστα (μη μόνιμου μέλους του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ για την Ελλάδα και γενικής γραμματείας Διεθνούς Ναυτιλιακού Οργανισμού για την Τουρκία), αλλά και ουσιαστικής μείωσης της έντασης, όπως το άτυπο μορατόριουμ μεγάλων εθνικών ασκήσεων στο Αιγαίο μέχρι να ολοκληρωθούν οι εκλογές στις δύο χώρες και να περάσει η θερινή περίοδος, είναι ενδεικτικές πολύ ευαίσθητων διπλωματικών αντανακλαστικών.
Η τήρηση συνθηκών άκρας μυστικότητας κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων για τις τελευταίες πρωτοβουλίες είναι, επίσης, ένα στοιχείο που υποδηλώνει ότι όχι μόνο οι διεργασίες, αλλά και ο συντονισμός σε διάφορα επίπεδα της κυβέρνησης (Μαξίμου, ΥΠΕΞ) ήταν απόλυτος.
Είναι ήδη γνωστές οι υφιστάμενες μορφές διαλόγου ανάμεσα στις δύο πλευρές (διερευνητικές επαφές, μέτρα οικοδόμησης εμπιστοσύνης – ΜΟΕ, πολιτικός διάλογος, θετική ατζέντα, μηχανισμός εξομάλυνσης ΝΑΤΟ και έως έναν βαθμό η υπό την αιγίδα του Βερολίνου διαδικασία συνάντησης των διπλωματικών συμβούλων των δύο ηγετών) και θεωρείται δεδομένο ότι μετά τη συγκρότηση κυβερνήσεων κάποιες από αυτές θα ενεργοποιηθούν με τον έναν ή τον άλλον τρόπο.
Οι διερευνητικές επαφές με τη γνωστή τυπολογία και τα ΜΟΕ σε επίπεδο υπουργείων Εθνικής Αμυνας θα δρομολογηθούν με κάθε βεβαιότητα, ωστόσο οι εξελίξεις των τελευταίων ετών δημιουργούν ορισμένες ανησυχίες σχετικά με την ατζέντα. Η Άγκυρα τα τελευταία τρία χρόνια έχει εκ των πραγμάτων τοποθετήσει στο τραπέζι δύο επιπλέον ζητήματα τα οποία λειτουργούν ως αποτρεπτικοί παράγοντες ουσιαστικής συζήτησης.
Το πρώτο είναι το τουρκολιβυκό μνημόνιο και η επιβολή δι’ αυτού με τη συμμετοχή τρίτης κυβέρνησης (της Τρίπολης) της άποψης ότι τα ελληνικά νησιά δεν έχουν καμία επήρεια στη χάραξη θαλασσίων ζωνών, πέρα από 6 ναυτικά μίλια χωρικών υδάτων.
Και το δεύτερο είναι η διασύνδεση της κυριαρχίας των νησιών του ανατολικού Αιγαίου με την αποστρατιωτικοποίησή τους. Εν ολίγοις, θα πρέπει να γίνει πολύ μεγάλη προσπάθεια από μέρους της Αγκυρας προκειμένου να δημιουργηθεί έδαφος για μια ειλικρινή συζήτηση που θα μπορούσε να οδηγήσει σε κάποιο πλαίσιο αμοιβαίων υποχωρήσεων και συμβιβασμού.
Δεδομένου ότι τόσο η Ελλάδα όσο και η Τουρκία τα τελευταία χρόνια έχουν συνάψει συμφωνίες με την Αίγυπτο και τη Λιβύη αντιστοίχως, είναι απολύτως δεδομένο πως μια διαδικασία επίλυσης των ελληνοτουρκικών διαφορών στην Ανατολική Μεσόγειο θα οδηγήσει σε συζητήσεις και με τρίτους.
Οι πληροφορίες από το Κάιρο περί παραινέσεων των Αιγυπτίων προς τους Τούρκους να λύσουν τις διαφορές τους με την Ελλάδα και την Κυπριακή Δημοκρατία προκειμένου να ενταχθούν στο Φόρουμ Φυσικού Αερίου της Ανατολικής Μεσογείου (East Med Gas Forum) είναι χαρακτηριστικό ενός κλίματος το οποίο δεν περιορίζεται στη μεγαλύτερη αραβική χώρα. Φαίνεται ότι ανάλογη ατμόσφαιρα επικρατεί και στο Ισραήλ, το οποίο βρίσκεται σε πορεία ταχείας εξομάλυνσης των σχέσεων με την Τουρκία, με τους σεισμούς σε αυτή την περίπτωση να διαδραματίζουν πράγματι καταλυτικό ρόλο.
Την ερχόμενη Πέμπτη 30 Μαρτίου οι υπουργοί Εξωτερικών Ελλάδας, Ισραήλ και Κυπριακής Δημοκρατίας θα συναντηθούν στη Λευκωσία με σκοπό την αναθέρμανση του τριμερούς σχήματος συνεργασίας ύστερα από σχεδόν έναν χρόνο. Με την εξαίρεση του Νίκου Δένδια ο οποίος βρίσκεται στη θέση του υπουργού Εξωτερικών για 3 χρόνια και 9 μήνες, οι ομόλογοί του Ελι Κοέν και Κωνσταντίνος Κόμπος εκπροσωπούν κυβερνήσεις οι οποίες ανέλαβαν μόλις πριν από λίγους μήνες και ημέρες αντιστοίχως.
Στο Κάιρο και την Ιερουσαλήμ αντηχούν, εν ολίγοις, απόψεις που είναι εξαιρετικά κοντά σε όλα όσα εκπέμπονται από την Ουάσιγκτον αυτή την περίοδο. Οι Αμερικανοί –και αυτό εξέπεμψε με αρκετή σαφήνεια στην πρόσφατη επίσκεψή του στην Αθήνα ο υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Αντονι Μπλίνκεν– επιθυμούν αξιοποίηση της θετικής συγκυρίας και προώθησης των συνομιλιών Ελλάδας – Τουρκίας το ταχύτερο.
Πέρα από τη σταθερή βούληση για τη μείωση των εντάσεων στη νοτιοανατολική πτέρυγα του ΝΑΤΟ, ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει εντείνει την ανάγκη για διαφοροποίηση των πηγών ενέργειας της Ευρώπης, γεγονός το οποίο αποτελεί για την Ουάσιγκτον μια περαιτέρω αιτία άμεσης επίλυσης των ελληνοτουρκικών διαφορών. Για τον λόγο αυτό αναμένεται να φανεί μετά το θέρος, αν οι Αμερικανοί θα αναλάβουν κάποια συγκεκριμένη πρωτοβουλία ή αν θα περιοριστούν στην άσκηση εκατέρωθεν πιέσεων.
Είναι, επίσης, ασαφές αν υπάρχει έδαφος και για την επανέναρξη της διαδικασίας για το Κυπριακό, η επίλυση του οποίου –ούτως ή άλλως– αποτελεί ίσως το πιο κεντρικό κομμάτι στην επίλυση του παζλ των νέων ενεργειακών ισορροπιών στην Ανατολική Μεσόγειο.