Προβλήματα στον Παγκόσμιο Νότο από την αύξηση των επιτοκίων στις ΗΠΑ
Του Eduardo Porter
Ο Paul Volcker μνημονεύεται κυρίως με αγάπη στις ΗΠΑ, ως ο πρόεδρος της ομοσπονδιακής κεντρικής τράπεζας της χώρας (Federal Reserve) ο οποίος αποκατέστησε τη σταθερότητα σε μια οικονομία που είχε “ξεφύγει”. Νότια των συνόρων, ωστόσο, τον θυμούνται συχνά ως τον άνθρωπο που κατέστρεψε τον κόσμο.
Όπως έθετε το ζήτημα ο Tyler Cowen σε άρθρο του πριν από μερικά χρόνια, οι κρίσεις χρέους της Λατινικής Αμερικής που προκλήθηκαν από τα επιτόκια των ΗΠΑ τα οποία ο Volcker ανέβασε σχεδόν στο 20% το 1980 και το 1981 ισοδυναμούν, κατά κάποιο τρόπο, στη “χειρότερη οικονομική καταστροφή που είχε ποτέ δει ο κόσμος έως τότε”. Το 1980, το κατά κεφαλήν ΑΕΠ της περιοχής ξεπερνούσε τον παγκόσμιο μέσο όρο. Μέχρι το τέλος της δεκαετίας, ανερχόταν μόλις στο 85% του.
40 χρόνια μετά…
Η Federal Reserve έχει θέσει στο στόχαστρό της και πάλι τον πληθωρισμό, ο οποίος ανήλθε πέρυσι στο υψηλότερο επίπεδο από την εποχή του Volcker. Καθώς αυξάνει τα επιτόκια με τον ταχύτερο ρυθμό των τελευταίων 40 ετών, οι ακατέργαστες αναμνήσεις των διαψευσμένων ελπίδων για οικονομική ευημερία επανέρχονται στο προσκήνιο σε όλη τη Λατινική Αμερική και ευρύτερα στον αναπτυσσόμενο κόσμο.
Τίθεται λοιπόν ένα δυνητικά επείγον ερώτημα: θα έφτανε ο πρόεδρος Jerome Powell εκεί που πήγε ο Volcker πριν από αυτόν; Θα μπορούσαν οι ΗΠΑ, σήμερα, να αντέξουν οικονομικά να προκαλέσουν τέτοιο οικονομικό χάος στον αναπτυσσόμενο κόσμο;
Ο Guillermo Calvo από το Πανεπιστήμιο Columbia, ένας από τους κορυφαίους εμπειρογνώμονες στον κόσμο σχετικά με τις ροές κεφαλαίων και τις κρίσεις ισοζυγίου πληρωμών στις αναπτυσσόμενες χώρες, δεν το πιστεύει. “Ο Volcker ήταν ένα χαστούκι στο πρόσωπο για τη Λατινική Αμερική”, είπε. “Σήμερα οι ΗΠΑ έχουν μεγαλύτερη επίγνωση της γεωπολιτικής”.
Στο τεταμένο παγκόσμιο περιβάλλον στο οποίο ζούμε, σημειώνει ο Calvo, η Ουάσιγκτον μπορεί να μη θέλει να εκληφθεί ως ο υποκινητής της αστάθειας σε μεγάλες περιοχές του Παγκόσμιου Νότου τις οποίες οι γεωπολιτικοί της αντίπαλοι φλερτάρουν επιμελώς.
Στη δεκαετία του 1980, το μεγαλύτερο μέρος της Λατινικής Αμερικής ήταν εγκλωβισμένο στη σφαίρα επιρροής των ΗΠΑ, συχνά διά μέσου δεξιών δικτατόρων. Ενώ η Σοβιετική Ένωση εξακολουθούσε να υποστηρίζει την Κούβα, η ίδια βρισκόταν σε διαδικασία κατάρρευσης και σε καμία περίπτωση δεν μπορούσε να προσφέρει ευρεία οικονομική στήριξη σε ολόκληρη την περιοχή. Η Ουάσιγκτον είχε την πολυτέλεια να αγνοεί τα δεινά της Λατινικής Αμερικής.
Αυτή τη φορά είναι διαφορετικά. Η Ουάσιγκτον ήδη αγωνίζεται να πείσει τον Παγκόσμιο Νότο να εκφραστεί ενάντια στην εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία. Η Κίνα εργάζεται προκειμένου να πλασαριστεί ως δανειστής έσχατης ανάγκης, προσφέροντας εκατοντάδες δισεκατομμύρια δολάρια προκειμένου να στηρίξει τις αναπτυσσόμενες χώρες οι οποίες αντιμετωπίζουν οικονομική δυσπραγία. “Σήμερα οι ΗΠΑ βρίσκονται σε μια διαφορετική κατάσταση”, λέει ο Calvo.
Επιπλέον, πρoσθέτει, η Fed έχει σημειώσει ιστορικό ρεκόρ ως ντε φάκτο παγκόσμιος δανειστής έσχατης ανάγκης, πλημμυρίζοντας το χρηματοπιστωτικό σύστημα με χρήματα κάθε φορά που αυτό αντιμετωπίζει μια σοβαρή αναταραχή. Ενώ τα χρήματα δεν έχουν διατεθεί απευθείας στην υπηρεσία των αναπτυσσόμενων χωρών, είτε στη Λατινική Αμερική είτε οπουδήποτε αλλού, σίγουρα τις έχουν βοηθήσει να επιπλεύσουν σε δύσκολες στιγμές.
Μαθήματα
Η Fed έκανε ελάχιστα για να βοηθήσει τις αναδυόμενες οικονομίες κατά τη διάρκεια της ασιατικής κρίσης στα τέλη της δεκαετίας του 1990, η οποία εξαπλώθηκε στη Ρωσία, τη Βραζιλία, ακόμη και στο αμερικανικό hedge fund Long Term Capital Management, το οποίο κατέρρευσε. Έτσι, χρειάστηκαν περίπου τέσσερα χρόνια προκειμένου να ανακτήσουν οι αναδυόμενες οικονομίες την προ κρίσης κατάστασή τους.
Αντίθετα, όταν η αγορά κατοικίας των ΗΠΑ πήρε την κάτω βόλτα μια δεκαετία αργότερα, η Fed πλημμύρισε όλη αυτή τη ζώνη χωρών μέσω εκείνου το οποίο αποκάλεσε τότε “ποσοτική χαλάρωση” (QE). Παρείχε επίσης εκατοντάδες δισεκατομμύρια σε γραμμές swap, οι οποίες επέτρεψαν σε άλλες μεγάλες κεντρικές τράπεζες να ανταλλάσσουν τα νομίσματά τους με δολάρια. Οι αναδυόμενες αγορές στάθηκαν ξανά στα πόδια τους σε λιγότερο από έναν χρόνο. “Τα πήγαν πολύ καλά”, σημειώνει ο Calvo.
Δε συμφωνούν όλοι με αυτό το σκεπτικό. Η Carmen Reinhart, πρώην επικεφαλής οικονομολόγος στην Παγκόσμια Τράπεζα και συνεργάτης εμπειρογνώμονας σε κρίσεις ισοζυγίου πληρωμών, υποστηρίζει ότι η Fed άνοιξε τον κρουνό ρευστότητας μόνο όταν αντιλήφθηκε ότι το χρηματοπιστωτικό σύστημα των ΗΠΑ βρισκόταν σε κίνδυνο: κατά τη διάρκεια της Παγκόσμιας Χρηματοοικονομικής Κρίσης, του Covid και της βύθισης της Silicon Valley Bank. Δεν πρόκειται να αφαιρέσει τα εμπόδια προκειμένου να παράσχει σανίδα σωτηρίας στον αναπτυσσόμενο κόσμο.
Σίγουρα, η πολιτική της Fed δεν θα είναι τόσο σκληρή όσο ήταν στην εποχή του Volcker, λέει η Reinhart. Ωστόσο αυτό συμβαίνει κυρίως επειδή ο Powell δεν παλεύει με έναν πληθωρισμό της τάξης 14%, όπως ο Volcker. Εάν ήθελε να βοηθήσει τον Λευκό Οίκο στην αντιπαράθεσή του με το Πεκίνο, θα μπορούσε να ανοίξει γραμμές swap με το Πακιστάν, την Τουρκία και την Αργεντινή, χώρες οι οποίες επωφελούνται από τις ανταλλαγές με την κεντρική Λαϊκή Τράπεζα της Κίνας (PBOC). Η Fed, όμως, δεν θέλει.
Είναι ανεξάρτητη και δε δεσμεύεται από γεωπολιτικές συνωμοσίες που εξυφαίνονται σε άλλα σημεία μέσα στο ομοσπονδιακό κράτος των ΗΠΑ. Για τον Powell το να προσφέρει οικειοθελώς οικονομική βοήθεια, στο πλαίσιο μιας στρατηγικής ανάσχεσης της εισβολής της Κίνας στον αναπτυσσόμενο κόσμο, θα έμοιαζε ένα απίστευτα επικίνδυνο στοίχημα.
Φόβος
Στο παρελθόν, στην πραγματικότητα, η Fed έχει υπερασπιστεί τις πολιτικές της έναντι της κριτικής ότι αδυνατεί να εξετάσει τον αντίκτυπό τους στον αναπτυσσόμενο κόσμο. Η Renihart απλώς δεν μπορεί να δει αποδείξεις ότι η αμερικανική κεντρική τράπεζα θέλει να παίξει το καλό παιδί στον Παγκόσμιο Νότο. “Όταν η Fed άρχισε να συσφίγγει τη νομισματική της πολιτική, πολλοί εντός του αναπτυσσόμενου κόσμου δεν είχαν ανακάμψει ακόμη από τον Covid”, υποστηρίζει. “Δε βλέπω κάποιον ιδιαίτερο συγχρονισμό”.
Ο Brad Setser του Συμβουλίου Εξωτερικών Σχέσεων είναι επίσης δύσπιστος. “Η Fed τώρα προμηθεύει δολάρια παγκοσμίως προκειμένου να βοηθήσει τις κεντρικές τράπεζες της G-10 να προμηθεύουν δολάρια στις δικές τους παγκόσμιου βεληνεκούς τράπεζες, ωστόσο αυτές οι ανταλλαγές γίνονται για την προστασία της παγκόσμιας τραπεζικής ρευστότητας και όχι για να βοηθήσουν τον αναδυόμενο κόσμο”, υπογραμμίζει. Για παράδειγμα, σημειώνει ότι η Fed δεν προσάρμοσε τα επιτόκια προκειμένου να μετριάσει τον αντίκτυπο της ισχύος του δολαρίου το περασμένο καλοκαίρι. Και πολλές χώρες δυσκολεύτηκαν να συγκεντρώσουν χρήματα στις αγορές χρέους λόγω των αυξανόμενων επιτοκίων στις ΗΠΑ.
Ακόμη κι αν ο Powell λάμβανε υπόψη τη μοίρα του αναπτυσσόμενου κόσμου, θα μπορούσε ενδεχομένως να συμπεράνει ότι αντέχει περισσότερες κακουχίες απ’ ό,τι στο παρελθόν. “Νομίζω ότι υπάρχει πράγματι κάποια αλήθεια στην ιδέα ότι η αυξημένη ανθεκτικότητα πολλών μεγάλων αναδυόμενων αγορών σημαίνει ότι η Fed μπορεί κατά μία έννοια να αυξήσει περισσότερο τα επιτόκια χωρίς το ίδιο είδος διασποράς όπως στη δεκαετία του ’80”, υποστηρίζει ο Setser.
Κι όμως, ο Calvo βλέπει σημάδια ότι η Fed θέλει να αυτοπεριοριστεί. Για παράδειγμα, η νομισματική σύσφιξη έχει επιβραδυνθεί παρόλο που τα πραγματικά επιτόκια εξακολουθούν να είναι αρνητικά. Ο Powell και η παρέα του μπορεί να φοβούνται ότι έχουν ήδη οδηγήσει την οικονομία σε ύφεση. Αναμφίβολα ανησυχούν για τους τραπεζικούς ισολογισμούς. Και, όπως υποστηρίζει ο Calvo, ανησυχούν για τον υπόλοιπο κόσμο.
“Ξέρουν ότι θα δημιουργήσουν σοβαρό πρόβλημα. Θα έχουν γεωπολιτικό πρόβλημα”, υποστήριξε. “Είναι τρομερά φοβισμένοι”.