Σε λίγες μέρες υμπληρώνεται ένας χρόνος από την έναρξη του αιματηρού πολέμου στην Ουκρανία, έπειτα από την εισβολή της Ρωσίας.
Το Bloomberg με μία μακροσκελή ανάλυση έρχεται να εξηγήσει πώς «όλα όσα γνώριζαν και έπραξαν» οι διεθνείς ηγέτες, αλλά ιδίως ο Ρώσος πρόεδρος, Βλαντιμίρ Πούτιν, ήταν λάθος και, ίσως να είχαν εξελιχθεί διαφορετικά εάν στην εξίσωση είχε μπει ο Έλληνας ιστορικός και πατέρας της ιστοριογραφίας, Ηρόδοτος.
Ο Πούτιν και οι παραισθήσεις του
O Andreas Kluth, αρθρογράφος και αναλυτής επί ευρωπαϊκών θεμάτων, εξηγεί πώς ο Πούτιν παρασύρθηκε από ιδεοληψίες, φαντασιώσεις και παραισθήσεις για να λάβει την απόφαση να εισβάλει στην Ουκρανία. Βασισμένος σε μία μονόπλευρη αλλά κυρίως φαντασιόπληκτη καταγραφή της ιστορίας από την πλευρά της Μόσχας, ο Πούτιν έπεισε τον εαυτό του ότι η Ουκρανία δεν είναι ένα έθνος αυθύπαρκτο, αλλά ένα απλό παράρτημα της Μεγάλης Ρωσίας. Ωστόσο τα γεγονότα τον διέψευσαν. Τον περασμένο χρόνο, οι Ουκρανοί απέδειξαν το αντίθετο: ότι είναι σκληρά ανεξάρτητοι, με μια ταυτότητα που προσδιορίζεται σε μεγάλο βαθμό ενάντια στον ιμπεριαλισμό του Κρεμλίνου.
Από αυτή την ψευδαίσθηση, ο Ρώσος πρόεδρος φαντάστηκε επίσης πως οι Ουκρανοί είτε θα υποδέχονταν τους Ρώσους εισβολείς μετά βαΐων και κλάδων ως απελευθερωτές από την δήθεν καταπίεση του Κιέβου είτε θα… έκοβαν λάσπη και θα έτρεχαν ατάκτως προς πάσα κατεύθυνση εγκαταλείποντας τις εστίες τους. Συνέβη το ακριβώς αντίθετο: Οι Ουκρανοί υπερασπίζονται τα πάτρια εδάφη από κάθε σημείο «εξαναγκάζοντας» την διεθνή σκηνή να παραδεχθεί πως ο ουκρανικός λαός είναι ένας λαός που αξίζει να λάβει βοήθεια για να πολεμήσει τους εισβολείς.
Ο Βλαντιμίρ Πούτιν βγήκε επίσης λάθος αναφορικά με το πώς έβλεπε τον Ουκρανό ομόλογό του, Βολοντίμιρ Ζελένσκι. Πίστευε πως είτε θα μπορούσε να τον σκοτώσει μέσα σε λίγα 24ωρα, είτε ο ίδιος θα εγκατέλειπε τη χώρα του με την οικογένειά του για το εξωτερικό. Απέτυχε και στις δύο του προβλέψεις, αφού αυτή την στιγμή όπως γράφουν πολλές διεθνή ΜΜΕ, ο Ζελένσκι έχει μετατραπεί σε έναν ηγέτη διεθνούς βεληνεκούς που εμπνέει απέναντι στην καταπίεση.
Το Κρεμλίνο όμως έπεσε έξω και στο πώς προέβλεψε ότι θα αντιδράσει η Δύση. Θεωρούσε πως είχε δημιουργήσει ένα δεδικασμένο με τις επιθέσεις στη Γεωργία το 2008, την Κριμαία και το Ντονμπάς το 2014 και δεν ανέμενε συντονισμένες κινήσεις. Όπως γράφει το Bloomberg, ήταν σίγουρος ότι οι δυτικές πρωτεύουσες θα συρρικνώνονταν από τον πυρηνικό εκφοβισμό του και ότι δεν θα έπαιρναν ποτέ ρίσκα για λογαριασμό χωρών στη σφαίρα επιρροής «του» παρά στη «δική τους».
Επιπλέον, ήταν βέβαιος ότι, με τη μακρά και εσκεμμένη διπλωματία του με αγωγούς, είχε καταστήσει χώρες όπως η Γερμανία τόσο εξαρτημένες από το ρωσικό πετρέλαιο και φυσικό αέριο που δεν θα τολμούσαν να του αντιταχθούν σε αυτόν. Δεν είχε λοιπόν καμία αμφιβολία ότι η Δύση, αργοκίνητη και γραφειοκρατική όπως την έβλεπε (που μπορεί σε έναν βαθμό να ήταν και να είναι έτσι) θα έβαζε το κέρδος και την άνεση πάνω από αρχές όπως η εθνική κυριαρχία και η διεθνής ειρηνευτική τάξη.
Ο Πούτιν έκανε λάθος και για τη Δύση. Από τις προηγούμενες επιθέσεις του – εναντίον της Γεωργίας το 2008 ή της Κριμαίας και του Ντονμπάς από το 2014 – κατέληξε στο συμπέρασμα ότι το ΝΑΤΟ και η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν θα ενωθούν ποτέ για να τον κοιτάξουν κατάματα. Ήταν σίγουρος ότι οι δυτικές πρωτεύουσες θα συρρικνώνονταν από τον πυρηνικό εκφοβισμό του και ότι δεν θα έπαιρναν ποτέ ρίσκα για λογαριασμό χωρών στη σφαίρα επιρροής «του» παρά στη «δική τους».
Ο Πούτιν διάβασε λάθος όμως και τον υπόλοιπο κόσμο. Ήταν σίγουρος ότι η Κίνα θα ήταν μονίμως δίπλα του. Όμως ο Σι Τζινπίνγκ, ένιωσε έκπληκτος από την εισβολή και τρομοκρατήθηκε από τις επακόλουθες απειλές του Πούτιν. Οι Κινέζοι δεν έχουν στραφεί ακόμη εναντίον της Ρωσίας. Ωστόσο οι κινήσεις είναι ενδεικτικές, το Πεκίνο δεν φαίνεται διατεθειμένο να θέλει να διακινδυνεύσει την διεθνή ισορροπία.
Τα λάθη των υπολοίπων
Πάντως ο Andreas Kluth στην ανάλυσή του ξεκαθαρίζει πως δεν ήταν λάθος μόνο ο Πούτιν αλλά και όλοι οι υπόλοιποι της Δύσης. Όπως αναφέρει, τους μήνες που προηγήθηκαν της ρωσικής εισβολής οι δυτικές πρωτεύουσες έδειχναν να αγνοούν τις πληροφορίες που μοίραζε η Ουάσινγκτον και σύμφωνα με αυτές η Μόσχα προετοιμαζόταν για πόλεμο. Ούτε καν ο ίδιος ο Ζελένσκι δεν μπορούσε ακόμη να φανταστεί ένα σενάριο τόσο εξωφρενικό όσο αυτό που έγινε πραγματικότητα. Κανείς, όπως αποδείχθηκε, δεν κατάλαβε την κατάσταση του μυαλού του Πούτιν.
Αλλά και οι γεωπολιτικοί αναλυτές τα πρώτα 24ωρα έδειξαν πόσο μικρόνοες ήταν αφού ελάχιστοι προέβλεψαν πως η Ουκρανία θα αντιστεκόταν με τον τρόπο που το έκανε. Άλλωστε ακόμη και στην χώρα μας, ποιος μπορεί να ξεχάσει την πληθώρα των δημοσιολογούντων στα κανάλια που προέβλεπαν πως σε μία εβδομάδα ο Πούτιν θα είχε φτάσει στα σύνορα με την Μολδαβία…
Όπως δε αναφέρει το Bloomberg, όλοι υπερεκτιμήσαμε πολύ τον ρωσικό στρατό. Μετρούσαμε τους στρατιώτες του, τα τανκς και άλλο υλικό. Αλλά δεν είδαμε τη δυσλειτουργία του που προκαλείται από την ενδημική διαφθορά, αλλά και την κακή κουλτούρα και ηγεσία —ειδικά σε επίπεδο υπαξιωματικών— και την απόλυτη ανικανότητα στην τακτική και τη στρατηγική.
Όλοι πίστευαν πως ο Πούτιν ήταν το αντίπαλον δέος του αμερικανικού στρατού, ίσως γιατί τον ακολουθούσε η «αίγλη» της σοβιετικής εποχής. Κάτι τέτοιο κατέρρευσε για τα καλά και δια παντός, όπως και η οποιαδήποτε ψευδαίσθηση πως η Ρωσία θα μπορούσε να αντιταχθεί στο σύνολο του ΝΑΤΟ. Γι’ αυτό και πλέον στου Ρώσους αξιωματούχους το μοναδικό φόβητρο που έχει απομείνει δεν είναι άλλο από το πυρηνικό οπλοστάσιο.
Ο Ηρόδοτος, ο Κροίσος και το Μαντείο των Δελφών
Και κάπου εδώ μπαίνει στην συζήτηση ο Ηρόδοτος, τον οποίον εάν είχε διαβάσει ο Πούτιν, ίσως να είχε αποφευχθεί η περασμένη χρονιά που άλλαξε τις ζωές όλων μας και ιδίως των Ρώσων και των Ουκρανών. Όπως σημειώνει το Bloomberg, ο Ηρόδοτος περιγράφει μία ιστορική προσωπικότητα που έχει πολλά κοινά με τον Βλαντιμίρ Πούτιν, τον βασιλιά της Λυδίας, Κροίσο που στην σύγχρονη εποχή το όνομά του έγινε συνώνυμο του πλούτου.
Ο Κροίσος ο οποίος κυβέρνησε τον 6ο αιώνα π. Χ, ήταν διάσημος για δύο πράγματα. Το πρώτο ήταν ο τεράστιος πλούτος του σε χρυσό. Θα έλεγε κανείς πως ήταν αντίστοιχα ισχυρός με τον Πούτιν ο οποίος σήμερα χρησιμοποιεί τους υδρογονάνθρακες της Ρωσίας για να κάνει οικονομική διπλωματία. Το δεύτερο ήταν η ύβρις του. Ο Κροίσος κυβέρνησε πιθανώς την πλουσιότερη γη του κόσμου εκείνη την εποχή, στη σημερινή Ανατολία. Αλλά όταν ένας νέος πολέμαρχος στα ανατολικά του, αργότερα γνωστός ως Κύρος ο Μέγας, κατέλαβε την εξουσία σε αυτό που θα γινόταν η γνωστή σε όλους μας Περσική Αυτοκρατορία, ένιωσε και απειλή και πειρασμό.
Έτσι ο Κροίσος έστειλε απεσταλμένους στο Μαντείο των Δελφών για να μάθουν αν πρέπει να πάει σε πόλεμο κατά των Περσών; Το Μαντείο των Δελφών το οποίο έδινε πάντα διφορούμενες απαντήσεις που ο ερωτών τις ερμήνευε κατά βούλησιν απάντησε πως αν ο Κροίσος επιτεθεί, «θα καταστρέψει ένα μεγάλο βασίλειο». Αποφάσισε λοιπόν να πάει στον πόλεμο γιατί πίστεψε πως το βασίλειο που θα διαλυόταν θα ήταν του Κύρου. Έπεσε έξω όμως και, ηττήθηκε, η πρωτεύουσά του λεηλατήθηκε, η γυναίκα του αυτοκτόνησε και ο ίδιος βρέθηκε δεμένος πάνω σε μια αναμμένη φωτιά, έτοιμος να καεί ζωντανός, με τον θριαμβευτή Κύρο να παρακολουθεί.
Γράφει λοιπόν ο Andreas Kluth: «Το πρόβλημα του Κροίσου, όπως και του Πούτιν, ήταν ότι δεν είχε πνευματική ταπεινοφροσύνη. Αυτό το χαρακτηριστικό δεν έχει απαραίτητα μεγάλη σχέση με τη σεμνότητα αυτή καθαυτή. Αντιθέτως, ορίζεται ως ‘συνείδηση των ορίων της γνώσης κάποιου’ και των ‘περιορισμών της άποψής του’ — ή, αν προτιμάτε, ως εκτίμηση του λάθους κάποιου. Στην περίπτωση του Κροίσου, δεν μπορούσε να αντιληφθεί την εσκεμμένη ασάφεια του χρησμού, δηλαδή ποιο μεγάλο βασίλειο θα καταστρέψει; — γιατί ήταν τόσο σίγουρος ότι ήξερε».
Παρομοίως, λοιπόν ο Πούτιν θα μπορούσε όχι μόνο να ακούσει ιστορικούς από την ρωσική δεξιά – όπως ο Ρασπούτιν που μοιάζει με τον Αλεξάντερ Ντούγκιν – αλλά και αντισταθμιστικούς μελετητές, όπως τον Τίμοθι Σνάιντερ του Πανεπιστημίου Γέιλ, ο οποίος θα του είχε πει μια μάλλον διαφορετική ιστορία επικεντρωμένη περισσότερο στα αδύναμα σημεία του ρωσικού στρατού.
Οι περισσότεροι ιστορικοί πιστεύουν ότι ο Κροίσος κάηκε μέχρι θανάτου σε εκείνη την πυρά μπροστά στον Κύρο. Αλλά ο Ηρόδοτος και οι αρχαίοι δεν πίστευαν ότι αυτό ήταν αυτό που έγινε. Έτσι, ο Έλληνας ιστορικός έβαλε τον Κροίσο να φωνάξει στον Απόλλωνα, τον θεό που τον είχε βάλει σε αυτό το χάος. Συγκινημένος ο Απόλλωνας έκλαψε μέχρι που τα δάκρυά του έσβησαν τη φωτιά. Ο Κύρος το είδε αυτό, κίνησε την περιέργεια και του έδωσε χάρη. Ο Κροίσος επέλεξε να στείλει ξανά απεσταλμένους στους Δελφούς, για να τον ρωτήσει γιατί ο χρησμός τον παρέσυρε στην καταστροφή.
Το μαντείο απάντησε ότι του είχε πει μόνο την αλήθεια – μια μεγάλη αυτοκρατορία καταστράφηκε. Αλλά η Πυθία πρόσθεσε ότι έπρεπε ο Κροίσος «να πάρει σωστή συμβουλή, να στείλει και να ρωτήσει αν ο θεός μίλησε για την αυτοκρατορία του Κροίσου ή του Κύρου. Αλλά δεν κατάλαβε αυτό που ειπώθηκε, ούτε έκανε περαιτέρω έρευνα· επομένως, ας κατηγορήσει τον εαυτό του τώρα». Επιτέλους ο Κροίσος κατάλαβε — και «ομολόγησε ότι η αμαρτία δεν ήταν του θεού, αλλά δική του». Ο Πούτιν;