Η ανάλυση του Μάικλ Ρόμπιν, ανώτερου συνεργάτη του American Enterprise Institute, εκτιμά ότι βρίσκεται μπροστά μας καταιγίδα τεράστιων προσφυγικών ροών από το Ιράν.
«Μη τυχαία»
Ο συγγραφέας χαρακτηρίζει, κατ’ αρχάς, «μη τυχαία» τα κύματα προσφύγων που αντιμετωπίζει η Ευρώπη. Θεωρεί ότι ο ρώσος πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν, όπως και ο σύρος ομόλογός του Μπασάρ αλ Ασαντ, βλάπτει σκόπιμα τους αμάχους για να τους αναγκάσει να φύγουν, ασκώντας έτσι πίεση στην Ευρώπη προκειμένου να πετύχει παραχωρήσεις.
Σύμφωνα με τα Ηνωμένα Εθνη, ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει ήδη οδηγήσει στην προσφυγιά περισσότερους από τρία εκατομμύρια ανθρώπους και σε αυτόν τον αριθμό φαίνεται να μην συμπεριλαμβάνονται εκείνοι που έχουν καταφύγει προς τα ανατολικά, στην Αρμενία και την Κεντρική Ασία, όπου το κόστος ζωής είναι πολύ φθηνότερο.
Ωστόσο, παρά τα κύματα προσφύγων που ήδη κατακλύζουν την Ευρώπη, η ήπειρος μπορεί να βρεθεί αντιμέτωπη με τσουνάμι αιτούντων άσυλο που θα περιλαμβάνει περισσότερους από δέκα εκατομμύρια πρόσφυγες από το Ιράν, το οποίο μπορεί να αντιμετωπίσει μεγάλη εσωτερική καταιγίδα μετά τον θάνατο του πνευματικού ηγέτη του Χαμενεΐ και τον αγώνα για τη διαδοχή και την «κληρονομιά του».
Το δράμα της προσφυγικής κρίσης μέσα από τον φακό (φωτογραφίες Reuters)
Η Ουκρανία, μέσα σε λίγες εβδομάδες, έχει εκτοξευθεί σε μία από τις κορυφαίες θέσεις στον κόσμο των χωρών με προσφυγικές ροές, μετά τη Συρία και τη Βενεζουέλα.
Μπορεί όμως να μην κρατήσει αυτή τη «διάκριση» για πολύ. Η Συρία έχει πληθυσμό 17,5 εκατομμυρίων. Η Βενεζουέλα έχει 28,4 εκατομμύρια και η Ουκρανία 44,1 εκατομμύρια. Ο πληθυσμός του Ιράν, ωστόσο, είναι σχεδόν διπλάσιος από αυτόν της Ουκρανίας και η αστάθεια βρίσκεται στον ορίζοντα.
Εσωτερική αναταραχή
Η αλλαγή καθεστώτος δεν έρχεται στο Ιράν από τον έξω κόσμο αλλά, απλώς, επειδή ο ανώτατος ηγέτης Αλί Χαμενεΐ είναι ηλικιωμένος και θνητός. Ενώ οι εικασίες είναι έντονες ότι ο Χαμενεΐ διαχειρίστηκε σκηνικά την άνοδο του Ιμπραχίμ Ραΐσι στην προεδρία προκειμένου να διευκολύνει τον δρόμο προς τη διαδοχή του, η ομαλή μεταφορά της εξουσίας δεν είναι καθόλου βέβαιη.
Ο Χαμενεΐ δεν έχει ούτε τα θρησκευτικά προσόντα ούτε το χάρισμα του προκατόχου του Αγιατολάχ Ρουχολάχ Χομεϊνί και ο λόγος του δεν θα έχει κανένα νόημα μετά τον θάνατό του.
Η διαδοχή περιπλέκεται περαιτέρω εξαιτίας του γεγονότος ότι η θέση έχει γίνει αρκετά προσοδοφόρα. Ο Χαμενεΐ είναι διεφθαρμένος. Κατά τη διάρκεια της 33ετούς θητείας του συσσώρευσε δισεκατομμύρια δολάρια μέσω των επιχειρηματικών συμφερόντων που ελέγχει.
Το να ανέβεις στην ηγεσία του Ιράν δεν σημαίνει μόνο να κατέχεις τεράστια δύναμη που υπερβαίνει όλους τους περιορισμούς της δημοκρατίας (ο ανώτατος ηγέτης βρίσκεται πάνω και εκτός από όλες τις εκλεγμένες θέσεις στο Ιράν) αλλά και τεράστιο πλούτο.
Δεδομένου του πόσο σπάνια συμβαίνουν μεταβάσεις – ο θάνατος του Χαμενεΐ θα σηματοδοτήσει τη δεύτερη μετάβαση σε περισσότερα από σαράντα τρία χρόνια – δεν υπάρχει κανένα κίνητρο να περιμένει κανείς υπομονετικά. Μάλλον, οποιαδήποτε φιγούρα με φιλοδοξία θα κάνει την κίνησή της και θα ενταχθεί στις αποσταθεροποιητικές ομάδες.
Μάχη της διαδοχής
Το Σώμα των Φρουρών της Ισλαμικής Επανάστασης (IRGC) θα συμμετάσχει επίσης στη μάχη της διαδοχής. Το 1989, διάφορα ιρανικά κέντρα εξουσίας συμβιβάστηκαν με τον Χαμενεΐ ακριβώς επειδή ήταν αδύναμος. Ο Χαμενεΐ αντιστάθμισε την έλλειψη πολιτικής βάσης, εγκαθιδρύοντας μια συμβιωτική σχέση με το IRGC:
Θα αντιστεκόταν σε οποιονδήποτε σημαντικό περιορισμό στην εξουσία του και θα τον υποστήριζε καθώς εδραίωνε τον έλεγχο των πολιτικών αντιπάλων του. Το IRGC, το οποίο έχει επίσης πλουτίσει με εκατοντάδες δισεκατομμύρια δολάρια λόγω της διακυβέρνησης του Χαμενεΐ, δεν θα είναι διατεθειμένο να επιστρέψει στους στρατώνες, ούτε θα διακινδυνεύσει πολιτικό αγώνα με έναν νέο ανώτατο ηγέτη. Αντίθετα, θα προσπαθήσει να εμποδίσει όποιον δεν ελέγχει να καρπωθεί την ηγεσία.
Ο αγώνας μπορεί να είναι βάναυσος. Κάθε φορά που υπήρχε κενό ηγεσίας στο Ιράν, οι στρατιωτικές δυνάμεις συγκεντρώνονταν στην πρωτεύουσα επιτρέποντας στις «νευρικές» φυλές και τις πολιτικές ομάδες στην περιφέρεια της χώρας να καλύψουν το κενό.
Οι γειτονικές χώρες σπάνια αντιστέκονται στο να εμπλακούν στη διαμάχη. Αυτό ήταν το πλαίσιο της κρίσης του Αζερμπαϊτζάν το 1946, της πρώτης πραγματικής κρίσης του Ψυχρού Πολέμου, καθώς η Σοβιετική Ενωση αναζητούσε πλεονέκτημα από την αδυναμία του Ιράν τα χρόνια μετά την κατοχή της χώρας και την εκδίωξη του Σάχη το 1941.
Οταν πεθάνει ο Χαμενεΐ, είναι λογικό να περιμένουμε ότι όχι μόνο η Ρωσία, αλλά και οι Κούρδοι του Ιράκ, οι Τούρκοι, οι Σαουδάραβες, οι Ισραηλινοί και οι Πακιστανοί θα υποστηρίξουν όλες τις ομάδες πληρεξουσίων στην περιφέρεια του Ιράν, αν όχι στην Τεχεράνη.
Θα καταστρέψει τους αμάχους
Οποιοσδήποτε εμφύλιος πόλεμος θα πλήξει τους αμάχους, αλλά καθώς οι Φρουροί της Επανάστασης ή άλλες σκληροπυρηνικές φατρίες θα επιδιώκουν να εδραιώσουν τον έλεγχο, μπορεί να επιλέξουν να στοχοποιήσουν αμάχους.
Σκεφτείτε το Ιράκ αμέσως μετά την εισβολή των ΗΠΑ: Οι πολιτοφυλακές που περιέβαλλαν τον σιίτη ιερωμένο Μοκτάντα αλ Σαντρ στόχευαν ενεργά τα μορφωμένα και τα μεσαία στρώματα σε όλο το σεχταριστικό φάσμα για τον απλό λόγο ότι τέτοιοι άνθρωποι δεν θα υποστήριζαν ποτέ τον Σαντρ.
Οι δυτικοί διπλωμάτες θρηνούν για τη διαρροή εγκεφάλων, αλλά, για ορισμένες πολιτικές εκλογικές περιφέρειες που δεν επιθυμούν να τους ανταγωνιστούν σε πολιτικό και πνευματικό επίπεδο, μια τέτοια φυγή είναι μια θετική εξέλιξη.
Το αυξανόμενο κίνημα διαμαρτυρίας του Ιράν δείχνει ότι πολλοί Ιρανοί, αν όχι οι περισσότεροι, ελπίζουν για ένα τέλος στην Ισλαμική Δημοκρατία. Θα είναι προς το συμφέρον των σκληροπυρηνικών υποστηρικτών του αποτυχημένου πειράματος του Χομεϊνί να διώξουν αυτούς τους Ιρανούς από τη χώρα, καθώς δεν είναι πλέον σε θέση να τους πείσουν ότι η Ισλαμική Δημοκρατία δεν είναι τίποτα περισσότερο από μια κυνική δικτατορία με στολή κληρικών.
Τα διαφαινόμενα οικονομικά προβλήματα του Ιράν μπορεί επίσης να συμβάλουν σε μια τέλεια καταιγίδα. Ούτε οι κυρώσεις ούτε η Covid-19 εξηγούν πλήρως τα οικονομικά δεινά του.
Σύμφωνα με την Κεντρική Τράπεζα της χώρας, το καθαρό κεφαλαιακό απόθεμα έχει μειωθεί δραστικά και βρέθηκε σε αρνητικό έδαφος πριν ακόμη ο πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ αποσυρθεί από το κοινό σχέδιο ελέγχου του ιρανικού πυρηνικού προγράμματος, το 2018, και ο αμερικανός υπουργός Εξωτερικών Μάικ Πομπέο εφαρμόσει μια εκστρατεία «μέγιστης πίεσης» ενάντια στην οικονομία της Ισλαμικής Δημοκρατίας.
Αντιμετωπίζει οικονομική κατάρρευση
Αυτό υποδηλώνει μια θεμελιώδη αδυναμία της οικονομίας, την οποία η εισροή πολλών δισεκατομμυρίων δολαρίων δεν μπόρεσε να αναστρέψει. Πολύ απλά, η διαχείριση της ιρανικής οικονομίας από τον Χαμενεΐ την έχει καθηλώσει. Το Ιράν αντιμετωπίζει οικονομική κατάρρευση.
Η αναταραχή στο εσωτερικό του θα μπορούσε να προκαλέσει τσουνάμι προσφύγων, ο αριθμός των οποίων θα ξεπερνούσε τα δέκα εκατομμύρια. Λίγοι θα επέλεγαν να πάνε ανατολικά στο Αφγανιστάν και, όπως συμβαίνει με τους σύρους πρόσφυγες, ο αραβικός κόσμος δεν θα είναι πρόθυμος να τους δεχτεί.
Αυτό σημαίνει μεγάλη ροή προσφύγων προς τα βόρεια, στον Καύκασο, και στη συνέχεια δυτικά, μέσω της Τουρκίας, προς την Ευρώπη. Οι ευρωπαίοι ηγέτες μπορεί να πιστεύουν ότι έχουν προσεγγίσει τα όρια χωρητικότητας μετά τα διαδοχικά κύματα σύρων και τώρα ουκρανών προσφύγων, αλλά ένα πολύ μεγαλύτερο κύμα μπορεί να διαφαίνεται στον ορίζοντα.