Μετά την υπογραφή χθες, της συμφωνίας ανάμεσα στην Τουρκία και την μεταβατική κυβέρνηση της Λιβύης, η Άγκυρα μεταφέρει την ένταση στα ελληνοτουρκικά από το Αιγαίο στα νότια της Κρήτης και στην ελληνική ΑΟΖ.
Με δυο λόγια, η ενεργοποίηση της συμφωνίας, επιτρέπει με έναν νομιμοφανή τρόπο στην Άγκυρα, να πραγματοποιήσει έρευνες για υδρογονάνθακες, σε περιοχές που η Ελλάδα θεωρεί ότι είναι μέρος της ελληνικής ΑΟΖ, καθώς η συμφωνία Τουρκίας- Λιβύης “θεωρεί” κατά παραβίαση κάθε πρόβλεψης των διεθνών συνθηκών, ότι η Κρήτη δεν έχει δικαίωμα σε ΑΟΖ.
Τουρκία και Λιβύη υπέγραψαν δύο μνημόνια συνεργασίας και συναντίληψης και ένα πρωτόκολλο για τους υδρογονάθρακες, μέσω των οποίων προβλέπεται ότι τουρκικές εταιρίες θα μπορούν να κάνουν έρευνες για υδρογονάνθρακες στην ξηρά και στην ΑΟΖ της Λιβύης, ακόμη και νότια της Κρήτης, αγνοώντας την ελληνοαιγυπτιακή ΑΟΖ, η οποία οριοθετήθηκε τον Αύγουστο του 2020, με μία καθ’ όλα νόμιμη διαδικασία, με βάση το δίκαιο της θάλασσας και τις διεθνείς συνθήκες.
Οι χθεσινές συμφωνίες βασίζονταν στο περίφημο τουρκολιβυκό μνημόνιο, το οποίο υπογράφτηκε το 2019.
Τι προέβλεπε η χάραξη ΑΟΖ Τουρκίας-Λιβύης του 2019
Η τουρκολιβυκή συμφωνία του 2019 περιελάμβανε ένα 5σέλιδο κείμενο, στο οποίο καθορίζονταν υποτίθεται η ΑΟΖ της Τουρκίας και της Λιβύης. Το κείμενο, γραμμένο σε τουρκικά, αραβικά και αγγλικά, οριοθετεί την υφαλοκρηπίδα/ΑΟΖ των δύο χωρών, η οποία περνάει δίπλα ακριβώς από ελληνικά νησιά, όπως η Ρόδος, η Κάρπαθος και η Κρήτη, στα οποία φυσικά δεν αναγνωρίζει κανένα δικαίωμα. Τα δυο σημεία στον χάρτη, το Α και το Β προσδιορίζουν υποτίθεται- αυτό προβλέπει η συμφωνία Τουρκίας και Λιβύης- το σημείο όπου εφάπτονται οι ΑΟΖ της Αγκυρας και της Τρίπολης.
Αξίζει να σημειωθεί ότι η η συμφωνία εκμετάλλευσης από πλευράς Τουρκίας της λιβυκής ΑΟΖ, είναι πολλαπλώς παράνομη, καθώς η κυβέρνηση Ντιμπέιμπα δεν δικαιοδοτείται να προβεί στην υπογραφή τέτοιων συμφωνιών, μέχρι την διενέργεια των επόμενων εθνικών εκλογών στην Λιβύη, από τις οποίες θα προκύψει νέα εθνική κυβέρνηση. Οι εθνικές εκλογές οι οποίες είχαν ήταν να διεξαχθούν πέρυσι τον Δεκέμβριο, ακυρώθηκαν εν μέσω νέων εχθροπραξιών μεταξύ των αντίπαλων παρατάξεων και φατριών.
Ένα άλλο γεγονός το οποίο δεν έχει τονιστεί ιδιαίτερα, είναι ότι η κυβέρνηση Σάρατζ που υπέγραψε την συμφωνία του 2019, και η κυβέρνηση Ντιμπέιμπα που υπέγραψε την χθεσινή συμφωνία για την εκμετάλλευση της λιβυκής ΑΟΖ, έχουν την σταθερή στήριξη της Τουρκίας σε οικονομικό, πολιτικό και στρατιωτικό επίπεδο. Επομένως, οι συμφωνίες αυτές μπορούν εύκολα να ειδωθούν ως “υπηρεσίες” των λιβυκών υπηρεσιών προς την Άγκυρα.
Η ελληνική απάντηση και η συμφωνία με την Αίγυπτο
Η Αθήνα δεν άφησε αναπάντητη την προκλητική κίνηση της Τουρκίας, και προχώρησε το 2020 στην υπογραφή ενός ελληνο-αιγυπτιακού συμφώνου, με στόχο την “μερική οριοθέτηση των θαλάσσιων συνόρων μεταξύ των δύο χωρών”.
Ο Υπουργός Εξωτερικών της Αιγύπτου Σάμεχ Σούκρι και ο Έλληνας Νίκος Δένδιας, υπέγραψαν τη συμφωνία στο Κάιρο στις 6 Αυγούστου 2020, η οποία επικυρώθηκε στην συνέχεια από τον Αιγύπτιο πρόεδρο Αμπντέλ Φατάχ αλ Σίσι στις 10 Οκτωβρίου 2020 και το ελληνικό κοινοβούλιο στις 27 Αυγούστου 2020. Στον χάρτη που βλέπουμε, με τα σημεία E, D, C, B, A προσδιορίζεται η γραμμή επαφής των δυο ΑΟΖ.
Στον παρακάτω χάρτη φαίνεται, πώς το παράνομο τουρκολυβικό μνημόνιο εξαφανίζεται την ελληνική ΑΟΖ που οριοθετείται με κόκκινο χρώμα, νοτίως της Κρήτης και του Καστελόριζου και φθάνει έως το σημείο επαφής με την ΑΟΖ της Αιγύπτου. Η δήθεν χάραξη ΑΟΖ από την Τουρκία και τη Λιβύη, τέμνει την ελληνική ΑΟΖ και την εξαφανίζει, με ένα μέρος της να περνάει στην Τουρκία και ένα μέρος της να περνάει στην Λιβύη.
Η δήθεν τουρκολιβυκή ΑΟΖ οριοθεταίται με τη διακεκομμένη γραμμή.
Η ελληνοαιγυπτιακή συμφωνία, όπως φαίνεται και στον παραπάνω χάρτη, “ακυρώνει” στην ουσία το τουρκολιβυκό μνημόνιο, και μπορεί να θεωρηθεί μεγάλη επιτυχία της ελληνικής διπλωματίας, καθώς η Άγκυρα είχε προσπαθήσει να δελεάσει το Κάιρο, προσφέροντας στην Αίγυπτο μεγαλύτερο αντάλλαγμα να μην συνάψει συμφωνία με την Ελλάδα.
Τέλος, η συγκεκριμένη οριοθέτηση είναι τμηματική, δηλαδή αποτελεί τμήμα συνολικής μεταγενέστερης οριοθέτησης μεταξύ των δύο χωρών.
Σε τελική ανάλυση, οι συμφωνίες Ελλάδας-Αιγύπτου και Τουρκίας-Λιβύης, διαφέρουν παρασάγγας μεταξύ τους ποιοτικά, και εξηγούμε:
Η οριοθέτηση Αθήνας-Καΐρου βασίζεται στο Δίκαιο της θάλασσας και στο ξεκάθαρο δικαίωμα των νησιών σε θαλάσσιες ζώνες, και υπογράφηκε ανάμεσα σε δύο νόμιμες κυβερνήσεις.
Στον αντίποδα, το τουρκολιβυκό μνημόνιο βασίζεται σε αυθαίρετες διεκδικήσεις της Άγκυρας και σε α λα καρτ ερμηνεία των Τούρκων αξιωματούχων του Δικαίου της Θάλασσας, μέσω των οποίων ο Ερντογάν προσπαθεί να διεκδικήσει ηγεμονικό ρόλο στην Ανατολική Μεσόγειο. Παράλληλα, όπως προαναφέρθηκε, οι συμφωνίες Τουρκίας-Λιβύης δεν μπορούν να θεωρηθούν συμφωνίες μεταξύ “ίσων κυβερνήσεων”, μιας και η μια πλευρά είναι εξαρτημένη πολιτικά και στρατιωτικά από την άλλη.
Διπλωματικές πηγές: Η συμφωνία Τουρκίας-Λιβύης δεν έχει τον πανηγυρικό χαρακτήρα που προσδίδει η Άγκυρα
Η υπογραφή του χθεσινού μνημονίου μεταξύ της κυβέρνησης εθνικής ενότητας της Λιβύης με έδρα την Τρίπολη και της Τουρκίας δεν είχε τον πανηγυρικό χαρακτήρα που προσπάθησαν να της προσδώσουν Τούρκοι αξιωματούχοι και τουρκικά ΜΜΕ, αναφέρουν διπλωματικές πηγές και σημειώνουν πως υπήρχε σειρά έντονων αντιδράσεων εντός και εκτός Λιβύης.
Καταρχήν υπήρξε “απομάκρυνση” του αρμοδίου υπουργού Πετρελαίου, ο οποίος, είχε εκφράσει επιφυλάξεις – “παρατηρήσεις”, όπως τις ονόμασε, αναφορικά με το σχέδιο του μνημονίου που τελικά υπογράφηκε.
O Λίβυος υπουργός Οικονομίας, σε μία κίνηση τελευταίας στιγμής, όπως φαίνεται, απέκτησε τις σχετικές αρμοδιότητες και υπέγραψε εκ μέρους της κυβέρνησης εθνικής ενότητας, την στιγμή κατά την οποία ο πραγματικά αρμόδιος υπουργός βρισκόταν στη Νότιο Αφρική.
Οι ίδιες πηγές υπογράμμιζαν την αναφορά της Λίβυας ΥΠΕΞ, κατά τη διάρκεια της κοινής συνέντευξης τύπου με τον Τούρκο ομόλογό της, όπου ανέφερε ότι το τουρκο-λιβυκό “μνημόνιο” του 2019 δεν έχει επικυρωθεί ακόμα.
Στη συνέχεια υπήρξε η έντονη αντίδραση του προέδρου της λιβυκής Βουλής των Αντιπροσώπων, καθώς και της αρμόδιας Επιτροπής Ενέργειας και Φυσικών Πόρων, η οποία σε μακροσκελή ανακοίνωση της χθες βράδυ, τονίζει ότι η θητεία της κυβέρνησης εθνικής ενότητας έχει λήξει και δεν έχει το δικαίωμα να υπογράφει διεθνείς συμφωνίες.
Ως εκ τούτου, το μνημόνιο που υπογράφηκε χθες είναι παράνομο και άκυρο και όπως αναφέρει, συν τοις άλλοις, η ανακοίνωση της λιβυκής Βουλής “δεν αξίζει ούτε το μελάνι με το οποίο εκτυπώθηκε”.
Ακόμη, άμεση ήταν η αντίδραση της Αιγύπτου, η οποία επίσης αμφισβήτησε ευθέως την νομιμότητα του χθεσινού μνημονίου.
Σημειώνεται τέλος η δήλωση του εκπροσώπου του ύπατου εκπροσώπους της ένωσης για θέματα εξωτερικής πολιτικής Ζοζέπ Μπορέλ, η οποία παραπέμπει στα συμπεράσματα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου του Δεκεμβρίου 2019, αναφορικά με τον παράνομο και άκυρο χαρακτήρα του τουρκο-λιβυκού “μνημονίου”.
Οι ανωτέρω εξελίξεις είναι ενθαρρυντικές, αλλά σε κάθε περίπτωση η Ελλάδα παραμένει σε εγρήγορση, τόνιζαν διπλωματικές πηγές.
Υπενθύμιζαν επίσης, τον εκνευρισμό Τούρκων αξιωματούχων, όπως για παράδειγμα οι χθεσινές δηλώσεις του εκπροσώπου του κόμματος ΑΚΠ Ομέρ Τσελίκ (Omer Celik).
Στο πλαίσιο αυτό, ο υπουργός Εξωτερικών Νίκος Δένδιας συνεχίζει και σήμερα τον γύρο ενημερώσεων πρέσβεων των μονίμων μελών του Συμβουλίου Ασφαλείας (χθες Γαλλία και ΗΠΑ, σήμερα Ηνωμένο Βασίλειο και Κίνα) και την προσεχή Κυριακή θα μεταβεί στο Κάιρο, προκειμένου να έχει διεξοδική συζήτηση με τον Αιγύπτιο ομόλογό του Σάμεχ Σούκρι (Sameh Shoukry).
Επίσης, είχε την ευκαιρία να παρουσιάσει το σύνολο της τουρκικής προκλητικότητας, δείχνοντας και σχετικούς χάρτες, σε ομάδα Αμερικανών Μελών της Βουλής των Αντιπροσώπων (Επιτροπή Στρατιωτικών Υποθέσεων), οι οποίοι πραγματοποιούν επίσκεψη στην Ελλάδα τις μέρες αυτές.