Επιμέλεια: Χρήστος Κωνσταντινίδης
Ο ειδικός σε θέματα διεθνούς πολιτικής, διαχείρισης κρίσεων και στρατηγικής επικοινωνίας, Σάι Γκαλ, σε άρθρο του στην Καθημερινή υπογραμμίζει ότι η Άγκυρα δεν μπορεί να θεωρεί δεδομένη την ενεργοποίηση του άρθρου 5 του ΝΑΤΟ. Όπως σημειώνει, η περίφημη ρήτρα συλλογικής άμυνας έχει ενεργοποιηθεί μόλις μία φορά στην ιστορία της Συμμαχίας —μετά τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου— και ακόμη και τότε μόνο κατόπιν ομοφωνίας, με κάθε κράτος-μέλος να καθορίζει τη δική του αντίδραση.
Σύμφωνα με τον Γκαλ, για την Τουρκία αυτό σημαίνει ότι το άρθρο 5 «δεν είναι εγγύηση», αφού προϋποθέτει τη συναίνεση όλων των συμμάχων και δεν συνεπάγεται αυτόματα στρατιωτική δράση.
Το πραγματικό ζήτημα: πολιτικό, όχι γεωγραφικό
Το άρθρο 6 της Συνθήκης επεκτείνει την προστασία και στην επικράτεια, τα σκάφη και τα αεροσκάφη της Τουρκίας. Ωστόσο, όπως τονίζει ο Γκαλ, η ουσία δεν βρίσκεται στη γεωγραφία αλλά στην πολιτική βούληση: το αν ένα περιστατικό θα χαρακτηριστεί «ένοπλη επίθεση» αποφασίζεται συλλογικά.
Εδώ αναδεικνύεται και το δίλημμα της Άγκυρας. Το ΝΑΤΟ έχει χαρακτηρίσει την τρομοκρατία θεμελιώδη απειλή και έχει καταδικάσει ρητά τη Χαμάς, την οποία η Ε.Ε. έχει εντάξει σε καθεστώς κυρώσεων. Όταν όμως ο Ταγίπ Ερντογάν δηλώνει ότι «η Χαμάς δεν είναι τρομοκρατική οργάνωση» και φιλοξενεί την ηγεσία της στην Κωνσταντινούπολη, η αντίφαση με τις ευρωπαϊκές δεσμεύσεις γίνεται εκρηκτική.
Δίλημμα σε περίπτωση ισραηλινών πληγμάτων
Ο Γκαλ προειδοποιεί: εάν το Ισραήλ επιτεθεί σε υποδομές της Χαμάς επί τουρκικού εδάφους, το ΝΑΤΟ θα κληθεί να επιλέξει ανάμεσα στην υπεράσπιση της τουρκικής κυριαρχίας και στην αντιμετώπιση τρομοκρατικών δομών. Μια απόφαση για συλλογική στρατιωτική εμπλοκή θα έρχονταν σε αντίθεση με το ευρωπαϊκό δίκαιο. Στην καλύτερη περίπτωση, θα υπήρχε αποσπασματική στήριξη — ποτέ όμως συνολική μάχη υπέρ της Άγκυρας.
Η θαλάσσια διάσταση και το «σχέδιο Οργή του Ποσειδώνα»
Το ίδιο ισχύει, σύμφωνα με τον Γκαλ, και στη θάλασσα. Στο σενάριο «Οργή του Ποσειδώνα» —μια κοινή στρατηγική Ελλάδας, Κύπρου, Ισραήλ και Αιγύπτου— το άρθρο 5 δεν παρέχει καμία προστασία στην Τουρκία. Ο στόχος του σχεδίου είναι η διάλυση τουρκικών στρατιωτικών βάσεων στα Κατεχόμενα και η απελευθέρωση της Κύπρου, κάτι που συνάδει με το διεθνές και ευρωπαϊκό δίκαιο. «Κανένας σύμμαχος δεν θα ταχθεί στο πλευρό της Τουρκίας», τονίζει ο Γκαλ, καθώς η στήριξη μιας παράνομης κατοχής θα ισοδυναμούσε με παραβίαση των ευρωπαϊκών συνθηκών.
Η ίδια λογική ισχύει και για το τουρκολιβυκό μνημόνιο, το οποίο η Ε.Ε. έχει κρίνει παράνομο και ανίσχυρο τόσο το 2019 όσο και το 2025. «Η ιδέα να κινητοποιηθεί το ΝΑΤΟ για να το υπερασπιστεί είναι αδιανόητη», επισημαίνει.
Ο πυρηνικός τυχοδιωκτισμός της Άγκυρας
Σημαντική ανησυχία προκαλεί και ο πυρηνικός σταθμός του Ακούγιου, που κατασκευάστηκε από τη ρωσική Rosatom. Αν αξιοποιηθεί για στρατιωτικούς σκοπούς, δεν θα αποτελέσει υπόθεση άμυνας του ΝΑΤΟ, αλλά κρίση διάδοσης πυρηνικών όπλων. «Η απόπειρα στρατιωτικής χρήσης του Ακούγιου θα οδηγούσε όχι σε ενεργοποίηση του άρθρου 5, αλλά σε κυρώσεις ή ακόμη και σε προληπτικό πλήγμα», γράφει ο Γκαλ, υπενθυμίζοντας τα παραδείγματα του Osirak (Ιράκ, 1981), της Συρίας (2007) και του Ιράν (2025).
Το ευρωπαϊκό δίκαιο υπερισχύει
Ο Σάι Γκαλ τονίζει ότι η Συνθήκη της Λισσαβώνας επιβάλλει στα κράτη-μέλη της Ε.Ε. να στηρίζουν την κοινή εξωτερική πολιτική και να καταπολεμούν την τρομοκρατία, όχι να τη νομιμοποιούν. Το άρθρο 42 (7) προβλέπει ρήτρα αμοιβαίας άμυνας σε συντονισμό με το ΝΑΤΟ, γεγονός που σημαίνει πως η Συμμαχία δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως πρόσχημα για παρακάμψεις. «Η Λισσαβώνα θεσπίζει νομική υποχρέωση, το άρθρο 5 απλώς πολιτική δυνατότητα», γράφει χαρακτηριστικά.
Συμπέρασμα
Το άρθρο 5 δεν έχει δημιουργηθεί για να λύνει διαφορές μεταξύ συμμάχων, αλλά για να προστατεύει από εξωτερικές επιθέσεις. «Αν Ελλάδα και Τουρκία συγκρουστούν, το άρθρο 5 δεν θα ενεργοποιηθεί υπέρ του ενός και κατά του άλλου», ξεκαθαρίζει ο Γκαλ.
Η Τουρκία, καταλήγει ο Ισραηλινός αναλυτής, ο οποίος με το τελευταίο του άρθρο στην Καθημερινή ρίχνει ένα ακόμα χτύπημα στην Άγκυρα, δεν μπορεί να προσδοκά ότι το ΝΑΤΟ θα λειτουργήσει ως ασπίδα στις αντιφάσεις της. Αντιθέτως, για την Ευρώπη είναι σαφές: η Συμμαχία προορίζεται για την αντιμετώπιση εξωτερικής επιθετικότητας, όχι για τη νομιμοποίηση της τρομοκρατίας ή της κατοχής.