Με ύψος 50 μέτρων και χωρητικότητα 8.000 πιστών, το μεγαλύτερο τζαμί των Βαλκανίων δεν είναι απλώς ένας χώρος λατρείας – είναι μήνυμα γεωπολιτικής παρουσίας
Ένα από τα πιο εντυπωσιακά αρχιτεκτονικά έργα του ισλαμικού κόσμου στα Βαλκάνια – το Τζαμί Ναμαζγκά στα Τίρανα – εγκαινιάστηκε τον Οκτώβριο του 2024 από τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, κλείνοντας έναν κύκλο 10 ετών κατασκευής και στρατηγικών διπλωματικών διαπραγματεύσεων.
Χρηματοδοτήθηκε από τη θρησκευτική αρχή της Τουρκίας (Diyanet) με περισσότερα από 30 εκατ. ευρώ, βασισμένο στο πρότυπο του Μπλε Τζαμιού στην Κωνσταντινούπολη (Σουλτάν Αχμέτ). Ο ρόλος της Τουρκίας δεν περιορίζεται όμως στην αρχιτεκτονική – αφορά ευρύτερη πολιτισμική και γεωστρατηγική διείσδυση.
Από το θρησκευτικό κενό στην τουρκική επιρροή
Μετά την αθεϊστική περίοδο του καθεστώτος Χότζα (1967–1990), η Αλβανία είχε αποκτήσει νέα σύμβολα πίστης: μια καθολική εκκλησία το 2001 και μια ορθόδοξη το 2014. Το Τζαμί Ναμαζγκά, όμως, ήρθε ως ένα «μεγα-σύμβολο» ισλαμικής παρουσίας – και τουρκικής επιρροής.
- Η Diyanet έχει τον έλεγχο στο διοικητικό συμβούλιο
- Ορίστηκε Τούρκος ιμάμης, προκαλώντας αντιδράσεις στην Αλβανία
- Η ολοκλήρωση του έργου συνδέθηκε με διπλωματικά ανταλλάγματα (έκδοση ατόμων που θεωρούνταν προσκείμενοι στον Φετουλάχ Γκιουλέν)
Η Τουρκία ως ο νέος “χορηγός πίστης” στα Βαλκάνια
Από τη Σαουδική Αραβία στον Ερντογάν
Τη δεκαετία του 1990, η Σαουδική Αραβία κυριαρχούσε στις χρηματοδοτήσεις τζαμιών σε χώρες όπως η Βοσνία-Ερζεγοβίνη. Όμως, μετά το 2002, η Τουρκία ανέλαβε σταδιακά την ηγεσία – όχι μόνο στη Βοσνία αλλά και σε Αλβανία, Κόσοβο, Βόρεια Μακεδονία.
Ο “ιμπεριαλισμός υποδομών” του Ερντογάν
Η καθηγήτρια Rebecca Bryant ονομάζει αυτή την πολιτική «infrastructure imperialism». Με άλλα λόγια, η Τουρκία δεν εξάγει μόνο πίστη, αλλά και πολιτική επιρροή μέσω έργων:
- Τζαμιά
- Προεδρικά μέγαρα
- Κοινοβούλια
- Ξενοδοχεία & εμπορικά κέντρα
- Σιδηροδρομικές και λιμενικές υποδομές
Πρόσφατα παραδείγματα:
- Συγκρότημα στη Βόρεια Κύπρο (Προεδρικό + Βουλή + Τζαμί)
- Επενδύσεις σε Σενεγάλη, Καζακστάν, Βοσνία
Στόχος: Η εικόνα μιας τουρκικής «μοντέρνας Ανατολής», που ανταγωνίζεται τη Δύση ως πρότυπο προόδου
Τζαμιά ως «μαλακή ισχύς» ή γεωπολιτική παγίδα;
Η κοινωνιολόγος Nathalie Clay επισημαίνει πως η Τουρκία χρησιμοποιεί την κατασκευή τζαμιών ως εργαλείο επιρροής, συνδέοντάς την με στρατηγικά συμφέροντα:
«Η Diyanet προβάλλει τον ισλαμικό συντηρητισμό του AKP ως υπερεθνική αποστολή – όμως οι τοπικές κοινωνίες διαθέτουν περιθώρια ελιγμών και αντίστασης».
Το ερώτημα παραμένει:
Πρόκειται για πολιτισμική αδελφότητα ή γεωστρατηγικό έλεγχο;