Η κεντρική εικόνα αντικατοπτρίζει ίσως καλύτερα από πολλές άλλες πώς αποτυπώνουν αναλυτές και διεθνή ΜΜΕ το πολιτικό σκηνικό στην Τουρκία έως τη στιγμή που άνοιξαν οι κάλπες των προδρικών και βουλευτικών εκλογών. Η ήττα Ερντογάν δεν θεωρείται απίθανη.
Η ενωμένη αντιπολίτευση υπό τον κοινό υποψήφιο Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου, ηγέτη του Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος (CHP) και επικεφαλής του εξακομματικού συνασπισμού “Εθνική Συμμαχία”, μπορεί να ελπίζει σε νίκη. Μόλις τρεις μήνες μετά τον καταστροφικό σεισμό της 6ης Φεβρουαρίου με πάνω από 50.000 νεκρούς και περισσότερους από 5,9 εκατομμύρια εκτοπισμένους στη νότια Τουρκία και τη βόρεια Συρία, και με τον πληθωρισμό να καλπάζει (ο πληθωρισμός στην Τουρκία ήταν στο 43% τον Απρίλιο, από το ρεκόρ του 85% τον περασμένο Οκτώβριο), το τοπίο στη χώρα είναι εκρηκτικό. Οι δημοσκοπήσεις προβλέπουν ρεκόρ προσέλευσης ψηφοφόρων και μια αμφίρροπη μάχη μεταξύ του επί 20 χρόνια στην εξουσία Ερντογάν και του Κιλιτσντάρογλου.
Ουρες στα εκλογικά κέντρα που άνοιξαν στις 8πμ. Η προσέλευση είναι μεγάλη από το άνοιγμα.
Η Τουρκία είναι μια νεαρή χώρα σε αναβρασμό και τα δημογραφικά στοιχεία της χώρας αναμένεται να παίξουν κομβικό ρόλο. 5,2 εκατομμύρια είναι νέοι ψηφοφόροι που θα ασκήσουν για πρώτη φορά το εκλογικό τους δικαίωμα.
Επιπλέον, οι περισσότερες από τις επαρχίες που επλήγησαν από τον σεισμό του Φεβρουαρίου ήταν προπύργια του Ερντογάν και του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτηξης (ΑΚP). Ωστόσο, ο επικεφαλής του Ανώτατου Εκλογικού Συμβουλίου (YSK) Αχμέτ Γενέρ δήλωσε τον περασμένο μήνα ότι τουλάχιστον 1 εκατομμύριο ψηφοφόροι στις σεισμόπληκτες ζώνες αναμένεται να μην ψηφίσουν φέτος εξαιτίας του εκτοπισμού τους.
Ψηφοφόροι ασκούν το εκλογικό τους δικαίωμα στην επαρχία Χατάι που επλήγη σκληρά από τον σεισμό της 6ης Φεβρουαρίου.
Αμελητέα δεν θεωρείται ούτε η ψήφος των Τούρκων του εξωτερικού. Ήδη πάνω από 3,4 εκατομμύρια ψηφοφόροι που ζουν στο εξωτερικό έχουν ψηφίσει από τις 17 Απριλίου, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχείων του τουρκικού υπουργείου Εξωτερικών.
Η εκλογική διαδικασία
Οι κάλπες άνοιξαν στις 8:00 π.μ. τοπική ώρα (και ώρα Ελλάδας) και κλείνουν στις 5 μ.μ. Τα αποτελέσματα αναμένονται μετά τις 9 μ.μ. Στην Τουρκία διεξάγονται εκλογές κάθε πέντε χρόνια. Ταυτόχρονα με τις προεδρικές εκλογές, διεξάγονται και οι βουλευτικές εκλογές.
Ο υποψήφιος που λαμβάνει πάνω από το 50% των ψήφων στον πρώτο γύρο εκλέγεται πρόεδρος, αλλά αν κανένας υποψήφιος δεν συγκεντρώσει την πλειονότητα των ψήφων, οι εκλογές οδηγούνται σε δεύτερο γύρο μεταξύ των δύο υποψηφίων που έλαβαν τον μεγαλύτερο αριθμό ψήφων στον πρώτο γύρο. Η δεύτερη ψηφοφορία για τον πρόεδρο, εάν πραγματοποιηθεί, θα διεξαχθεί στις 28 Μαΐου.
Η Τουρκία ακολουθεί ένα σύστημα αναλογικής εκπροσώπησης στο κοινοβούλιο, όπου ο αριθμός των εδρών που λαμβάνει ένα κόμμα στο νομοθετικό σώμα των 600 εδρών είναι ευθέως ανάλογος με τις ψήφους που κερδίζει. Τα κόμματα πρέπει να συγκεντρώσουν τουλάχιστον το 7% των ψήφων – είτε μόνα τους είτε σε συμμαχία με άλλα κόμματα – για να εισέλθουν στο κοινοβούλιο.
Πανίσχυρος αλλά ευάλωτος
Στην ανάλυσή της η εφημερίδα New York Times εξηγεί γιατί ο Ερντογάν, ενώ είναι πανίσχυρος είναι ταυτόχρονα ευάλωτος.
“Στην εξουσία εδώ και δύο δεκαετίες, ο Ερντογάν έβαλε σε εφαρμογή λαϊκιστικά προγράμματα δαπανών και αύξησε τον κατώτατο μισθό τρεις φορές τον τελευταίο ενάμιση χρόνο. Ο αντίπαλός του μόλις που εμφανίζεται στα κρατικά ΜΜΕ ενώ ο Ερντογάν είναι συνεχώς στην τηλεόραση. Οι εκλογές θα γίνουν υπό την εποπτεία μιας εκλογικής επιτροπής που σε πρόσφατες εκλγικές αναμετρήσεις (δημοτικές 2019) έλαβε αμφισβητίσιμες αποφάσεις για να ωφεληθεί ο πρόεδρος. Κι όμως, ο Ερντογάν θα μπορούσε να χάσει εάν οι ψηφοφόροι τον εγκαταλείψουν εξαιτίας της αυταρχικής διακυβέρνησής του και του υψηλού πληθωρισμού. Οι Τούρκοι νιώθουν φτωχότεροι”.
Ανατρέχοντας στα γεγονότα στην Τουρκία μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα το καλοκαίρι του 2016 και τις μαζικές εκκαθαρίσεις στον δημόσιο τομέα με την κατηγορία ότι οι εκδιωχθέντες ήταν Γκιουλενιστές, γίνεται αντιληπτό ότι ο Ερντογάν έχει διαβρώσει τους δημοκρατικούς θεσμούς, τοποθετώντας πιστούς στον ίδιο δικαστές, και εν γένει δημόσιους λειτουργούς, και περιορίζοντας την ελευθερία της έκφρασης.
Η οριακή μάχη μεταξύ των δύο βασικών υποψηφίων αποδεικνύει τον περίπλοκο χαρακτήρα της Τουρκίας. Πολιτικοί επιστήμονες υποστηρίζουν ότι δεν είναι ούτε μια πλήρης δημοκρατία ούτε μια πλήρης απολυταρχία, αλλά μάλλον ένα μείγμα των δύο όπου ο που ο ηγέτης έχει υπερμεγέθη εξουσία αλλά όπου μπορούν οι εκλογές εξακολουθούν να επιφέρουν αλλαγές.
“Οι εκλογές δεν είναι δίκαιες, αλλά παρόλα αυτά είναι ελεύθερες, και γι’ αυτό υπάρχει πάντα η προοπτική πολιτικής αλλαγής στην Τουρκία”, τόνισε στους NYT ο Σινάν Ουλτζέν, πρώην Τούρκος διπλωμάτης και πρόεδρος της δεξαμενής σκέψης EDAM με έδρα την Κωνσταντινούπολη. “Η προοπτική της αλλαγής υπάρχει και είναι πλέον ορατή” επιμένει.
Τι θα συμβεί αν χάσει ο Ερντογάν: Το παράδειγμα των δημοτικών του 2019
Αναλυτές υποστηρίζουν ότι εάν ο Ερντογάν χάσει στις εκλογές με μικρή διαφορά, θα θεωρήσει ότι μπορεί να αμφισβητήσει τα αποτελέσματα.
Η εμπειρία του παρελθόντος, σημειώνει το αμερικανικό CNN, δείχνει ότι ούτε ο πρόεδρος ούτε το Κόμμα του θα δεχτούν την ήττα χωρίς αντίσταση.
Κατά τη διεξαγωγή των δημοτικών εκλογών το 2019, σε Κωνσταντινούπολη και Άγκυρα , το “Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης” έχασε τον έλεγχο τόσο του οικονομικού κέντρου της Τουρκίας, όσο και της πρωτεύουσας της χώρας, με αποτέλεσμα στελέχη του κόμματος και από τις δύο πόλεις να απορρίψουν τα αποτελέσματα, επικαλούμενοι παρατυπίες στην εκλογική διαδικασία.
Το προβάδισμα του CHP στην Κωνσταντινούπολη ήταν οριακό κάτι που τελικά οδήγησε στην απόφαση του Ανώτατου Εκλογικού Συμβουλίου (YSK) υπέρ της επανάληψης των εκλογών, απόφαση στην οποία η αντιπολίτευση είχε αντιταχθεί σθεναρά.
Στη συνέχεια, ο υποψήφιος δήμαρχος της Κωνσταντινούπολης του CHP, Εκρέμ Ιμάμογλου, κέρδισε την επανάληψη των εκλογών, προκαλώντας πλήγμα στον Ερντογάν. Η ιστορική νίκη του Ιμάμογλου στο άλλοτε προπύργιο του προέδρου της Τουρκίας, όπου το AKP εξέλεγε δήμαρχο τα τελευταία 25 χρόνια, δεν έμεινε αναπάντητη. Ο Ιμάμογλου καταδικάστηκε, τον Δεκέμβριο του 2022, σε ποινή φυλάκισης δυο ετών, για εξύβριση δημόσιων αξιωματούχων. Στην παρούσα φάση, αναμένεται η εκδίκαση έφεσης, η οποία αν απορριφθεί, θα οριστικοποιήσει την πρωτόδικη απόφαση και θα του στερήσει τα πολιτικά του δικαιώματα, θέτοντάς τον εκτός δημαρχίας αλλά και εκτός οποιασδήποτε εκλογικής διαδικασίας.
Ο Τούρκος αναλυτής Σινάν Ουλτζέν, εκφράζει αμφιβολίες για την ανεξαρτησία του Ανώτατου Εκλογικού Συμβουλίου (YSK) και σημειώνει ότι δεν αποκλείεται να ενδώσει σε πιθανά αιτήματα για επανακαταμέτρηση. Το σώμα των δικαστών θα είναι ο απόλυτος διαιτητής του αγώνα, τονίζει.
Αξίζει να σημειωθεί ότι έκθεση του 2023 του αμερικανικού ινστιτούτου Freedom House τονίζει ότι οι δικαστές του Ανώτατου Εκλογικού Συμβουλίου (YSK), οι οποίοι επιβλέπουν όλες τις διαδικασίες ψηφοφορίας, “διορίζονται από δικαστικά σώματα που κυριαρχούνται από το AKP και συχνά υποβάλλουν στο AKP στις αποφάσεις τους“. Η “θεσμική κυριαρχία” του Κόμματος AK στα μέσα ενημέρωσης και σε άλλους κλάδους της κοινωνίας κάνει παράγοντες που είναι ρυθμιστές των εκλογών “να γέρνουν υπέρ του Ερντογάν”, σύμφωνα με την εκτίμηση των Αμερικανών αναλυτών.
Τι υπόσχεται να αλλάξει ο Κιλιτσντάρογλου
Στο ερώτημα τι αλλαγές θα επιφέρει στην Τουρκία μια νέα ηγεσία υπό τον Κιλιτσντάρογλου, η απάντηση είναι ο εκδημοκρατισμός. Η εξακομματική “Εθνική Συμμαχία ” έχει δεσμευθεί ότι θα αποκαταστήσει το κοινοβουλευτικό σύστημα της Τουρκίας και θα κάνει μεταρρυθμίσεις σχετικά με την εξουσία του προέδρου, αφαιρώντας το δικαίωμα του αρχηγού κράτους να ασκεί βέτο στις αποφάσεις της Εθνοσυνέλευσης, κόβοντας έτσι τους δεσμούς με τα πολιτικά κόμματα ενώ θα επαναφέρει την εκλογή προέδρου κάθε επτά χρόνια, κάτι που ο Ερντογάν είχε αλλάξει με την αμφιλεγόμενη συνταγματική αναθεώρησή του, το 2017.
Τα έξι κόμματα επιθυμούν επίσης να επανεκκινήσουν την προσπάθεια της Τουρκίας να ενταχθεί στην Ευρωπαϊκή Ένωση και να αποκαταστήσουν την “αμοιβαία εμπιστοσύνη” με τις ΗΠΑ, μετά από χρόνια διαταραγμένων σχέσεων επί Ερντογάν.
Προεκλογική συγκέντρωση του Κιλιτσντάρογλου στην παραλία της Σμύρνης.
Στην οικονομία, έχουν δεσμευτεί να μειώσουν τον πληθωρισμό κάτω από το 10% μέσα σε δύο χρόνια. Αυτός ήταν ο ακρογωνιαίος λίθος της εκστρατείας του Κιλιτσντάρογλου. Σε ένα βίντεο που αναρτήθηκε στο Twitter την Παρασκευή, μέσα στην κουζίνα του κρατούσε βασικά είδη όπως ψωμί, αυγά και γιαούρτι, υπενθυμίζοντας στους ψηφοφόρους πόσο είχε εκτιναχθεί η τιμή τους σε ένα χρόνο. Το μήνυμά του ήταν: “Σήμερα, αν είσαι πιο φτωχός από ό,τι χθες, ο μόνος λόγος είναι ο Ερντογάν”.
Ένα ακόμη στοίχημα που βάζει ο Κιλιτσντάρογλου είναι η εθελοντική επιστροφή Σύρων προσφύγων στα σπίτια τους. Η Τουρκία φιλοξενεί σήμερα περίπου 3,6 εκατομμύρια Σύρους πρόσφυγες.
Γιατί Κιλιτσντάρογλου και όχι Ερντογάν
Ο Γκουλφρέμ Σεϊντάν Σανβέρ, ειδικός στην πολιτική επικοινωνία που συνεργάζεται με το κεντροαριστερό “Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα” (CHP) του Κιλιτσντάρογλου, σχολιάζει ότι κάνοντας την κουζίνα “σύμβολο” της εκστρατείας του, στέλνει το μήνυμα ότι “ζει σε μια ταπεινή ζωή και ασχολείται με προβλήματα της καθημερινότητας των απλών Τούρκων πολιτών”.
“Ήθελε να δείξει ότι ο Ερντογάν είναι αυτός που έχει ξεχάσει τα προβλήματα των οικογενειών με χαμηλότερο εισόδημα”, τονίζει.
Ο Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου, ένας πολιτικός με ήπιο λόγο, έκανε το μεγαλύτερο μέρος της προεκλογικής του εκστρατείας από την κουζίνα του μεσοαστικού σπιτιού του. Στην Τουρκία τα βίντεο που αναρτούσε στα κοινωνικά δίκτυα αποκαλούνται “ημερολόγια της κουζίνας” του.
Καθισμένος, συχνά πίνοντας τσάι σε ένα “ince belli”, ένα τουρκικό φλιτζάνι τσαγιού, έδινε τις προεκλογικές του υποσχέσεις, ανακοινώνει τα μέλη του πιθανού συνασπισμού του και μερικές φορές απλώς μιλούσε με ειλικρίνεια στον λαό, καλωσορίζοντας ουσιαστικά το κοινό στο σπίτι του.
Αναλυτές λένε ότι πρόκειται για μεταστροφή και ένα make over στην εικόνα του που άλλοτε χαρακτηριζόταν από μια μάλλον ελιτίστική στάση απέναντι στην τουρκική κοινωνία. Στην προσπάθειά του να προσελκύσει ψηφοφόρους, στράφηκε στη μεσαία τάξη.
Από την άλλη πλευρά, ο Ερντογάν θεωρείται υπεύθυνος για την κατάρρευση της οικονομίας της Τουρκίας, κυρίως εξαιτίας της αδυναμίας του να ελέγξει τον πληθωρισμό, ένα θέμα που σύμφωνα με τις δημοσκοπήσεις βρίσκεται στην κορυφη των προτεραιοτήτων των ψηφοφόρων
Όταν ανέλαβε την ηγεσία του CHP το 2010, ο Κιλιτσντάρογλου είχε πρόβλημα εικόνας, λένε οι ειδικοί. Το κόμμα του ήταν έντονα κοσμικό και έντονα εθνικιστικό. Σήμερα, ωστόσο, έχει ενώσει ανόμοιους πολιτικούς παράγοντες, προσπαθεί να προσελκύσει την ψήφο των Κούρδων και έχει καλωσορίσει ακόμη και αποστάτες από το AKP, το Κόμμα του Ερντογάν, με ισλαμιστικές τάσεις.
Σύμφωνα με Τούρκους αναλυτές, ο γραφειοκράτης καριέρας που έγινε πολιτικός θεωρήθηκε ελιτιστής και αποκομμένος από την εργατική τάξη. Ο Ερντογάν δεν το έχει αφήσει αυτό ανεκμετάλλευτο. “Η κυβέρνηση χρησιμοποίησε πολύ τη διάκριση λαού εναντίον ελίτ προκειμένου να δυσφημήσει την αντιπολίτευση δείχνοντάς την ως μέρος κάποιου είδους ελίτ εξουσίας”, δηλώνει στο CNNi ο Μουράτ Σόμερ, καθηγητής πολιτικών επιστημών στο Πανεπιστήμιο Koc στην Κωνσταντινούπολη. Αυτό δημιούργησε μια “πολύ σκληρή, αποστεωμένη, αρνητική εικόνα από την οποία η αντιπολίτευση δεν μπορούσε να απαλλαγεί”, είπε στο CNN.
Τα βίντεο από το σπίτι ήταν κάτι “κόντρα στη φυσική του τάση είναι να κρατά την ιδιωτική του ζωή για τον εαυτό του” είναι το σχόλιο του Μεχμέτ Καρλί, μέλους του CHP και επί μακρόν συμβούλου του Κιλιτσντάρογλου.
Για κάποιους αναλυτές, η προεκλογική εκστρατεία της κουζίνας, μπορεί να έχει και μειονεκτήματα.
Ο αρχηγός του Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος (CHP) Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου και η σύζυγός του, Σελβί Κιλιτσντάρογλου.
Ο Σάνβερ σημείωσε επίσης, ότι τα βίντεο της κουζίνας μοιάζουν “πολύ μαλακά” για ορισμένα από τα πιο σκληρά ζητήματα εξωτερικής πολιτικής στην Τουρκία – συμπεριλαμβανομένων των σχέσεων με τον Ρώσο πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν αλλά και τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Ο Ερντογάν μπόρεσε να αξιοποιήσει τις προσωπικές σχέσεις και έδειξε αποτελεσματική ηγεσία σε ένα από τα πιο δυσεπίλυτα ζητήματα του κόσμου. Μαζί με τα Ηνωμένα Έθνη, κατάφερε να μεσολαβήσει σε μια συμφωνία για τις εξαγωγές σιτηρών μεταξύ Ουκρανίας και Ρωσίας, βοηθώντας στην αποτροπή μιας παγκόσμιας επισιτιστικής κρίσης.
“Αυτή είναι η κριτική μου”, είπε στο CNNi ο Σανβέρ, ο οποίος ήταν κοντά στον Κιλιτσντάρογλου σε όλη την εκστρατεία του. “Πρέπει να δείχνει δυνατός γιατί ο Ερντογάν είναι επίσης πολύ δυνατός”.